Lesbók Morgunblaðsins - 12.04.1942, Blaðsíða 7

LESBÓK M0B6UNBLAÐSINS
119
I bókasafni landkönnuðarins
Vilhjálms Stefánssonar
]V/T Á vera að einhverjum þyki
það frjettnæmt að bóka-
safn sem a. m. k. á einu sviði er
hið lang merkasta í heimi, skuli
vera í eigu íslendings. En svo
nefna landarnir Vilhjálm Stefáns-
son, og svo hefir hann jafnan gert
sjálfur, þótt hann sje borgari
Bandaríkjanna.
Vegna þess hve hljótt hefir ver-
Jð um þetta merkilega safn, skai
•ieg nö lýsa því í stuttu máli.
Safnið er að öllu leyti einka
eign og hefir verið safnað og
ennast án utanað komandi styrks
eða hvatningar. Bindin í safninu
eru um 16000. Þar er margt bóka
sem er með öllu ókleift að fá
ookkurs staðar. Sumar þeirra eru
•íafnvel frá árinu 1520 og þó í
agætu ástandi. Sem dæmi um verð
öiæti sumra bókanna má geta
einnar þeirra. Það eru þrír pj sr
hundnir saman, og fjalla um ferð-
ir nianna norður í kuldabelti. Fyr-
l1- þessa bók voru eigandanum ný-
iega boðnir 2000,00 dollarar eða
upphæð sem nemur nú í íslensku
^Íe 13 þösund krónum. En bókin
var ekki föl og er enn í eigu
^ilhjálms Stefánssonar. Þótt verð
oiæti bókanna sje nú mikið, hafa
þær ekki allar kostað mikið fje
1 fyrstu, t. d. var hin fyrnefnda
heypt í safnið fyrir 30 dollara og
°onur jarfnverðmæt var keypt
fyrir 15 cents. Það sem gerir safn-
ih alldýrt í rekstri, er hið mikla
hösróm, sem það þarfnast. Það er
1 ellefu herbergjum og vel áskip-
að, en hösnæði er dýrt í hjarta
alheimsborgarinnar.
★
Viðhald og flokkun safnsins
hefir kostað óhemju fje og fyrir-
höfn. Hin stórmikla spjaldskrá
þess hefir gert það sjerlega þægi-
iegt í notkun. Það e'r ekki aðeins
aÖ hægt sje að leggja hönd sam-
stundis á hvaða bók sem er eftir
nafni hennar og höfundi og ót-
gefanda, heldur er þar og efnis-
skrá, þar sem tæmandi örlausu
má fá á ýmsum atriðum sem er
að leita víða í sömu bók og í
mörgum bókum og tímaritum.
Safnið er langtum merkara en
bókafjöldinn gefur til kynna. Það
er vegna þess, að bækurnar eru
vandlega valdar. Yfirleitt má
segja að það sjeu alt fræðibækur,
þótt aðrir bókmenta gimsteinar
hafi og slæðst þangað- Safninu
er skift eftir efni í 13 deildir.
Hin elsta þeirra eru íslenskar bæk-
ur. Sumt af þeim er iir eigu föður
Vilhjálms Stefánssonar, sem var
bókamaður og hjelt jafnvel saman
íslenskum dagblöðum, en svo var
farið mörgum íslendingi, sem
gerðist landnámsmaður hins nýja
heims. Stundum var bókakista ein
eða fleiri með í förinni, þótt ann-
að væri eftir skilið.
Megnið af hinum íslensku bók
um er safn Eggerts Laxdals, sem
lengst sinnar æfi var verslunar-
stjóri á Akureyri, og átti eftir
afar langt og trótt æfistarf ekki
annað eigna en mikið og gott
bókasafn. Átti fyrir safninu að
liggja að lenda í einu annars
manns, sem einnig hefir orðið
auðugri að þekkingu en fjármun-
um. Vilhjálmur telur sjálfur að
hann hafi keypt safn Laxdals fyr
ir gjafverð. En í átthögum mínum
var á almæli að það hefði kostað
of fjár. Sínum augum lítur hver
á silfrið.
★
Þótt safn Laxdals væri ágætt á
sínum tíma, þá er safni Vilhjálms
Stefánssonar vant margra þeirra
fræðibóka íslenskra, sem síðan
hafa komið öt, sem að líkindum
lætur, þar sem maðurinn er ekki
auðugur, en margt annað aðkall-
andi. Veit jeg að íslendingar hefðu
bætt ór þessu, ef þeim hefði verið
málið ljóst. Myndi margur höf-
undur og útgefandi feginn vilja
senda eintak og votta þannig við-
urkenningu þeim manni, sem allra
manna mest hefir aukið þekkingu
á íslandi og haldið sæmd þess á
lofti. Nokkrir hafa sent bækur í
safn Vilhjálms. Fleiri myndu gera
það, ef þeim væru kunnar allar
ástæður. T. d. má nefna það, að
rnargir vísindamenn sækja nó í
safnið og eiganda þess þekkingu í
þeirri tró að þar sje hana besta
að fá, eða jafnvel hvergi annars
staðar. Þessu til sönnunar skal
þess getið, að nú starfa ellefu
manns í þjónustu Vilhjálms að
ýmsu er stjórn Bandaríkjanna hef-
ir falið honum. Álitlegur þáttur í
þessu starfi fjallar óm þekkingu
á íslandi.
★
Iljer í álfu eru til fleiri menn
en margan myndi gruna, sem
kunna íslensku. Yfir 50 háskólar
kenna norrænu. íslenskar bókment
ir eru að vekja hjer áhuga. Jeg
er oft spurður hvort hægt sje að
fá íslensk-enska orðabók eða
kenslubók í íslensku.
Það myndi áreiðanlega vera all-
gott tækifæri til að kynna góðu
íslenska bók að hafa hana í safni
Vilhjálms, því að hann er ekki
aðeins talinn frægasti landkönn-
ulur sem nó er uppi, heldur og
boðberi öruggra staðreynda, sem
enginn vefengir.
Má í því sambandi nefna síðustu
bók hans, Ultima Thule, sem fjall-
ar aðallega um það, hvort gríski
snillingurinn Pytheas og Kristófer
Kolumbus hafi í raun og veru
heimsótt ísland, eins og þeir sjálf-
ir sögðu. Þar hefir með óhemju
vinnu verið dregið saman alt það
er til órlausnar mætti verða á
þessari ráðgátu og rökrætt í ljósi
hinnar miklu þekkingar höfund-
arins á viðkomandi staðháttum
fyr og síðar.
Eftir lestur bókarinnar finst
manni að rök og líkur hnígi ein-
dregið að því að báðir þessir menn
hafi heimsótt ísland og sagt frá
því af raikilli sannleiksást. En