Lesbók Morgunblaðsins - 04.10.1942, Blaðsíða 6

310
LKSBÓK MORGUNBLAÐSINS
Dr. HELGI PJETURSS:
M erkilegur skilningur
og merkileg ur rithöiundur
i.
AMAN er að því, sem
er verulega vel gert, varð
mjer að orði, er jeg hafði, í sept-
emberhefti „Samtíðarinnar“, lesið
grein um skilning á draumum,
eftir Þorstein Jónsson á Úlfss.töð-
um. En þessi grein Þorsteins er,
ýkjalaust sagt, afbragðs vel gerð.
Hann hefir lesið það sem jeg hefi
skrifað um eðli drauma, einmitt
einsog á að lesa það, ásett sjer að
reyna að komast að því af eigiu
athugun, hvort það sem jeg segi
um þetta efni sje rjett. Og hon-
um hefir tekist það. Hann getur
jafnvel skýrt frá nýum athugun-
um sem varpa því ljósi á eðli
draumvitundarinnar, að ekki vérð
ur um vilst. Jeg var að lesa áð-
an — í hinni miklu alfræðibók
Encyelopædia Britannica, sem
nokkrir vinir mínir voru svo göf-
uglyndir að gefa mjer á sjötugs-
afmæli mínu — kaflann um
drauma. Hann er ritaður af nafn-
kunnum vísindamanni, vel, einsog
við er að búast og af miklum
lærdómi, jafnvel þó að ekki sje
alveg rjett skýrt frá hinni frægu
draumabók Artemidors, því að
hún heitir ekki Oneirokritika eins
og í E. Br. stendur, heldur
Oneirokritikon. Er í kafla þessum
skýrt vel frá skoðunum þeim á
eðli draumlífsins, sem fram hafa
komið, og nú eru ráðandi, en þess
þó að vísu að engu getið, sem jeg
hefi þar til málanna lagt, og kem-
ur slíkt engum á óvart, sem nokk-
uð er kunnugur sögu vísindanna.
Því að það er óhætt að segja, að
það er ekki fyr en með mínum at-
hugunum, sem komist er á vís-
indaleiðina á þessu sviði náttúru-
fræðinnar, og síst að nokkur
grunur hafi verið til um það,
hversu þýðingarmikil þekking á
einmitt þessu sviði getur orðið
fyrir framfarir mannkyns sem er
á glötunarvegi. Minnir þetta
nokkuð á það, hversu hinum stór-
kostlegu uppgötvunum Bernardis
á eðli sumra jarðmyndana var í
fyrstu tekið — en fæstir lesenda
minna munu kannast við nafn
Bernardis, þó að hann væri raun-
ar einn af gáfuðustu vísindamönn-
um 19. aldarinnar.
II.
Þorsteinn Jónsson ritar grein
sína vegna þess að honum hefir
blöskrað hinn algerði skilnings-
skortur gagnvart rannsóknum
mínum, sem góðskáldið Guðmund-
ur Friðjónsson hafði látið í ljós í
þessu sama tímariti. G. Fr. grun-
ar ekki að jeg hefi í því sem jeg
hefi ritað um eðli drauma, sagt
frá athugunum og ályktunum, sem
ekki verða með rjettu vefengdar,
og má vel minnast þess, að um
er að ræða það sem verið hefir
viðfangsefni mitt í rúm 40 ár. Á
því getur ekki verið minsti vafi,
að samband við íbúa stjarnanna
kemur til greina í draumlífi voru.
Ef mig t, d. dreymir að jeg sjái
3 tungl á lofti, eða að sólin sje
4—5 sinnum stærri en mjer hefir
hún nokkurntíma virst í vöku, þá
verður það auðskilið ef vjer vit-
um af svefnsambandi voru við
ibúa annar jarðstjarna í alheimi,
en er að öðrum kosti óskiljanlegt.
Skilningurinn á eðli drauma er
svo afar þýðingarmikill af því að
hann bendir svo skýrt til þess sem
verða á og verða þarf, og er oss sú
hjálp sem dugar til að koma auga
á hið stórkostlega takmark sem
er samband og fullkomin sam-
hæfing og samstilling lífsins í al-
heimi. En þar sem þeim skilningi
er ekki náð, er verið á glötunar-
vegi, eða á helvegi, einsog einn-
ig mætti komast að orði, og
einkar viðeigandi virðist í þessu
svartasta jeli mannkynssögunnar
sem nú stendur yfir. Er það
býsna eftirtektarvert, að þó að
bjartara og bjartara sje milli jelj-
anna, þá verða fyrir því mann-
kyni, sem ekki hefir lært að rata
á lífsins leið, jelin sífelt svartari,
uns kulnar út með öllu sá lífs-
neisti, sem leitast var við að glæða
á þeirri jörð, svo að nægilegt sam-
band gæti náðst við hið mikla líf-
fjelag alheimsins, þar sem dauð-
inn hefir sigraður verið og alt
sem til dauða dregur.
III.
Þorsteinn Jónsson er fáliðaður,
einsog því miður svo margir ís-
lenskir bændur, og tóm til and-
legrar iðju vandfengið, og er því
mesta furða, að honum skuli þó
hafa tekist að sýna hversu frá-
bærum hæfileikum hann býr yfir
til ritstarfa. Er það þjóðarskaði,
ef oss auðnast ekki að styðja að
því, að slíkur maður geti búið við
þær ástæður, að hæfileikar hans
fái betur notið sín. Enginn þeirra
ungu íslensku rithöfunda, sem
mjer er kunnugt um, ritar betra
mál en Þorsteinn Jónsson. Er slíkt
að rekja til ljósrar hugsunar. En
hinsvegar hefir gott mál meiri
þýðingu fyrir hugsunina en menn
hafa gert sjer ljóst. Hefir tnjer
jafnvel verið að koma í hug, að
það sje að verulegu leyti að rekja
til þess, hversu nýu málin eru af-
lagaðri og óskynsamlegri í eðli en
gríska, latína og íslenska, að
framfarir í heimspeki hafa verið
svona lítilfjörlegar, miðað við hið
stórkostlega upphaf, sem speking-
arnir grísku höfðu eftirlátið
seinni kynslóðum, og að það skuli
vera hjer í fásinninu á íslandi,
sem fyrst hefir þó auðnast að
meta spekingana grísku til fulls,
og sjá fram á hver er leiðin til
að nú því marki, sem stefna verð-
ur að eða farast ella, og einungis
verður náð með samtökum alls
mannkyns. 16.—17. sept.