Lesbók Morgunblaðsins - 26.08.1934, Blaðsíða 5

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
281
Heimsviðskiftin
og kreppan.
Blaðið hefir undanfarið átt tal
við ýmsa menn, sem hjer hafa
verið á férð, og kunnugir eru
verslunar og viðskiftamálum. Var
venjulega hafið máls á því> hvort
líkindi væru til, að stórþjóðirnar
sneru brátt að stefnu tollfrjálsrar
og haftalausrar verslunar.
Eftir samtölum þessum er sam-
ið eftirfarandi stuttort yfirlit yf-
ir tildrög núverandi vfðskifta-
ástands:
Ófriðarhöftin.
Á ófriðarárunum neyddust þjóð-
irnar til þess að hneppa viðskiftin
í hina römmustu fjötra. Stjórnir
landanna tóku þá að mestu leyti
verslunina í sínar hendur. Nauð-
syn brýtur lög. Menn urðu að
sætta sig við það. j
Að ófriðnum loknum bjuggu^t
margir við því, að viðskifti þjóð-
anna mundu fá sama svip og áð-
ur. Hagfræðingar gerðu ráð fyrir
því. En svo varð ekki.
Á ófriðarárunum voru þjóðirn-
ar knúðar til þess að breyta fram-
léiðslu sinni, búa sem mest að
sínu. Að ófriðnum loknum vildu
menn halda uppteknum hætti.
Margir vildu loka sig sem mest
innan tollmúra.
Tollmúrar hækka.
Tollmúrarnir hækkuðu. Bretar
einih stórþjóðanna tregðtiðust við
að taka þátt í því kapphlaupi. En
þegar svo til allar aðrar þjóðir
höfðu víggirt sig með tollmúrum,
líka, að eitthvað kynni að finn-
ast þarna af gömlum munum,
en ekki er mikils árangurs að
vænta í því efni, því að Grettis
saga segir, að þeir öngull hafi
tekið með sjer „allt þat, sem þar
var fémætt í vápnum ok klæð-
um“. En hvað sem því líður, er
þetta verk, sem þarf að gerast.
Enginn getur vitað fyrirfram,
nema eitthvað kynni að finnast,
sem færði fullar sönnur á vist
Grettis á þessum stað.
, urðu Bretar að koma með í þann
leik.
Erfiðleikar steðjuðu að Bret-
um fyrir margra hluta sakir, svo
þeir urðu að gæta varúðar, frem-
ur en áður, og sjá um sig. Þar
sem þeir hafa altaf keypt allra
þjóða mest frá öðrum löndum, ber
að athuga þeirra aðstöðu alveg
sjerstaklega.
Ósýnilegar tekjur
Breta.
Innflutningur til Bretlands lief-
ir altaf verið langtum meiri en
útflutningurinn. En þetta hefir
jafnað sig upp vegna þess, að
hinar „ósýnilegu“ tekjur voru svo
miklar.
Bretar fengu t.d- á 3. hundr. milj.
* stpd. í vexti af lánum, sem þeir
áttu í útlöndum.
Auk þess höfðu þeir geisimikl-
ar tekjur af vátryggingum.
Þá má ekki gleyma tekjum
þeirra af umboðsverslun. Stórkost-
leg verslunarfyrirtæki eru í Eng-
landi, sem versla með allskonar
vörur, landa á milli, vörur, sem
aldrei koma til Englands, sem
aldrei koma fyrir augu þeirra
manna, sem nreð þær versla.
Þegar viðskifti þjóða í milli
minka um helming, eins og átt
hefir sjer stað á undanförnum
kreppuárum, þá rýrna þessar
„ósýnilegu“ tekjur, skipag'öngur
minka, og tekjur af þeim, og af
vátryggingum.
Og þeir, sem eiga útistandandi
lán í útlöndum, fá kannske enga
vexti greidda tímunum saman.
Svo er t. d. um þá, sem eiga fje
hjá þumum Suður-Ameríkuríkj-
um, er greiða enga vexti. Og
hver veit hvað verður um höfuð-
stólinn?
Sama er að seg'ja um verðbrjef,
sem breskir þegnar eiga víðsveg-
ar um heim. Þau brjef, sem tal-
in voru trygg sem gull, gefa e. t.
v. engan arð. Eins og t. d. hið
mikla járnbrautarfjelag í Kanada
C. P- R. 1 mörg' ár fengu hlut-
hafar 10% í arð á ári, eða 2V£% á
3 mánaða fresti. Brjef þessi voru
talin trygg sem eign í Englands-
banka, En nú gefa þau engan arð,
og enginn veit hvenær þar er arðs
von, þó að þetta sje fyrsta flokks
fyrirtæki.
Meðan viðskiftin voru í blóma,
keyptu Bretar fyrir 300—400 milj.
stpd. á ári meira en þeir seldu.
Þá voru hinar ósýnilegu tekjur
svo miklar, að þeir höfðu 100—150
milj. stpd. umfram það, sem þurfti
til þess að þeir hefðu góðan versl-
unarjöfnuð.
Á tímabili eftir ófriðinn áraði
það vel yfirleitt, að „ósýnilegu“
tekjurnar hrukku til þess að gera
verslunarjöfnuð Breta hag'stæð
an.
En þegar kreppa viðskiftanna
harðnaði, árin 1931 og 1932, sner-
ist þetta við, svo að þá vantaði alt
að 100 milj. stpd. til þess að versl-
unarjöfnuður yrði hagstæður, og
urðu Bretar þá að yfirgefa stefnu
fríverslunarinnar, þar eð þéir
höfðu ekki lengur ráð á því að
kaupa eins mikið erlendis frá og
þeir höfðu gert undanfarið.
Blómaár Banda-
ríkjanna.
Þegar menn rekja uppruna nú-
verandi viðskiftakreppu, renna
menn fyrst augunum til Banda-
ríkjanna.
Fyrir ófriðinn voru Bandaríkja-
menn skuldaþjóð, þeir skulduðu
meira en þeir áttu inni hjá öðr-
um.
Svo kom ófriðurinn og jneri
þessu við. Þá seldu þeir óhemju
mikið af vörum og græddu stór-
fje.
Síðan lánuðu þeir stórfje, og'
fengu um skeið gríðar háar upp-
hæðir á ári í vexti.
Þetta gekk um stund. Þeir
seldu fyrir um einn miljarð doll-
ara á árinu umfram það, sem
þeir keyptu.
Til þess að erlendar þjóðir gætu
keypt svo mikið af þeim, þurftu
þeir að lána. Og þeir lánuðu við-
skiptaþjóðum sínum óspart. Mest-
alt, sem Þjóðverjar borguðu, í
hernaðarskaðabætur, fengu þeir
að láni beint frá Bandaríkjunum,
eða það var amerískt fje, sem