Lesbók Morgunblaðsins - 22.09.1940, Blaðsíða 5

____ __ ___LESBÓK MORGUNBLAÐSINS__801
PÁLL ZÓPHÓNlASSON ráðanautur:
FJALLSKIL
Sumarbeit sauðf/ár samsvar-
ar 2./30.000 töðuhestum.
Eins og áðnr er sagt, þá taka
göngurnar víða marga daga,
(mest 11 á Landmannaafrjett),
og þar verða þær með öðr-
um hætti en hjer er lýst. Sum-
staðar næst ekki að rjetta
gangnadaginn, en fjeð verður að
geymast næturlangt, og rjettast
næsta dag. Ætíð vilja menn byrja
göngu strax og sauðljóst er, en
til þess að vera komnir á gangna-
mörk að morgni, um leið og lýsir,
þarf oft langt að fara og sum
staðar tvær dagleiðir. Þeir gangna
menn, sem þurfa að vera marga
daga í göngum, , þurfa að veru
öðruvísi útbúnir en hinir. Þeir
hafa með sjer margra daga nesti,
og flytja það á reiðingshesti eða
í þverbakstöskum, en sömu hest-
ana má svo líka nota til að flytja
á til bygða skrokka af því, sem
uppgefst í göngunum. Sje ekki
búið að byggja nógu marga leit
armannakofa í næturáfangastöð-
um, þurfa þeir að hafa með sjer
tjald, og altaf verða þeir að hafa
með sjer hitunartæki, því kaffi
verða þeir að hita sjer í næt-
urstöðum. Leitarsvæðin eru nú
meira flatar eða öldóttar heiðar,
svo og sjerstök fjöll upp úr há-
lendinu, og leitarsvæðunum verð-
ur ekki skift á eins eðlilegan hátt
eftir landslagi og í dalaafrjettun-
um. Þó er upprekstrarsvæðunum
skift í leitarsvæði, en þar þarf
þess oft að gæta, að menn af fleiri
leitarsvæðum og stundum af að-
liggjandi upprekstrarsvæðum,
gangi samhliða, svo ekki renni
fje á milli. Gangnaforinginn eða
fjallkóngurinn tekur sjaldan á-
kveðna göngu sjálfur, heldur ríð-
ur meðfram gangnamannaröðinni
aftan við hana, til þess að geta
sem best stjórnað, og sjeð um að
ekki misgangist.
Pjeð, sem finst næst gangna-
mörkum milli fjarliggjandi rjetta
er oftast rekið að í óbygð-
um og dregið eftir upprekstr-
arsvæðum. Til dæmis reka
Biskupstungnamenn og Svíndæl
ingar að bæði í Gránunesi og við
Seyðisá, til þess að aðskilja sem
mest norðan og sunnanfje, Hún-
vetningar og Reykdælingar í
Rjettarvatnstanga, o. s. frv. Með
þessu er mjög minkað það, seni
rekst suður af norðan fje og norð
ur af sunnanfje. í þessum göng-
um hittast menn, sem kannske
aldrei sjást annars á æfinni. Það
myndast milli þeirra kunnings-
skapur og vinátta. Og skrafið í
gangnamannakofanum, þar sem
saman eru komnir menn úr fjar-
lægum sýslum, hefir oft orðið til
þess, að nýir siðir og hættir hafa
borist milli sýslna, og væri það
út af fyrir sig merkilegur þáttur
að rita um.
Göngurnar á stóru, víðlendu
afrjettunum eru óskaplega mis-
jafnar. Haustveðrin á íslandi
eru ekki altaf eins. Það er mest
smalað ríðandi, og í góðu veðri
getur það verið dásamlega skemti-
legt að vera í göngum á háheið-
um, fjarri öllum mannabygðum.
Og þá getur það verið ljett verk
En tíðarfarið getur líka verið
þannig, að það sje mjög erfitt
verk. Þegar hríðar koma og frost,
þá verður gangan öll önnur
en í góðviðrinu. Þegar snjórinn
verður það mikill, að troða þarí
slóð undan fjenu til að koma þv'
áfram, þegar árnar leggja og
bólgna upp af krapi, svo brjóta
verður á þeim með því að vaða
yfirum þær í læri, mitti, geirvört-
ur, til þess svo að reyna að reka
fjeð í á eftir, þá finst sumum að
gamanið hverfi. Þess eru dæmi,
að unglingar, sem enga ósk áttu
heitari en fá að fara í göngur
hafi í slíkri tíð orðið fyrir þeim
vonbrigðum af skemtuninni, að
þeir hafa aldrei síðar á æfinni í
göngur farið. En öðrum þykir
mest gaman, þegar erfiðleikarnir
eru sem mestir. Þá reynir fyrst
á kappann. Þá finna þeir mun-
inn á manninum og skepnunni,
og þá sjá þeir, hvers virði það er
að vera kominn á það þroskastig
að geta hugsað, ályktað og fram-
kvæmt með ákveðið markmið fyr-
ir augum. Þá finna þeir ábyrgð-
ina, sem þeir hafa á skepn-
unum, sem þeim er trúað fyrir.
Þeir hefjast í hærra veldi, þeiv
vaxa að manngildi.
Altaf verður eitthvað af fje eft
ir í göngunum. Því er alstaðar
gengið og rjettað tvisvar og víða
þrisvar, og kemur altaf eitthvað
í síðari rjettum. Enginn veit,. hvað
það fje er margt, sem eftir verð-
ur á afrjettum. Ræflar finnaat
oft, sem bera vott um, að það er
eitthvað, en sennilega finnast
ræflar af fæstu því fje, sem eftir
verður og úti ferst. En nokkuð af
fjenu, sem eftir verður, lifir vet-
urinn af, og á hverju vori nú í
síðastliðin 15 ár hafa menn að
vorinu fundið kindur einhvers-
staðar á landinu, sem lifðu af
veturinn.
Mest er það á vissum afrjettum
og svæðum, sem fjeð gengur vet-
uíinn af. Þannig hefir t. d. fje
gengið af í Barðanum, Seldaln-
im, botni Langadals, Arnarvatns-
og Grímstunguheiði, Hofsafrjett.
Laugarfelli, Tindastól, Hóla-
•Haga, Bárðardalsafrjett, Mývatns-
öræfum, Herðubreiðarlindum,
Arnardal, Búrfellsheiði, Mælifelli,
Brúaröræfum, Pljótsdalsöræfum,
Víðidal, Eystrafjalli, Skaftár-
tunguafrjett, Þórsmörk, Emstr-
am, Arnarfelli o. fl. Bar-
átta þessara kinda hlýtur oft
að vera erfið. Þær hljóta oft að
líða sult. En þær elska frelsið, og