Lesbók Morgunblaðsins - 24.05.1931, Síða 2

154
LESBÓK MOHötrNBLADSINS
heim kom hann 1872, hafði þá ver-
ið settur kennari við latínuskólann
en fekk veitingu fyrir embættinu
1874. Yfirkennari varð hann 1895
og 1905 rektor skólans. Því em-
bætti gegndi hann fram á árið 1913
og vann því við skólan yfir 40 ár.
Hann var ágætlega mentaður maö-
ur og víðlesinn, bæði í latneskum
og grískum fornbókmentum og í
helstu skáldbókmentum síðari tíma.
Hann varð líka einn af helstu
máttarstólpunum, sem báru uppi
skáldbókmentir okkar um langt
skeið, og þar af leiðandi einn
þeirra manna, sem víðtæk áhrif
liafa haft á andlegt líí þjóðarinn-
ar. Mörg af ljóðum hans hafa nú
um langan aldur verið meðal hins
fyrsta, sem íslenskir unglingar hafa
lært og sungið, fest í minni og
tekið trygð við. Flest allir eiga þeir
honum að þakka fleiri eða færri
ánægjustundir, fleiri eða færri
fagrar og frjálsmannlegar hugsan-
ir, sem ljóð hans og rit hafa vakið.
Lofsöngvar hans um frelsi, fegurð
og ást, hafa látið eftir sig góð og
göfgandi áhrif. Adeilukvæði hans
og háðvísur geyma spakmæli, sem
hafa orðið rótgróin í minnuin
manna. Hann vandaði alt sem
hann ljet frá sjer fara, vildi ekk-
ert ljótt nje óvandað láta eftir sig
iiggja. Hann vildi „bera gulliuu
vitni“, eins og hann segir í einu
af kvæðum sínum frá efri árum,
vildi mála ,rósina‘ en ekki „þrekk-
inn“, eins og hann líka segir á
öðrum stað. En hvorttveggja er
hjá honum ádeila gegn þeu-ri lista-
stefnu, sem honum þótti fara í
öfuga átt.. Annars var hann eng-
inn vígamaður eða stefnuþjarkur
í bókmentunum. Hann var þar frið-
semdarmaður og prúðmenni, eins
og í lífi sínu og dagfari. Út á við
var hann yfirlætislaus, fáskiftinn
og óáleitinn. En í sínum hóp var
hann gamansamur og hæðinn. Hann
gat fram til hins síðasta hlegið
dátt að því, sem skoplegt var,
einkum ef það kom fram í monti
og yfirlæti. Oangi almennra mála
fylgdi hann altaf með áhuga, þótt
hann tæki ekki beinan þátt í stríð-
inu um þau. Á Hafnarárum sín-
um var hann eindreginn fylgis-
maður Jóns Sigurðssonar, eins og
kvæði hans bera vott um, og altaf
var hann harður í dómum um þá
íslendinga í Kaupmannahöfn, sein
verið höfðu í andstöðu við Jón
Sigurðsson. Þótt hann ílengdist í
Kaupmannahöfn fram yfir fer-
tugt, kvæntist danskri konu, ætti
ýmsa góðkunningja meðal danskra
mentamanna og fengist nokkuð við
ritstörf á dönsku, þá mátti vel
heyra það á honum, þegar
hann mintist þeirra tíma, að hann
hefir altaf verið mjög íslenskur i
hugsunarhætti, og lá honum jafn-
an miklu ver orð til þeirra landa
sinna, sem honum fanst hafa brugð-
iö út af því, heldur en liinna.
Þegar Steingrímur hefir lokið
skólanámi hjer heima og fer utan,
er Jón Sigurðsson á besta skeiði,
og er þá að koma skipulagi og
festu á sjálfstjórnarkröfur íslend-
íúga. Einmitt tímamótaárið sjálft,
þjóðfundarsumarið 1851, kemur
Steingrímur í hóp landa sinna í
Kaupmannahöfn, þann hóp, sem
var fyrsti vísirinn til þess stjórn-
málaflokks, sem síðar fylkti sjer
um Jón Sigurðsson og kenningar
þær, sem hann flutti um rjettar-
stöðu Islands gegn Danmörku.
Dvalarár Steingríms í Kaupmanna-
höfn eru baráttuár Jóns Sigurðs-
sonar, vakningarárin, þegar hugir
manna hjer á landi eru alment að
losna úr læðingi liðinna tíða. Hugs-
unarhátturinn er að breytast, von-
irnar að glæðast um betri tíma
framundan og trúin á landið að
festa rætur hjá almenningi. Þetta
er tímabil föðurlandskvæðanna og
frelsisljóðanna, meðan stjórnfrels-
ir er ófengið, en menn berjast fyr-
ir því og vænta þess. Forsöngvar-
inn, Jónas Hallgrímsson, er nýfall-
inn ungur í valinn, en hin yngri
og uppvaxandi skáld taka við af
honum, og í þeim hópi er Stein-
grímur Thorsteinsson fremstur í
flokki. Ættjarðarkvæðin og frelsis-
Ijóðin eru einn höfuðþátturinn i
kvéðskap hans á útivistarárunum
í Kaupmannahöfn. Þau eru fram-
lag hans til þeirrar baráttu, sem
íslenska þjóðin háði á þeim árum
fyrir frelsi sínu. Og það framlag
er stórt. Hvatakvæði Steingríms
voru bæði ort af svo heilum hug,
að þau hrifu menn þegar, og líka
af svo miklu mannviti, að þau
læstu sig föst í minni manna. Allir
dáðust að „Yorhvöt“ Steingríms,
og það er efamál, hvort nokkurt
söngljóð hefir ómað betur í hug-
um íslendinga en hún gerði á sín-
um tíma. Hann biður vorgyðjuna,
sem þá er á leið til ættlands hans,
að syngja þar:
„Um þjóðvorið fagra, sem frelsi
vort skal
með fögnuði leiða yfir vengi.
Þá vaxa meiðir, þar vísir er nú.
Svo verður, ef þjóðin er sjálfri sjer
trú.
Vjer grátum hið liðna, en grátum
sem stytst,
svo grátum ei komandi tímá.
Ei sturlun oss gefur þá stund, sem
er mist,
en störfum fyrst liðin er grípia.
Því feðranna dáðleysi’ er barnanna
böl
og bölvun í nútíð er framtíðar kvöl.
Það hitti vel í mark á þeim ár-
um er Steingrímur sagði í sama
kvæðinu:
Og jafnvel úr hlekkjunum sjóða má
sverð
í sannleiks og frelslsins þjónustu
gerð.
Kvæðið endar á þessu alkunna
erindi:
Svo frjáls vertu, móðir, sem vindur
á vog,
sem vötn þín með straumunum
þungu,
sem himins þíns bragandi norðljósa
log,
sem ljóðin á skáldanna tungu.
Og aldrei, aldrei bindi þig bönd,
nema bláfjötur ægis um klettótta
strönd.
Þetta eru ómarnir frá frelsis-
baráttunni fyrir 1874, en inn í þá
eru fljettuð sígild spakmæli. Við,
sem nú erum komin á hin efri árin,
munum með hve mikilli hrifningu
þetta kvæði og fleiri slík voru
sungin á æskuárum okkar. Stein-
grímur er áhrifaríkasta hvata-
skáldið á tímabilinu fyrir 1874 og
um langan t-íma þar á eftir.
Annar meginþátturinn í ljóða-
gerð Steingríms eru náttúrulýsing-
ar hans, og meðal þeirra eru vor-