Lesbók Morgunblaðsins - 26.08.1934, Page 6

282
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
>eir fengu í Englandi eða Frakk-
tandi.
Alt virðist í fullum blóma,
Bandaríkjamenn framleiddu feikn
af vörum, og seldu til útflutnings.
Og til þess að salan gæti haldið
áfram, lánuðu þeir fje til að
kaupa fyrir vörur sínar.
Bankarnir í Ameríku voru fullir
af peningum, nóg' var þar atvinna,
hátt kaup, og vellíðan hvar sem
litið var. Miklar byggingar, gðð
hiísakynni. Hver maður átti bíl,
hús með baðherbergi, iitvarps-
tæki og kæliskáp.
Braskaldan vestra.
Almenningur treysti því, að
þetta góðæri tæki aldrei enda.
Og svo kom „spekulationin“ 6g
keyrði alt um koll.
Menn treystu því, að alt muddi
fara síhækkandi í verði. Hluta-
brjef iðnfyrirtækja, sem kostuðu
þetta mikið í dag, hlytu að hækka
á næstunni. Og verðbrjef-
in hækkuðu, af því eftirspurnin
jókst. En menn, sem höfðu haft
fje sitt bundið í iðnaði og' ann-
ari framleiðslu, tóku fjeð út úr
gagnlegri umferð og settu það í
„spekulation".
Þannig tæmdist alt laust fjár-
magn úr iðnaði og fór í braskið.
Bankarnir vestra gátu loks ekki
fullnægt eftirspurn eftir fje í
brask þetta.
Þá tóku Evrópu-bankarnir við.
Þeir sendu fje vestur í braskið,
þar fekst alt að því 12% á ári
fyrir það. Enn reis braskaldan
hærra og hærra, sogaði til sín
meira og meira fje. En þegar fjeð
var bundið vestra í braskinu, var
rkki lengur hægt sem áður, að
lána Þjóðverjum og öðrum til þess
að þeir gætu haldið áfram kaup-
um á amerískri framleiðslu.
Lámsfje þverr.
Harðnar í ári.
Þá steðjuðu erfiðleikar að Þjóð
verjum fyrir alvöru. Þeir gátu
ekki staðið í skilum, fengu ekki
lán.
Og það, sem verra var, þeir
höfðu tekið lán til viðreisnar landi
sínu, méð það fyrir augum, að
þeir þyrftu ekki að greiða lánin
fyrst um sinn.
* Nú kom verðhrunið x Banda-
ríkjunum. Menn sáu að verðbrjef-
in voru ekki þess virði sem ætlað
var.
Og tortrygni í fjármálum fór
land ixr landi, eins og eldur í
sinu. Allir vildu reyna að bjarga
því sem þeir gátu af sínu, undan
sívaxandi verðhruni, vaxandi
hættu af bankahruni.
Og nú heimttíðu Bandaríkja-
menn og aðrir endurgreiðslur á
lánum með harðri hendi.
Af því leiddi hvert bankalirun-
ið á fætur öðru í Þýskalandi og
Miðevrópu yfirleitt, sem eðlilegt
var, er endurheimt voru alt í
einu mörg hundruð milj. dollara,
af lánum er höfðu veitt verið til
langs tíma.
Erfiðleikarnir ná
til Englands.
Loks skall kreppan yfir Eng-
land í algleymingi, það var haust-
ið 1931. Það var fyrst og fremst
kreppa tortryggninnar.
í London er altaf mikið af fje,
sem erlendir menn eiga. Það er
þar vegna þess, hve mikið er þar
um viðskifti milli fjölda þjóða.
Þetta fje, sem þarna liggnr, er
handbært til stuttra lána.
En alt í einu skall fjárflótti yfir
Eng'land. Erlendir menn vildu
ekki lengur eiga fje sitt þar.
Þótti það ekki tryggt.
Fje var rifið út í Englandi.
Englandsbanki ljet það afskifta-
laust í bili. En f járflóttinn varð of
geigvænlegur.
Á stuttum tíma voru fluttar
150 milj. st.pd. í gulli eða gulls
virði frá Englandi til Frakklands
o. s. frv. Flugvjelar voru í förum
með þetta dag' og nótt.
Gullinnlausn yfirgefin.
Laugardag einn í september, er
Englandsbanki hafði verið opinn
í 2 klukkustundir, höfðu verið
teknar út 10 milj. st.pd. í gulli.
Þá var ákveðið, að yfirgefa
gullinnlausnina. Og sterlingspund
lækkaði frá laugardegi til mánu-
dags um einn fimta.
Þannig lækkaði verðgildi enskra
lána um allan heim að sama skapi.
Talið or að í þeim svifum hafi
Bretar beðið tjón er samsvaraði
um 1 miljarð sterlingspunda.
Þetta var alvarlegt ástand fyr-
ir Bretland,
Þá var það ráð tekið, að láta
flokkadeilur falla niður í bili og'
mynda þjóðstjórn.
Síðan hefir hagur Breta farið
sífelt batnandi.
Fríverslun yfirgefin.
Viðskiftasamningar.
Árangurinn af öllu þessu varð
sá, að Bretar yfirgáfu fríversl-
unarstefnuna. Þegar aðrar þjóðir
heldu uppi innflutningshömlum og
verndartollum, gátu Bretar ekki
jengur setið hjá.
En það er álit ráðandi manna
þar enn í dag, að best farnist
þjóðunum, að verslun sje sem
frjálsust. Til þess að koma þessu
á að svo miklu leyti og hægt er,
hafa Bretar innleitt þá aðferð, að
gera viðskiftasamninga við hverja
þjóð fyrir sig.
Fyrst var byrjað með Ottawa
ráðstefnunni. Hún bar ekki þann
áranghr sem skyldi, því þar voru
of margir aðilar, með of sundur-
leit áhugamál við sama samninga-
borð.
Aðferðin verður sú, að semja
við hverja einstaka þjóð i einu.
Við 13 þjóðir hafa Bretan nú
samið. Byrjað var á að semja við
Norðurlönd. Síðan hafa aðrar
þjóðir tekið upp sömu aðferð.
En með þessu fyrirkomulagi,
og undir þessum kringumstæðum,
er ekki altaf hægt að halda uppi
sömu samningaaðferð og áður,
t. d. hinum svonefndu „bestu
kjara“-samningum.
Þegar tvær þjóðir semja sín á
milli um viðskifti sín, þá geta
þær ekki á sama hátt og' áður
verið bundnar „bestu kjara“ á-
kvæðum við einhverjar alt aðrar
þjóðir. Þetta liggur í hlutarins
eðli. Því er þetta fyrirkomulag'
samninga að verða úrelt. Menn
fara í kring um það.
Samningarnir eru, sein kunn-
ugt er, gerðir á þeim grundvelli.
að stefnt er að viðskiftajöfnuði
milli þjóða. Ef ein þjóð kaupir
mikið af annari, þá er reynt að
koma því svo fyrir, að 'viðskiftin
verði sem hagkvæmust.
En oft er viðskiftajöfnuður ó-
framkvæmanlegur. Þá er ekki far-
ið lengra, en að beina viðskiftun-
um, eftir því sem ástæður leyfa,
til ákveðinna þjóða.