Lesbók Morgunblaðsins - 21.05.1933, Blaðsíða 7

Dýralíf
í Noröurhöfum,
IV.
Hreindýr.
Hjer er tekinn upp dálítill kafli
úr því, sem Vilhjálmur Stefánsson
segir um „Caribou“ (hreindýr).
— í beitilöndum viS Norðurís-
liaf eru stórar hjarðir hreindýra,
tu<!'ir þvisunda í sumuffl og jafn-
vel hundruð ])úsunda í einum
flolvki. rifar elta hreindýrin, fara
stundum eínir sjer eða alt að 10
í flokki.
Þegar maður ætlar sjer að veiða .
hreindýr, er það nærri því eins
þýðingarmikið að hafa <róðan sjón-
auka o» kunna að nota hann, eins
o<* að hafa <róðan riffil op' vera
frár á fæti.
Þe<rar við komum utari úr ísn-
um til Banks ísland, sá je<r í sjón-
aukanum sex ljósa bletti í fjalls-
hlíð, svo sem tvær mílur frá
íf tröndinni. Hlimininn var heiður o<r
prlaðasólskin o" talsvérð tíbrá. En
þe<rar svo er, <retur manni oft mis-
sýnst hrapalle<ra. Litlir steinar
sýnast þá stundum vera eins ojr
súlur, ojr jafnvel hreyfast. Þessir
Ijósu blettir, sem je<r sá, pátu
verið steinar, eða hvítar gæsir.
•Teg horfði á þá í hálfa klukku-
stund o<r sá þá að einn bletturinn
færðist til o<r breytti afstöðu við
hina- Þetta voru því ekki steinar,
<><r ekki frátu það lieldur verið
jræsir. því að ]>ær hefði ekki hald-
ið kjrrru fyrir í hálfa klukkustund.
Sennile<ra voru þetta því hreindýr
o<r höfðu lepið, en nú hafði eitt
þeirra staðið á fætur.
Je<r helt |)ví á stað o<r jrekk í
þrjár stundir samfleytt o<r átti þá
svo sem hálfa mílu eftir til dýr-
anna. Þau voru ])á á beit á <rras<
vöxnum hól o<r það var ómögule<rt
að komast að ])eim úr neinni átt.
Hreindýrin sjiá illa o<r þau eru á-
kaflepra hrædd við úlfa. Ef þau
verða vör við einhverja lifandi
veru á ferli, halda þau að það sje
úlfar og taka til fótanna enda
þótt það sje ekki nema annað
lireindýr, eða þeim meinlausar
skepnur eins og t .d. refir eða
bimir.
Það var því ekki um annað að
gera fyrir mig en bíða rólegur.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
Hreindýrin heldu áfram að bíta
þarna á hólnum frá því klukkan
hálfellefu um kvöldið þangað til
kl. 3 um nóttina- Þá lögðust þau
og lágu í klukkustund. Póru síðan
að bíta aftur og- komu þá í hægð-
um sínum í áttina til mín. Jeg
beið þarna enn klukkustund og
þá voru þau komin í 200—300
metra færi. Þá lagði jeg þau öll
sex að velli með átta skotum.
Þegar maður fer að venjast
hreindýrakjöti. flokkar maður ]>að
niður eftir gæðum eins <)<>■ Eski-
móar o<r Indíánar: Höfuðið er b?st
og að undanteknum mergnum er
lostætasta fitan á bak við augún.
Svo kemur tungan. Því næst rifin
og bringukollurinn; sú fitan s?m
ræst er beinunum er „sætust“.
Þá kemur hjartað, nýrun og kjöt-
ið, sem er næst hálsliðunum. Svo
kemur lierðakampurinn-
Banksland er.um 20.000 fermilur
að stærð og þar er tiltölulega lítið
af hreindýrum. En sumarið, sem
vjer dvöldumst þar, skuturn vjer
þó um fjörutíu stóra og feita
hreina.
