Lesbók Morgunblaðsins - 15.11.1942, Blaðsíða 3

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
355
Við Ðyngjujökul. Trölladyngja í baksýn.
Suðurhlið Dyngjufjalla sjeð ár Holuhrauni.
vörp nema á tveimur svæðum.
Syðst, rjett við jökulröndina, er
stór og reglulegur hraungígur um
kringdur af miklum gjallhólum.
Dálítið norðar eru líka nokkrir
gjallhólar. Frá þessum eldvörpum
mun suðurhluti hraunsins runn-
inn. Nyrst í hrauninu er svo röð
af hraungígum á hjerumbil 2 km.
löngu svæði. Fjórir syðstu gígirn
ir eru aðskildir liver frá öðrum
með dálitlu millibili, mjög mynd-
arlegir gígir, brattir og háir,
hlaðnir upp úr hörðu gljáandi
hrauni. Norður af þessum gígum
er svo röð af nokkurum ófullkomn
um gígum og gosltleprum. Senni-
lega heldur sprungan áfram inn
undir jökulinn, því greinileg lægð
gengur upp í jökulinn í beinu
áframhaldi af þessum eldvörpum.
Jökulbrúnin er þarna nokkuð
brött, en ekki há, og er dálítill
vatnsfarvegur milli hennar og
hraunsins. Jeg gat ekki sjeð, að
hraunið lægi nokkursstaðar inn
undir jökulinn, ekki sáust þess
nein merki, að jökullinn hefði
gengið fram á hraunið.
Fyrsta skifti, sem getið mun
um Holuhraun, er í sambandi við
ferð Pjeturs Pjeturssonar bónda á
Hákonarstöðum suður með Vatna-
jökli árið 1835 eða 1836. í Ferða-
bók Þorv. Thoroddsen, I. bindi,
bls. 259—260, segir svo um þessa
för: „Nokkru fyrir vestan vaðið
(á Jökulsá) komu þeir í þvílíkt
vonskuhráun fyrir neðan jökulinn,
að þeir vóru nærri búnir að missa
hestana; þeir mistu undan þeim
járnin og varajárn gengu upp,
því hófarnir tættust sundur á hest-
unum í hrauninu".
Árið 1839 fóru þeir Björn
Gunnlaugsson og Sigurður Gunn-
arsson norður með jöklinum, en
virðast hafa farið norðan við
hraunið, eða yfir það nyrst, þar
sem það var tiltölulega greiðfært.
(Þjóðólfur 4. ár 1852, bls. 362—
365, Norðanfari 15 ár 1876, bls.
69—71 og 73—76).
Vatnajökulsfararnir, undir for-
ustu W. L. Watts, höfðu náttstað
undir borgunum í norðanverðu
hrauninu 1875, er þeir komu af
Vatnajökli. Watts segir allmikinn
sand í borgunum og hraunið þar
umhverfis tiltölulega sljett. Við
höfum valið okkur tjaldstað undir
einni stærstu og fallegustu borg-
inni. Þar stendur upp úr san&in-
um aflangt box úr tini, sem vafa-
laust hefir tilheyrt leiðangri
Watts. (Across the Vatna-Jökull
bls. 59—60).
Landaleitarmennirnir þingeysku
komu að Holuhrauni og fóru yfir
það árið 1880, segja það ilt yfir-
ferðar. Nefndu hraunið Kvísla-
hraun. (Norðlingur 1880 bls. 99).
Þorvaldur Thoroddsen fór, ár-
ið 1884 norður með jökulröndinni,
en telur það slæman veg vegna
sandbleytu og hraunið Sjálft á-
kaflega ilt yfirferðar. (Ferðabók
T. bls. 361). Thoroddsen nefnir
hraunið Holuhraun.
Árið 1912 fór fyrv. skógrækt-
arstjóri, Kofoed Hansen suður
Vatnajökulsveg. Hann telur hraun
ið mjög sandorpið og greiðfært.
Mjer kemur hraunið þannig fyr
ir sjónir, að það sje alt mjög
sandorpið. Allur norðurhlutinn er
greiðfær með hesta,, en suðurhlut-
inn, sem er miklu stórskornari og
hrikalegri, er sjálfsagt seinfarinn,
þrátt fyrir sandinn, en þó vel fær
með gætni. Hraunið hefir brotnað
afskaplega á þessu svæði, stórar
hraunbríkur hafa byltst um og
endastungist og sjest á brotkönt-
unum, sem upp vita, að þær eru
samsettar af alt að þremur hraun-
lögum. Þarna má líta hinar marg-
víslegustu og fáránlegustu hraun-
myndanir, en þrátt fyrir þetta,
virðist tiltölulega auðvelt að rekja
sig gegn um hraunið eftir sand-
sköflunum í gjám, sprungum og
lægðum milli hraunborganna.
Það er sennilegt, að Holuhraun
sje ekki gamalt. Ef marka má,
hvernig hrauninu er lýst, fyrir
röskum 100 árum og hvernig það
er nú, má ætla, að það hafi sand-
orpist mjög á þessu tímabili, sem
síst er að furða, þar sem sandar
liggjar að því á þrjá vegu og
veður eru þarna oft hörð og sand-
fok geysimikil. Ef hraunið var
nærri ófært með hesta 1835, en
er nú orðið tiltölulega greiðfært,
má draga af því þá ályktun, að
1835 hafi hraunið verið mjög
ungt.
Fyrsti maður, sem vitað er með
vissu, að farið hafi þarna með-
fram jöklinum, var Pjetur Brynj-
ólfsson, sonur Brynjólfs Pjeturs-
sonar læknis á Austurlandi. Það
var 1794. Pjetur var fylgdarmað-
ur Sveins Pálssonar að Snæfelli
sama ár. Eftir honum hefir Sveinn
lýsingu á leiðinni vestur með jökl-
inum og segir, að hann hafi farið
með jökulröndinni og komi Jök-
ulsá á Fjalli undan henni í 10
kvíslum. Holuhraun er.ekki nefnt
á nafn og gæti maður freistast til