Lesbók Morgunblaðsins - 13.10.1940, Blaðsíða 3

LESBÓK MORG-UNBLAÐSINS
323
leitar til eða kynnist, sje nú ekki
meira mannval en þessi upptaln-
ing sýnir, heldur er líka hitt, að
það er ekki gætt þeim sennileik
hins lifandi lífs, sem geri lesand-
anum fært að vakna til áhuga
fyrir svona persónum. Nei, síður
en svo. Við finnum alstaðar, að
þarna er hvergi skygnst það und-
ir yfirborðið, að við sjeum sviftir
þeirri tómleikatilfinningu, sem því
fylgir, að horfa á illa gerða, slitr-
ótta og ósennilega kvikmynd —
og þannig iMkna, að við verðum
.aldrei varir við neitt samband
milli myndanna á tjaldinu og
þeirrar lífigæddu fjölbreytni, sem
kostur er á að skoða, strax og
út á götuna er komið.
Höfundurinn virðist hvorki
þekkja til hlítar nje skilja það
fólk, sem hann er að leitast við
að lýsa, en þá afsökun er hægt
að færa fram honum til málsbóta,
að það sje alls ekki hægt að ætl-
ast til þess af jafnungum og lítið
lífsreyndum manni og höfundur-
inn er, að hann skilji og kunni
að skýra og gæða lífi persónur
af því tagi manna, sem hann hef-
ir að öllum líkindum kynst lítið
eða ekkert, nema af afspurn,
kannske grunnfærra og ef til
vill miður vandaðra karla eður
kvenna.
Höfundurinn virðist hafa viljað
lýsa tilgangsleysi og böli lífsins,
lýsa harðúð og heimsku, tudda-
skap og tortímingu allra mann-
legra verðmæta. En hann hefir
skort lifandi þekkingu .kunnáttu,
getspeki, smekkvísi og dómgreind.
og svo er hitt: Hann er ef til
vill inni við beinið ennþá hinn
sami og við kyntumst honum í
barnabókunum og einnig að all-
miklu leyti í Skugganum af bæn-
um, er náttúrlegur, prúður, vel-
viljaður og lífsunnandi sveitamað-
ur, sem láti kannske betur að
fylgja frumstæðum persónum með
skilningi og samúð úr skugga til
ljóss, heldur en að taka sjer fyrir
hendur að sletta götuleðju og
ræsalegi á sjer ókunnugt og að
mestu lítt skiljanlegt fólk og mála
svörtu yfir grátt í ásýnd tilver-
unnar.
En satt er það, og í því er
nokkur afsökun, að til eru þeir,
sem hafa þá trúarskoðun, að hið
síðara sje hin einu rjettu vinnu-
brögð í nútíðarlist og hið eina,
sem hafi lista- og lífsgildi.
6.
Fyrsta bók Guðmundar Daníels-
sonar frá Guttormshaga kom út
árið 1933. Það var ljóðabókin Jeg
heilsa þjer. Guðmundur var 23
ára, þeghr hann sendi frá sjer
þessa bók, og flest í henni mun
ort, þegar höfundurinn var um og
innan við tvítugt. Bókin er tví-
mælalaust ein hin allra besta, sem
ungur byrjandi hefir frá sjer sent,
og þegar jeg nú lít yfir hana á
nýjan leik, virðist mjer, að hún
hefði mátt vekja meiri athygli en
raun varð á. Það er í henni æska,
fjör og undarlegt sambland af
djarflegu raunsæi og draumhöfgri
rómantík, og mál og rím og lík-
lingar sþá öllu góðu um framtíð
höfundarins sem ljóðskálds. Auk
þess kemur það fram, að þarna sje
geðfeldur og rösklegur maður á
ferðinni, maður, sem sje ekki lík-
legur til að doðna niður eða láta
gera sig að essreka í lest á leið
m'eð gjafir og fórnir til hofs ein-
hvers skurðgoðsins.
