Lesbók Morgunblaðsins - 03.11.1929, Síða 3

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
347
Thorarensens, hve sjaldan and-
inn kom yfir hann, nema sjer-
slakar ástæður væru til (en þá
líka oft duglega, því skal ekki
neitað). Vjer sjáum fram á
það, að ef Jónas hefði verið í
Reykjavík alla æfi, hefði hann
orðið skáld smáþorpsins, ort
fyrst og fremst erfiljóð, sam-
sætisljóð og háðkvæði um
menn („Skraddaraþankar um
kaupmanninn“) og viðburði í
þorpinu. Vafalaust hefði margt
fallegt verið í því, en þ’au kvæði,
sem oss eru nú kærust, væru þá
ekki til. — Sjóndeildarhringur
hans hefði þá aldrei orðið svo
víður sem hann varð. Hann
hefði ef til vill orðið sælli —
en hann hefði varla orðið betra-
skáld við að verða makindaleg-
ur borgari. En æfi hans varð
önnur — hann lenti í flokki
lítt þokkaðra nýjungamanna,
Fjölnismanna, og hann varð að
þola harma og eymd — en því
meiri sem harmar hans voru,
því fegri urðu kvæði hans.
IV.
Frá fyrsta tímabilinu í kveð-
skap Jónasar er kvæðið „Sökn-
uður“ — fegursta eða næstfeg-
ursta ástakvæði hans. Kvæði
þetta er vottur ógæfusamlegrar
ástar, sem fyrir Jónas kom á
þessum árum og fylgdi honum
út yfir hafið 1832 og lengi síð-
an. Svo leiðinlegur hlutur sem
ógæfusamleg ást er, einkum sje
hún langsöm, þá tjáir ekki að
neita þeirri staðreynd, að áhrif
hennar á bókmentirnar hafa
verið geysimikil. Þarf ekki ann-
að en nefna dæmi eins og Petr-
arca og Goethe (Werther) til
að sanna það. — Hugmyndina
í kvæðið (Söknuð) hefir J'ónas
sótt til Goethes („Jeg minnist
þín“), svo sem alkunnugt er, en
hitt er ekki síður kunnugt, hve
snildarlega hann fer með hana,
enda er kvæðið ritað með blóði.
1 hinni nýju útgáfu af ritum
Jónasar er annað ástakvæði,
„Ferðalok", sett í flokk með
kvæðum frá þessum tíma, og
Indriði Einarsson (Iðunn 1928,
þls, 279) telur það ort rjett eft-
ir norðurför Jónasar úr skóla
1828. En allir hinir fyrri útgef-
endur hafa skipað því miklu
síðar í ljóð hans. Hefði þeim
Konráði og Brynjólfi átt að
vera manna best kunnugt um
þetta. Jeg sje ekki ástæðu til
að víkja frá hinni eldri skoðun,
nema ný rök komi fram, sem
afsanni hana. Hannes Hafstein
getur þess til, að kvæðið sje ort
í raunum Jónasar á síðari árum
hans: „Gamlar og gleymdar
ástir frá skólatíð hans vöknuðu
og komu fram í hinu inndæla
kvæði Ferðalok“. Mundi það
ekki vera sama konan, sem Jón-
as hefir í huga í stökunum
„Enginn grætur íslending“:
„Mjer var þetta mátulegt!
mátti vel til haga,
hefði jeg betiir hana þekt,
sem harma eg alla daga.
Lifðu sæl við glaum og glys,
gangi þjer alt í haginn!
í öngum mínum erlendis
yrki eg skemsta daginn.
Sólin heim úr suðri snýr,
sumri lofar hlýju;
ó, að jeg væri orðinn- nýr
og ynni þjer að nýju“.
Ef þessi skoðun er rjett, væri
það ást Jónasar til Þóru Gunn-
arsdóttur, æskuást hans, sem
hefði skotið upp í huga hans
löngu síðar, mögnuð af þungum
hörmum, „eins og heillastjarna
í sjávarháska“ (Baudelaire).
V.
Sumarið, sem Jónas fer at-
an í fyrsta sinni, markar tíma-
mót í kveðskap hans. Hann er
nú alt í einu kominn fjarri ætt-
landi sínu — hann sjer það nú
aðeins í draumum sínum og
elskar það nú enn heitar en áð-
ur. Hann er kominn úr fá-
breytta þorpinu á Seltjarnar-
nesi til borgarinnar, með mann-
fjölda hennar og allskyns tæki-
færum, glaumi og skarkala, vís-
indum, skáldskap og veraldar-
lífi. Hann drekkur djúpan teyg
af öllum lindum hennar. Hann
finnur nú sterkar en áður and-
vara hinnar rómantísku stefnu
— hann kynnist nú fyrst og
fremst hinum þýsku skáldum.
Og hann heyrir gnýinn af frels-
ishreyfingu þeirri, sem hafin
var með júlíbyltingunni á Frakk
landi 1830.
Alt það, sem nefnt var, kem-
ur fram í kvæðum hans. Form-
gallar þeir, sem fundnir verða á
kvæðum hans áður, hverfa.
Kveðskapur hans auðgast að
háttum og hugsjónum, sjón-
deildarhringurinn víkkar. Sjá-
ið, hversu nýir bragarhættir
þyrpast nú fram!
Vjer sjáum fornhættina, sem
nú eru orðnir öruggir og stíl-
hreinir. Auk þeirra, sem áður
voru ngfndir, koma nýir til.
Tögdrápulagið, ljett og fjaður-
magnað eins og dansmær:
Sofinn var þá fífill
fagur í haga,
mfis undir mosa,
már á báru .......
Dróttkvætt kemur fram í nýrri
mynd (lengt um eitt atkvæði,
vísan fjórar línur), en svo
mjúkt, að það er nærri því ó-
kennilegt:
Ungur var jeg og ungir
austan um land á hausti
laufvindar bljcsu ljúfir,
ljek jeg mjer þá að stráum.
Enn fleiri fornháttaafbrigði
koma fyrir, sem oflangt væri
upp að telja. — Þá koma suð-
rænir hættir, hlýir eins og sum-
argola:
Sonetta með yndisþokka
margra alda fágunar:
Nú andar suðrið sæla vindum
þýðum ....
Terzína, marglit fljetta, sem
að öllu sjálfráðu endar aldrei:
Skein vfir landi sól á sumar-
degi ....
Stanza, svipmikil og tíguleg:
Þar sem að áður akrar huldu völl.
ólgandi Þverá veltur yfir sanda ...
Elegía, lygn og tær eins og
bergvatn:
ísland farsælda-frón
og hagsælda hrímhvjta móðir ,,,