Lesbók Morgunblaðsins - 07.02.1932, Blaðsíða 7

LE8BÓK MORGWJBLAÐattfS
35
öld. Er talan mismunandi. Á síðari
hluta 17. a'ldar og alt fram undir
1740 er talan ár livert, þar sem
hiin er kunn, ýmist innan eða ofan
við 100; lægst 35 árið 1699, en
hæst 140, árið 1703. Ætíð eru hvítir
fálkar þar á meðal; stundum þó
að eins einn, önnur árin fleiri, alt
upp í 10—12. Árin eftir 1740 er
fálkatekjan meiri; t. d. 1743; 149
gráir, 4 hálfhvítir og 3 hvítir. 1744:
180 gráir, 6 hvítir, 2 hálfhvítir.
1745: 129 gr., 21 hv., 11 hhv. Þá
hafði aldrei fyr veiðst jafnmargir
livítir. Næsta ár veiddust 96 gráir,
10 hvítir. Þá lcvörtuðu fálkameist-
ararnir yfir því hve fáikarnir væru
fáir, sjerstaklega þeir hvítu, en það
var afsakað með því, að hafís hefði
þá um veturinn ekki komið til
landsins; veturinn verið „alt of“
mildur og rjúpurnar ekki leitað
niður í bygðina, en henni fylgi
fálkinn. Næstu ár veiddust ögn
færri. Árin 1751—54 eru hin mestu
happaár fyrir veiðina. Árið 1751
komu flugfálkarnir í flokkum með
hafísnum og þá veiddust 50 gráir,
42 hvítir, 11 hálflivítir. 1752: 85
gráir, 18 hvítir, 12 hálfhvitir. 1753:
121 grár, 22 hvítir, 4 hálfhvítir.
1754: 144 gráir, 10 hvítir, 4 hálf-
hvítir. Næstu ár veiðist minna og
árið 1758 að eins 35 gráir, 4 hvítir.
Árið 1761 lifnar veiðin aftur. Þá
veiðast 83 gráir, 16 hvítir, 7 hálf-
hvítir. Árið 1762 fleiri gráir en
færri hvítir. 1763 veiddust al'ls 150
og árið 1764 varð hesta veiðiárið í
sögunni, veiddust 210 alls og árið
1765 152, en þessi ár voru tiltölu-
lega mjög fáir hvítir.
H ú var svo komið að fleiri
veiddust fálkarnir en ráðlegt þótti
að senda út til gjafa. Yar það ráð
tekið að takmarka þá tölu, er
kaupa mætti af fá'lkaföngurum.
Gerð var tillaga til konungs uin
þetta og hún rökstudd á þá leið
(NHT. II. 383), að „til þess að ís-
lenskir fálkar, sem ldotið hafi
frægð um víða veröld, og Hans
hátign, einn allra þjóðhöfðingja,
hefir getað miðlað að gjöf keisur-
um, konungum og furstum, verði
ekki ofalmennir og falli þess vegna
í gildi sem hætta sje á þar sem
eftirspurn um nokkur ár hefir tals-
vert minkað en fálkaveiðin auk-
ist“, verði framvegis að eins 100
fálkar fluttir til Danmerkur, en
þeir sem veiðist um fram þá tölu
höggnir. Þetta fekk konungsstað-
festingu 1766, þó þannig, að velja
mátti um hvort afgangs fálkarnir
voru höggnir eða þeim slept lifandi.
Takmörkunin galt að eins grával-
ina. Af kinuni skjddi veiða svo
marga sem unt var. En boðorðið
varð óþarft í reyndinni, því að upp
frá þessu veiddust aldrei einu sinni
100 fálkar á ári. En jafnliliða fór
eítirspurnin stöðugt þverrandi,
einkanlega frá Þýskalandi og Frið-
rik II. Prússakonungur vildi t. d.
ekki taka á móti þeim fálkuin, er
lionum voru sendir.. Árið 1773 var
tala þeirra fálka, er keyptir yrðu,
færð niður í 60—70 á ári. En svo
fór enn, að sú tala veiddist ekki
fuU. Árin 1775—1784 segir Skúli
Magnússon ,að fluttir hafi verið út
alls 436 fálkar, þar af 27 hvítir
og 14 hálfhvítir, og fyrir þá greitt
3509 rd'l. croner. Það er því ekki
rjett sem Þ. Thoroddsen liermir
(Landfrs. III., 112), að árin kring-
um 1784 hafi „að eins verið sendir
150—160 fálkar árlega“ því að
síðustu árin fyrir 1784 náði talan
aldrei 60, en árin 1784—86 voru
einungis sendir 15—16 fálkar ár-
lega, sbr. brjef Levetzow stiftamt-
manns til rentuk. 16. sept. 1787
(Brjef.bók nr. 22 bls. 36), svo vera
má að hinar tilvitnuðu tölur í
Landfrs. sjeu prentvillur.
Framh.
Anðugur maður (sem komist
hefir áfram af eigin ramleik) : Já,
.jeg byrjaði sem berfættur drengur.
Kunningi: Og ekki fæddist jeg
heldur með sokka á fótunum.
Tuttugu ár
síðan Scott kapteinn varð úti.
Ilinn 14. nóvember s.l. voru 20
ár liðin síðan Koald Amundsen
kymst til Suðurpólsins. En 18. jan-
úar voru liðin 20 ár síðan Robert
Falcon Scott komst á Suðurpólinn
— - og uppgötvaði þá, að Norðmenn
höfðu verið þar á undan honum.
Scott var drengur góður og honum
varð því ekki annað að orði er
hann kom á pó'linn og sá að aðrir
höfðu komist þangað á undan hon-
um: — Jæja, þannig er þá komið,
En vjer verðum að beygja höfuð
vor í lotningu og aðdáun fyrir af-
reksverki keppinauta vorra!
Á heimleiðinni urðu þeir Scott
og fjelagar hans úti, að eins 21
kílómetra frá bækistiiðvum sínum.
En hvernig stóð á jiví, að þeir
skyldi ekki ná bækistöðvunum. —
l'm |>að hefir norski flugmaðurinn
og rannsóknamaðurinn Tryggve
Gran skrit'að núna í tilefni af
]>essu 20 ára afmæb. Gg saga Iians,
þótt stutt sje, er hrífandi og lýsir
vel hvern mann Scott hafði að
geyma. Ilann segir svo:
— Scott var hygginn og gáfaður
maður — en hann var ekki pól-
rannsóknari í eð'li sínu. Til jiess
skorti hann ýmissa meðfædda hæfi-
leika. Það var langt frá því, að
hann væri inetnaðargjarn. En hann
hafðj næmar tilfinningar, og hann
gat hvorki sjeð mönnum nje skepn-
um ofboðið. Þegar eitthvað var í
liættunni gekk hann sjálfur fram
fyrir skjöldu — ekki til þess að
sjer yrði hrósað, heldur til þess að
láta jiunga atvikanna bitna á sjer.
Það mætti segja margar siigur
iiin nærgætni hans og tilfinninga-
scmi. Hann ætlaði tæplega að geta
afborið j>að, er hann sá fram á að
liann mundi missa einn af fjelÖg-
um sínum. Og sæj hann mállausri
skepnu líða illa. komst hann við.
Jeg minnist hjer eins dags úti á
jökulbreiðunni. Það hafði verið
stórhríð ,og hestar okkar stóðu
hríðskjálfandi undir ísvegg, klök-
ugir og í höm. Þá sneri Scott kapt-
einti sjer alt í einu að Oates (en
hann sá um flutningana) og sagði:
— Við verðum að hjálpa þessum
vesalings skepnum, Oates. Við eig-