Guðmundur hefir ekki gefið út
neina ljóðabók síðan 1933, og það,
sem eftir hann hefir sjest af kvæð-
um, ber þess ekki vott, að hann
hafi lagt þá rækt við Ijóðgáfu
sína, sem vert hefði verið. En
hann hefir gefið út eftirtaldar
skáldsögur: 'Bræðurna í Grashaga
1935, Ilm daganna 1936, Gegnum
lystigarðinn 1938 — og loks Á
bökkum Bolafljóts I.—II. nú í
sumar.
Það er einkum þrent, sem gerir
það að verkum, að Bræðurnir í
Grashaga eru athyglisverð bók. f
fyrsta lagi er yfir bókinni ölvandi
lífsgleði og viltur þróttur. í öðru
lagi eru í henni óvenjulega lif-
andi lýsingar af íslenskri náttúru.
Við finnum vindana blása, lyngið
anga, heyrum regnið falla, sjáum
liti og línur. Það er óhætt að
segja, að mennirnir verði þarna
ekki eins minnisstæðir og um-
hverfi þeirra. Lestri bókarinnar
má helst líkja við ferð upp í sveit,
þar sem við hittum rannar mann
og mann og skygnumst nokkuð
inn í hugsunarhátt hans og til-
veru, en útivistin verður okkur
aðalatriðið. Loks er það stíllinn,
fylling hans og litauðgi. í stílnum
gætir mjög víða áhrifa frá Hall-
dóri Kiljan Laxness, en þó er þar
ótvírætt nálægur frjór og þrótt-
mikill persónuleiki höfundarins
sjálfs. En það er eitthvað kæru-
leysislegt við bókina, frágang
hennar og sitthvað í henni, eitt-
hvað, sem bendir á, að höfundur-
inn hafi hvorki tekið starf sitt
fyllilega alvarlega nje haft fult
vald yfir hæfileikum sínum til list-
rænnar mótunar og samlöðunar
efninu. .
Ilmur daganna fjekk hjá ýms-
um dauflegri móttökur en Bræð-
urnir í Grashaga. Að vissu leyti
var þetta eðlilegt. Bræðurnir í
Grashaga voru hressandi nýjung,
ekki vegna þeirrar stígandi, sem
sje að finna í reisn sögunnar og
atburðarás, heldur vegna þess ið-
andi lífs og litríkis, sem í bókinni
er. Ilmur daganna hafði í raun-
inni ekki upp á neina nýjung að
bjóða frá fyrri sögunni, bersýni-
lcgir gallar til staðar og ekki svo
sem neitt flug í atburðarásinm.
En samt bar Hmur daganna vott
um þróun, Höfundurinn sýndi
þarna getu til ýtarlegri mannlýs-
inga en í Bræðrnnum í Grashaga,
og stíllinn, sem raunar ekki var
alveg laus við áhrifin frá Lax-
ness, var orðinn sjálfstæðari og
höfngri hjer og þar mjög íburðar-
mikill og jafnvel ankannalegur, án
þess að þetta stæði að nokkru
Ieyti í sambandi við sjerstakan
hugblæ eða málfar persónanna, en
um leið fullur af lífi, þrótti og
sumstaðar hreint og beint glæsi-
leik.
í sögunni, Gegnum lystigarðinn,
hleypir Guðmundur skáldafáknum,
eftir stutta viðdvöl austur á Suð-
urlandsundirlendinu, vestur vfir
heiði og til Reykjavíkur. Þar tyll-
ir hann honum á Lindargötunni
og tekur sjer á honum smáreið-
túra um bæinn. Það er greinilegt,
að Guðmundur sýnir fjölbreyti-
legri og meir meðvitaða viðleitni
í þessari bók en þeim, sem á und-
an vóru komnar til notkunar list-
rænnar tækni og hnitmiðunar alls
að vissu marki. Og hann skynjar