Lesbók Morgunblaðsins - 27.10.1935, Page 3

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
339
sína, má best sjá á því, hve mik-
ið liefir verið út gefið af þjóðsö<i-
um á síðustu árum.
Það dylsf þó engum, að saprnir
þessar eru mjög misjafnar að
pjæðum. Margar liinna nýrri
sagna standa þeim eldri að baki.
Aldarháttur sá, sem nú ríkir,
skapar naumast það andrúmsloft,
sem vænlegast er til vaxtar
k.jarngóðum þjóðsögum. Trúin á
forynjur og drauga, hin barnslega
einlægni og sannfæring um sann-
léiksgildi æfintýranna, þverr, og
um leið raissa þjóðsagnir þann
blæ, sem gefur þeim máttinn og
dýrðina.
Ólafur Davíðsson ljet eftir sig
feiknin öll af skráðum þjóðsög-
um, og hefir óefað á þann hátt
bjargað þeim mörgum frá
gleymsku og glötun. Þó ekki væri
fyrir neitt annað en þetta, á ís-
lenska þjóðin honum mikið að
þakka. Margir munu að vísu
segja, að almenningi væri meiri
þörf á öðrum bókum en þjóðsög-
um, en það er þó í alla staði ílt
að hafa þá fjársjóðu falda. Og
margt er prentað, sem síður
skyldi. Mjer er kunnugt um það,
að margar af sögunum í safni Ól-
afs eru mjög merkilegar og geta
fullkomléga jafnast á við það
besta, sem birst hefir áður í sömu
grein.
Auk sagna hans í tímaritinu
Huld (1890—1898) og í Islensk-
um þjóðsögum (1899). er nýlega
komin út eftir hann bók, með
sama nafni, sem gefin er út af
Þorsteini M. Jónssyni á Akureyri.
Bók þessi er 384 blaðsíður, en er
þó aðeins fyrsta bindi af þjóð-
sagnasafni Ólafs. Mun úrval úr
handritum lians nægja í þrjú til
fjögur álíka bindi.
■Á þessu sjest, hversu miklu Ól-
afi hefur tekist að viða að sjer
af þessum fræðum. Þegar alt safn
ið er komið út, þarf enginn að
ganga að því gruflandi, hvílíkt
stórvirki Ólafnr hefir unnið á
þessu sviði.
Að útgáfunni lokinni munu
nöfn þeirra frændanna og sam-
herjanna, Jóns Árnasonar og ól-
afs Davíðssonar, tengjast ennþá
nánar, og standa þar efst á blaði,
sem skráð eru nöfn mestu þjóð-
sagnafræðinga, sem ísland hefir
borið.
Það fer vel á því, að nöfn þess-
ara tveggja manna standa bæði á
titilblöðum fyrir íslenskar gátur,
skemtanir, vikivakar og þulur,
sem Bókmentafjelagið gaf út í
fjórum bindum (1887—1903)
Annaðist Jón um gáturnar, en
Ólafur um hitt. Að þessu verki
vann Ólafur, meðal annars, með-
an liann dvaldi í Höfn, safnaði,
bar saman handrit og afritaði. Þó
að sjá megi þar á nokkra galla,
ef vel er að gáð, og skorti nokk-
uð á stöku stað á vísindalega ná-
kvæmni, er safnið þo alt stór-
merkt safnrit, skemtilegt með af-
brigðum, og ómetanlegt íslensk-
um bókmentum og menningar-
sögu. Og þegar aðstaða Ólafs er
athuguð, verður ékki annað sagt
en verkið alt sje lionum til hins
mesta sóma.
Var nokkur samtíðarmanna
hans, sem hefði getað gert bet-
ur? Jeg leyfi mjer að efast um
það. En hitt veit jeg, að þetta rit
hefir veitt mjer og ótal mörgum
öðrum margar ánægjustundir og
meiri fræðslu um speki og snild
íslenskrar alþýðu, en flestar aðr-
ar bækur.
í innlend og erlend tímarit os:
blöð skrifaði Ólafur fjölda rit-
gerða og smágreina. um ólíkustu
efni. Ein ritgerð hans er um ís-
lenskar kvnjaverur í sjó og í
vötnum, önnur um ísland og ís-
lendinga, eftir því sem segir í
gömlum bókum útlenduin, þriðja
um Tóbaksnautn á fslandi 'að
fornu. fjórða um Heklu o. s. frv.
Mikið rit (óprentað) samdi hann
um Galdra og Galdramál á ís-
landi og blaut verðlaun fvrir.
Enn fremur ritgerð Um þilskipa-
veiðar, sem prentuð er í Andvara
(1886), er hann einnig hlaut verð-
laun fyrir. Er það eftirtektarvert
og næsta furðulegt, að hann
skyldi rita um svo óskvld efni, og
vera jafnvígur á bæði.
Hann ritaði um alt af áhuga á
málefninu sjálfu, en ekki til að
þiggja laun fvrir, enda munu þau
oft hafa verið af skornum skamti,
og venjulegast engin. Bæði þjóð-
sagnasöfnun bans og rit hans um
þau efni voru unnin af kærleika.
í öllu, sem að þeim fræðum laut,
var hann margra manna maki, og
það segir dr. Jón Þorkelsson um
hann, að „aldrei nokkurntíma
liafi verið lærðari maður, hvorki
fyrr nje síðar, á slíka hluti. en
liann var“.
III.
Og þrátt fyrir það átti náttúru-
fræðin, og þó einkum grasafræð-
in, hug lians hálfan, tímunum
saman.
Þegar Ólafur kom heim úr
Hafnarútivist sinni, hafði hann,
sakir fjárskorts, orðið að farga
öllum bókum sínum, nema nokkr-
u m náttúrufræðiritum, þau gat
hann ekki við sig skilið. Svo
hjartfólgin var honum náttúru-
fræðin, engu síður en þjóðsagn-
irnar.
Söfnunaniáttúra hans kom hon-
um að góðu haldi við báðar þess-
ar vísindagreinar. f sama brjefi
og áður var getið (til Guðm.
Davíðssonar) segir Ólafur:
„Jeg er líka farinn að safna
til náttúrusögu íslands, og hefi
farið yfir flestar bækur um hana.
einkum grasaríkið, og ritað upp
úr þeim hitt og þetta. Jeg hefi
nefnilega í höfðinu að sgmja ís-
lenska grasafræði og dýrafræði
með tímanum. ef annars enginn
vérður fvrri til þess. Þá verð jeg
fyrst í essinu mínu. þegar jeg fei
að safna flugum og ormum.. fiðr-
ildum, möðkum og allsko.nar jurt-
um, því það tæmir maður ekki
svo glatt, fremur en lausavísurn-
ar. Maður getur heimfært línurn-
ar úr Hallgrímssálminum: „Þú
veist ei hvern þú. hittir þar“. upp
á þær. Það sem virðist vera ó-
merkilegt, getnr verið merkilegt".
Þegar Ólafur skrifar þetta, er
hann 21 árs, — þessir hafa fram-
tíðardraumar hans .verið.
Sumarið 1885 dvaldi ÓJafur
heima á íslandi. Safnaði lianp þá
miklu af grösum og ýmsum nátt-
úrugripum, og hafði með sjer til
Hafnar um haustið. Veturinn eft,-
ir skrifar hann Guðmundi bróð-
ur sínum :
„Smátt gengur með gorkúlurn-
ar og það dótarí. Jeg sendi mest
alt dótið yfir ti] Svíþjóðar, og
liefi ekkert fengið af því aftur.
en brjef hefi jeg fengið, og stend-