Lesbók Morgunblaðsins - 21.05.1933, Blaðsíða 2

146
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
Markúsi lögsögumanni árið 1196..
Ilanii átti líka mikinn þátt í því
að Kristinrjettur var settur um
1125. Og það er aðallega í sam-
bandi við þessi tvenn lög að hans
ev getið. Aðeins einu sinni enn er
Sæmundar getið í Alþingissögunni.
Það var þegar deilur þeirra Þor-
gils Oddasonar og Hafliða Más-
sonar voru. Búð Þorgils hafði ver-
ið rifin, en Sæmundur sendi menn
sína til þess að gera við hana.
Sagt er að sonur Þorgils liafi verið
Jærif veiun Sæmundar. Það er lika
sagt að Arnaldur Grænlandsbisk-
up hafi dvalist hjá Sæmundi í
Odda veturinn 1124—1125.
Sæmundur var kvæntur Guð-
rúnu dóttur Kolbeins Flosasonar.
Þau áttu þrjá syni og eina dóttur.
Fyrsti skólinn, sem stofnaður
var hjer i landi, var í Bæ í Borg-
arfirði en hann fell niður þegar
Rúðolfur biskup fór. Næst stofn-
aði ísleifur biskup skója í Skál-
holti, og Teitur sonur hans síðan
vkóla í Haukadal, þar sem Ari
fróði var _ við nám. Siðan koma
: kólarnir á Hólum og í Odda, sem
þeir stofnuðu vinirnir Jón Og-
mundsson biskup og Sæmundur
fróði. Ekki er gott að segja hvor
skólinn er elclri, en sennilega þó
skólinn í Odda. Um liann vitum
vjer lítið, en talið er víst, að þar
hafi verið kend þjóðleg fræði auk
annars, og margt. fært í letur. Og
ti! dæmis um það hvert álit skólinn
hafði i sjer, er sagt frá því í sögu
Þorláks biskups helga, að móðir
hans hafi sett hann í skólann í
Odda, sem þá hafi verið fremsti
! lcóli lijer á landi.
Meðal samtíðarmanna sinna
h.afði Sæmundur mikið orð i sjer
fvrir fróðleik sinn. Meðal annars
i á sjá það á þvi, að Ari Þorgils-
ron bar Islendingabók undir dóm
lians. A11k þess hlaut Sæmundur
auknefnið ,,hinn fróði“, en það
nafn var gefið þeim mönnum, sem
voru sjerstaklega vel að sjer i
sögu og fornum fræðum Norður-
landa,. en átti ekki við erlend
f>-æði. Þó er lítill efi á því, að
Sæmundur hefir staðið flestum
samt.íðarmönnum sínum framar um
þekkingu á erlendum fræðum og
vísindum. En þegar um það er að
ræða hvað Sæmundur hafi ritað,
eða hvort liann hafi ritað nokkuð,
þá er ])að alt í þoku. í ýmsum
gnum er honum eignuð sagan um
það er Naddoddur víkingur fann
ísland, hversu lengi Hákon var
jarl yfir Noregi, um herferð Jóms-
víkinga ti! Noregs, um Olaf
Tryggvason og fráfall hans; enn-
fremur fr.ísögnin um harðindavet-
urinn 1047 og hinn mikla mann-
felli á íslandi 1119. Oddur Snorra-
son getur þess í sögu sinni um
Olaf Trvggvason að svo hafi Sæ-
mundur fróði sagt í sinni bók. En
hitt nefnir Oddur ekki livaða bók
það var, nje hve yfirgripsmikil
hún hafi verið.
A dögum Jóns Loftssonar var
Noregs kotiungatal orkt, og þar
sem lýkur að segja frá Magnúsi
góða getur höfundur þess, að nú
hafi liann talið tíu konunga, eftir
þvi sem Sæmundur hafi sagt frá.
