Lesbók Morgunblaðsins - 28.07.1940, Síða 2
234
LESBÓK M0RGUNBLAÐ9INS
skipulagsmálum bæjarins. 'Kemur
það í ljós eigi aðeins í embættis-
verkum hans, heldur einnig í fram-
kvæmdum lians sjálfs til þess að
prýða og eudurbæta bæinn.
Þegar Krieger kemur lijer hef-
ir íbúatala bæjarins verið á 6.
hundraðinu og Reykjavík þá verið
þorp á stærð við Eyrarbakka nú.
M>á segja að bærinn þá væri að-
eins tvær götur, Strandgatan
(Ilafnarstræti) og Klubbgatan
(Aðalstræti). Utan þessara gatna
voru aðeins hús á stangli og t.
d. var Austurstræti, sem þá var
kallað Lange-Fortiug, einskonar
bakgata við Strandgötuna. Ann-
ars var bygðin drei-fð í brekkun-
um beggja megin miðbæjarins og
voru þar eingöngu torfbæir. Það
var frumbvlingsbragur á bænum
♦
og var ekki við öðru að búast, en
það sem lakara var og hættu-
legra fyrir framtíð bæjarins var
það, að lítil fyrirhyggja var um
byggingu bæjarins, um það hversu
götur mynduðust og hversu hús
voru sett við götur. Leist mörg
um bærinn óásjálegur og að 6-
efnilega horfði um, að úr honum
yrði skipulegur bær. T. d. fellir
Tómas Sæmundsson mjög harðan
dóm yfir Reykjavík í þessu efni
í brjefi, sem- birtist í 1. ár. Fjölnis.
Glögt er gests augað og má því
búast við að Krieger hafi fund-
sit svipað til um Revkjavík og
Tómasi. Tók hann þegar að láta
til sín taka um þessi mál, en fram
til þess tíma virðist bæjarfógetinn,
eftirlitslaust eða eftirlitslítið, hafa
mælt út lóðir til byggingar og
valt því á honum hvaða skapnað-
ur varð úr bænum. Gekk Kriegir
nú eftir því, að allar útmælingar
væru lagðar undir samþykki amts-
ins og hann friðaði algjört tvö
svæði í bænum, er hann lagði bann
við að bygt væri á Austurvelli
og Lækjartorgi. Að vísu var þeSs-
um svæðum ekki þar með að fullu
borgið, en þau eiga þó fyrst og
fremst Krieger, líf si(t að þakka.
Áhugi hans fyrir því að prýða og
bæta Reykjavík lýsti sjer einnig
í því, að hann ljet endurreisa
Skólavörðuna og gera veg upp að
henni og kostnaðinn við hvort-
tveggja bar hann sjálfur; var
Bkólavarðau því um tíma kölluð
Kriegersjvlinde. Þá mun hann
einnig á eigin kostnað hafa látið
gera veg suður með lækuum og
er það upphaf Lækjargötu.
Krieger stiptamtmanni var það
frá byrjun ljóst, að breyta þyrfti
um fyrirkomulag byggingarmála
Reykjavíkur. Misjafnir menn, að
áhuga og þekkingu á þessum mál-
um, völdust í embættin, er með
þau fóru, bæjarfógeta og amt-
mannsstörfin, og þar sem þar við
bættist, að sú var reynslan, að
mannaskifti voru alltíð á þessum
embættum, þá var lítil eða öllu
heldur engin von um, að skapast
gæti samræmi og samhengi í álykt-
anir um byggingarmáliu. Krieger
hafði því snemma hug á að koma
byggingarmálunum á öruggai'i
grundvöll með því að fela þau
fastri nefnd, sem eingöngu hefði
þeim málum að sinna. 21. janúar
1833 ritar hann svo stjórninni
brjef, þar sem hann leggur til,
að skipuð verði bvggingarnefnd í
Reykjavík og gildi um hana svip-
uð ákvæði og um nýskipaðar
byggingarnefndir fyrir bæi tvo i
Danmörku, Korsör og Sorey. —
Brjefið er ítarlegt og tillögur hans
vel rökstuddar. Yegna frábrugðna
staðhátta ber hann fram ýms ný-
mæli og tillögur um breytingar
frá fyrirkomulagi tjeðra nefnda.
En seint gekk afgreiðsla stjórn-
arinnar á málinu, hvort sem það
var seinlæti stjórnarinnar að
kenna eða, að til þess hafi legið
aðarar orsakir. Vel má vera að
Krieger sjálfur hafi átt sök á því;
hann var erlendis frá hausti 1834
til vors 1836, og sat þá á sátta-
þingi Dana fyrir íslands hönd og
sat enfremur í nefnd, er hafði
til rannsóknar verslunarlöggjöf
landsins. Er jafnvel líklegt, að *
liann hafði ekki kært sig um að
málið kæmist í framkvæmd með-
an hann var fjarverandi og m.
a. hafði hann viljað ráða um
skipun nefndarinnar. Þegar hann
er kominn hingað aftur, vekur
hann málið upp. Ber hann þá til-
lögurnar undir bæjarfulltrúana
og veittu þeir málinu fullan
stuðning og voru það aðeins lítil-
fjörlegar breytingar, sem þeir
vildu gera á tillögum stiptamt-
manns. Dráttur s>á, er enn varð,
kann að stafa af því, að Krieger
ljet af embætti næsta ár og hafi
því málinu ekki verið fylgt svo
eftir, sem annars hefði verið. Það
liðu þannig rúm sex ár frá því
Kriger hóf máls á þessu við stjórn-
ina þangað til framkvæmda kom.
Helstu atriði hins opna brjefs
frá 29. maí 1839 eru þessi: „í
Reykjavík skal stofnast ein bygg-
ingarnefnd, í hverri vera skulu
býfógetinn, eldvarnar-forstjórinn
(þ. e. slökkviliðsstjóri), tveir af
staðarins fulltrúum, sem skikkast
af amtmanninum eftir allra liinna
kjörnu borgara (þ. e. bjæarfull-
trúa) uppástungu og eftir að bý-
fógetans álit þar yfir hefir verið
útyegað, svo og tveir aðrir menn,
hverja amtmaðurinn kynni að álíta
hæfilega þar til; og hvar til hann
sjerílagi >á að nefna menn, er skyn-
bragð bera >á húsasmíði, þegar
slíkir til eru“. Um hlutverk nefnd-
inarnar segir þar m. a.: „Eftir-
leiðis verður það skylda þessarar
nefndar, að tilskildu amtsins ná-
kvæmara samþykki, að ávísa hið
nauðsynlega pláz til sjerhverrar
nýrrar byggingar og líka til nauð-
synlegra garðrúms og jurtagarða,
•em þar eftir útmœlait hlutaðeig-