Lesbók Morgunblaðsins - 13.10.1940, Blaðsíða 5

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
826
mitt mjög vel og sjerkennilega
lýst.
Persónur sögunnar, ungar og
gamlar, hefir höfundinum tekist
að gæða lífi, þó að í sumu kunni
að vera ávant, til þess að öllura
þeirra sjeu gerð svo full skil sem
efni hefðu staðið til. Þarna er ís-
lenskt bændafólk, eins og það var
fyrir nokkrum áratugum, og eins
og það er að mestu leyti enn. Og
samræmið milli lýsinganna á per-
sónum og umhverfi verður til að
styrkja áhrif bókarinnar. Land og
þjóð er þarna í þeim nánu tengsl-
um, sem koma svo glögglega fram
í flestu af því besta, sem skáldin
hafa ort og skrifað hjá oss ís-
lendingum.
Merkastar persónur í bókinni
eru þau, Ávaldi og María. í raun-
inni er Ávaldi talsverð nýjung í
íslenskum bókmentum. Honum er
erfitt að lýsa, en höfundi hefir
tekist það furðu vel. Ávaldi er
hvorki vondur nje góður, en hann
er mjög ástríðumikill, og hann
hefir gefið sig ástríðum sínum á
vald, talið sjer trú um, að full-
næging þeirra mundi veita hon-
um heill og hamingju. Fjegirni,
kynhvöt og valdafíkn eru þær
ástríður, sem ráða gerðum hans,
en hamingjan sækir hann ekki
heim. Konan hans, María, hún er
ein af þessum konum, sem virðast
eingöngu skapaðar til að elska í
fullu sjálfgleymi, njóta með þeim,
sem þær elska, en fyrst og fremst
þjást með þeim — og þó einkum
fyrir þá. Þær þurfa ekki að sigr-
ast á sjálfum sjer til að fyrirgefa.
Það er í rauninni aldrei hægt að
vinna þeim neitt til meins, því
hver mótgerð verður þeim aðeins
nýtt tækifæri til að láta í ljós
ótakmarkaðan og venjulegum
syndugum og breyskum mönnum
óskiljanlegan kærleik sinn. Og í
óhamingju sinni og forherðingu
finnur Ávaldi, hve herfileg and-
stæða hann er í allri sinni breytni
Maríu, konu sinni. Hún er engill.
Hann er djöfull. Þannig er það
í rauninni fyrir honum. Hann
fyllist sadistískri löngun til að
sjá hana bogna, sjá hana særða
og þjáða. Hann reynir að skjóta
svanina, sem hún elskar og eiga
hreiður sitt skamt frá bænum.
Hún hefir sagt honum, að þeir
hafi tjáð henni, að þau eigi eftir
að verða hamingjusöm. En byss-
an springur, og Ávaldi brennur
og blindast. María annast hann
og hjúkrar honum. Hann er dul-
ur. Hún veit ekkert, hvað inni-
fyrir býr. En eitt kvöldið, þegar
hún kemur inn, þá er hann kom-
inn út að glugganum. Hann er
að hlusta eftir því, hvort hann
heyri til gvananna. Hann hefir
ekki viljað spyrja að því, hvort
hann hafi drepið þá. María heyr-
ir hann hvísla:
— Drottinn minn, jeg heyri
ekkert. Jeg hefi sjálfsagt drepáð
þá eða flæmt þá burtu.
Og María skilur. Hún sjer, að
það bjarmar fyrir nýjum degi i
lífi þeirra. Hvað varðar hana um
það, þó að hún eigi að lifa með
honum blindum ? Kærleikur henn-
ar hefir sigrað beiskjuna og hörk-
una, sem hann hefir brynjað sig
með í áralöngum leik sínum við
nautnirnar, brynjað sig gegn því
góða í sjálfum sjer, gegn öllu því,
sem honum hefir fundist vera
veikt og veilt og verða honum
til hindrunar á braut hans til
ímyndaðrar hamingju í krafti á-
stríðnanna.
Þessi boðskapur, sem þarna er
fluttur, er ekki fluttur með siða-
prjedikun eða heimspekilegum
bollaleggingum. Hið lifandi líf,
eins og höfundurinn getur best
sett okkur það fyrir sjónir, er
látið flytja okkur hann. En hann
er svo sem ekki nýr. Það er þús-
und ára boðskapur bestu manna
mannkynsins, sá boðskapur, sem
nú er fótum troðinn á jörðu frek-
legar en nokkru sinni fyrr, því
ráðendur heilla þjóða eru Ávald-
ar, sem hafa talið sjer trú um,
að kærleiki og miskunnsemi væri
veila og veiklyndi, og alt annað
en kærleikur og miskunn þyrfti
að koma til, ef mennirnir ættu
að geta lifað farsælu og ham-
ingjusömu lífi. Svo eru þeir þó
til, sem vona það ennþá, að byss-
urnar klofni að lokum í h.ndum
þeirra, sem vilja fótum troða það
fegursta og besta, sem mennirnir
eiga.
Margar fleiri eftirminnilegar
persónur eru í bókinni, en þau
tvö, Ávaldi og María. Það er
ekkjan á Þúfu, mannleg og seig í
sínu basli. Það er Davíð, harð-
jaxlinn og hrottinn, sem er heill
og mannlegur — og tilfinninga-
næmur undir skrápnum. Sumum
finst Davíð besta persóna bókar-
innar. Það má vera, að hann sje
heillegastur, en þar er þó ekki
um að ræða eins merka persónu-
lýsingu og lýsingarnar á Ávalda
og Maríu. Það er tiltölulega lítill
vandi að draga mynd Davíðs, en
það er erfitt að gera Ávalda og
Maríu þó ekki sje nema sæmilega
góð skil .... Þá skal nefna Orm
gamla á Grjótlæk, hörkutól og
maurapúka, en þó manneskjuleg-
an — þrátt fyrir alt, og loks
Rósamundu, ástríðubamið, vilt og
frumstætt, stærra og meira til lík-
ama en sálar.
Jeg tel, eins og áður er sagt,
að Guðmundur Daníelsson hafi
með þessari bók skorið úr um það,
hvernig úr honum ætli að rætast.
Jeg hygg, að af honum megi mí
tnikils vænta. Um hæfileika hans
«1 að spinna söguþráð, verðu'
ekki efast. Hann hefir þegar til
að bera mikla mannþekkingu.
Jann á frumstæðan þrótt — og
V’fir honum er blær hressandi heil-
Vrigði. Hann er orðfrjór og kjarn-
yrtur, þegar best lætur. Þegar
honum vex vald yfir öllum þess-
um ágætu hæfileikum og tekst að
samstilla þá af næmum smekk og
kunnáttu um listtækni, má vænta
af honum glæsilegri afreka í bók-
mentum en flestum öðrum íslensk-
nm höfundum.
7.
.... Og að lokum: Hvert ligg-
ur svo vegurinn í bókmentum okk-
ar íslendinga ? Liggur hann þang-
að, sem fegurð himinsins og gróð-
urmagn jarðar töfrar menn til að
reyna að lifa eins og þeir ættu
yfir höfði sjer Ijós- og lífgjafa
— og ættu vor í vtendum, hversu
sem vetur er harður og veður öll
válynd, — eða liggur hann þang-
að, sem mennirnir hafa gleymt
því, að þeim er jafneiginlegt að
gróa og njóta sólar og döggva
eins og grasinu, sem jafnvel í
góuþíðunum skýtur grænum kolli
upp úr bleikum sverði.