Það er svo með hreindýrin, að
þau eru misjafnlega feit á sama •
tíma. Seint í nóvember, eftir fengi-
tímann, eru gömlu hreinarnir svo
magrir, að það er engin fita bak
við augun á þeim o<r mergurinn
er eins og blóðhlaup. En um þetta
leyti eru kýrnar og yngri hrein-
arnir hvað feitust. Þegar líður að
jólum hafa ungu hreinarnír rnist
alla fituna, kýmar hafa lagt af,
en eru þó ekki magrar. í janúar
fara gömlu hreinarnir að fitna,
safna merg, og fitu aftan við aug-
un o" umhverfis nýrun- Ungu tarf-
arnir eru enn magrir í mars og
kýrnar eru grindhoraðar. í maí
og júní sjest livergi ljóska í þeim,
en ]>á eru gömlu hreinarnir orðnir
svo feitir að kjötið af þeim er
bragðgott. Og í júlí þegar kýrnar
byrja að fitna, hafa ])eir safnað
mikilli fitu á bakið og í ágúst eða
fyrst í september er fitulagið
sums staðar orðið 3 ])umlunga
þykt og er þá bakfitan 30—40
pund á stórum hreinum, mörinn
10—15 pund og auk þess er mikil
fita á síðum, bringukolli og annars
staðar.
Það er sagt að úlfar drepi helst
151
úngviðið, og eflaust kemur það
fyrir að þeir drepa kálfa nýborna.
En kálfarnir eru ekki margra daga
gamlir ])egar þeir geta hlaupið
miklu hraðara heldur en gömlu
kýrnar, og ungu hreinarnir eru
frárri á fæti en þeir gömlu. Þegar
hreindýrahjörð er á flótta undan
iilfum, þá eru það altaf elstu dýrin
sem reka lestina, sjerstaklega
feitu hreinarnir. Og þegar úlfar
einangra hreindýr, er það venju-
lega hreinn, eða ])á gömUl kýr.
Beinagrindur af hreindýrum, sem
’lfar hafa drepið, sýna þetta og
sanna. Og ef þetta væri ekki svo,
rnætti það lieita undarlegt hve
fáir gamlir hreinar eru í hjörðun-
um. —
Hanstið 1014 fóru þeir Vilhjálm-
ur og Eskimóinn Natkusiak á
hreindýraveiðar í tvo daga- Fvrra
daginn fekk Vilhjálmur ekkert, en
Natkusiak skaut 17 hreindýr af
30, sem hann sá. Daginn eftir
fekk Natkusiak ekkert, en ]>á
lagði Vilhjálmur heila hjörð að
velli, 23 hreindýr í 27 skotum.
Þeir voru ]>á að afla sjei- vetrar-
forða. Vilhjálmui' segir að það sj<*
langheppilegast að skjóta sem flest
dýr úr þeim hóp, sem maður kemst
í færi við. Maður setjist ]>á að hjá
skrokkunum til ]>ess að verja ]>á
fyrir úlfum, en ef' maður skilji
hreindýr einhvers staðar eftir, sje
úlfarnir undir eins komnir í ]>að
<>g búnir að rífa það i sig á svip-
st undu.
Eskimóar veiða hreindýr þannig,
að’þeir búa til tvöfalda r<>ð af
,,hræðum“ sem ná saman í odd.
Hræður þessar eru gerðai- þannig
að tveimur eða ]>remur steinum
er ldaðið hvorum ofan á annan
með alllöngu millibili. Tnn í þessa
oddamynduðu kví er svo fældur
hópur af hreindýrum. <>g þegar
bau sjá hræðurnar alt í kring um
sig, halda þau víst að þar sje
menn eða úlfar, og staðnæmast.
Þá leggja Eskimóar þau að velli
og það er sjaldan að dýr tryllist
svo af ótta, að þau ldaupi út á
milli hræðanna.
Þegar Vilhjálmur var á Mel-
villeeyju, sá hann eitt sinn ein-
kennilega sjón. Hann var ]>á að
læðast að hreindýrahóp, sem í
voni þrír gamlir hreinar og átta