Bendir það til þess, að hann hafi
haft fyrir sjer handrit Sæmundar
um Noregskonunga, en því hafi
lókið með Magnúsi góða. En þar
sem Sæmundur ljest nær lieilli öld
síðar en Magniis konungur, er lík-
lcgt að Sæmundur hafi ritað þessa
bók á yngri árum sínum. Höfund-
ur ,,Fagurskinnu“ fylgir nákvæm-
lega sömu röð og er í Noregs kon-
ungatali, og virðist því eflaust að
hann hafi liaft fyrir sjer handrit
Sæmundar, eða afrit af því.
Sæmundi var fvrst eignuð hin
yngri Edda, en nú vitum vjer með
vissu að Snorri Sturlusón ritaði
liana- Það var Arngrímur Jónsson,
sem uppgötvaði það. En almerln-
ingur vildi ekki trúa því að Edda
væri Sæmundi óviðkomandi, og
kom þá upp sú trú, að til hefði
verið elclri Edda, sem Snorri hefði
stuðst við. Það var því engin
furða, að þá er Brynjólfur biskup
Sveinsson uppgötvaði handrit í
Ijóðum um mjög svo hið sama efni
og er í Snorra Eddu, að hann
eignaði það Sæmundi og kallaði
það Sæmundar Eddu. Arni Magn-
ússon sýndi þó seinna fram á það,
að Sæmundur gæti ekki verið höf-
undttr kvæðanna og hann hefði lík-
lega ekki einu sinni safnað þeim.
A Gvlfaginningu í Snorra Eddu
sjest ]>að að höf. hefir stuðst mjög
við þrjú eða fjögur kvæði í ljóða-
Eddu. Þegar hann reit Skiáldskap-
armál hefir hann stuðst við nokkr-
ar sögur, sem nú eru glataðar, en
aðallega við fornan kveðskap. Nú
er það talið, að Snorri hafi ungur
ritað Eddu, og sje það rjett, ])á
liefir hann fengið efnið í hana á
einum stað, eða mestan hluta þess,
og um livern annan stað gat þá
verið að ræða heldur en Odda?
Vjer vitum að Oddi var höfuðból
innlendra og erlendra menta. Það
er mjög líklegt að Sæmundur hafi
fyrstur tekið að safna rituðum
fróðleik, og afkomendur hans eigi
aðeins haklið verndarhendi yfir
])essum fróðleik, heldur bætt við
hann. Snorri hefir verið fljótur að
átta sig á hvers virði ])essi fróð-
leiktir var, og hefir kunnað að
færa sjer hann í nyt.
Um aldur ljóða-Eddu vitum vjer
ekki. Elsta liandritið, sem til er af
lienni er frá miðri þrettándu öld,
á að giska. En að hún eða eitt-
hvað af henni sje elclra en Snorra
Edda, sjest á því, að Snorri hefir
ungur kynst sumum kvæðunum og
notað ]>au er hann reit Eddu. Og
það má gang'a út frá því sem
gefnu, að hann hafi kynst þeim í
Odda. sennilega af handritum.
Þótt nú sie liðin 800 ár síðan
Sæmundur fróði dó, lifir minning
hans enn á vörum þjóðarinnar og
óteljandi þióðsögur eru um hann,
þennan mikla vitmann og galdra-
mann, sem átti að hafa lært í
Svartaskóla hjá kölska sjálfum.
Og Sæmundur varð þjóðhetja
vegna þess að hann átti altaf ein-
hver viðskifti við kölska og ljek
á hann í hvert sinn. Þetta var
eignað því, að Sæmundur kynni
meira fyrir sjer en kiilski sjiálfur.
í augum alþýðu hefir Sæmundur
verið stórmenni og góður maður,
því að hann notaði þekkingn sína
aðeins til góðs. Hann var talinn
vísindamaður á þeirrar aldar mæli-
kvarða. en þá var skamt milli vís-
inda og galdurs, og Sæmundur
varð þvrí smám saman frægur
galdramaður. Fyrstu sögur hrósa
honnm og fyrir það live mikið
hann hefði gert fvrir kirkjuna-
Þær geta einnig um vináttu þeirra
Jóns Ogmundssonar. En hversu