Lesbók Morgunblaðsins - 15.11.1942, Blaðsíða 4

356
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
að halda, að það hefði þá ekki verið
tiL (Sveinn Pálsson: Islandske
Vulkaner og Bræer II. Turistfor-
eningens Árbog 1882).
Þá ber það ekki heldur vitni um
mikinn aldur að engin merki um
jökulruðning er að sjá í hrauninu
meðfram jöklinum, en hreifing
Dyngjujökuls er sennilega mjög
hæg og jökuiruðningur lítill með
fram honum. Einkennilegar mynd-
anir eru þarna vestur með jökul-
röndinni, röð af keilumynduðum
hólum, ór gráum grjótmulningi,
svo langt sem sjest. Allir eru hól-
arnir eins að stærð og lögun, bilið
milli þeirra áþekt og fjarlægðin
frá jökulröndinni sú sama. Jökul-
röndin er þverbrött, en þó auðvelt
að komast upp á jökulinn, sem er
hjer, að framan, þakinn sandstrút-
um með ýmsum litum:
Nóttina, sem við dvöldum í
Holuhrauni, læddist kyrlát góð-
viðrisþoka inn yfir hraunið og
sandsljettuna, en næsti morgunn
rann upp bjartur og fagur. Aldrei
minnist jeg þess, að hafa sjeð
slíka fegurð. Fjallhringurinn er
svo hæfilega nærri', að við njótum
hans fullkomlega, en þó svo fjarri,
að við sjáum ekki það, sem er
hrjúft og óþjált. Fjöllin, sem blasa
við augum, eru hver öðrum fegri,
en þó svo ólík, að furðu gegnir.
í suðvestri er Kistufell í jökul-
hrúninni, kassalagað með bröttum
skriðum. í vestri hvelfist bunga
Trölladyngju, fornfögur og reglu-
leg, eins og hún sje bygð eftir
stærðfræðilegu lögmáli. Dyngju-
fjöll bera við loft í norðri, löng
fjallsegg, smáskörðótt, þar sem
skiftast á fannir, ljósar vikur-
skriður og dökk hraun. Við norð-
austurhorn þeirra rís Herðubreið,
há og tíguleg, hömrum girt, með
hvíta toppmyndaða húfu á koll-
inum. í austri ber bustmyndað-i
an jökulkúf Snæfells yfir óreglu-
lega hnjúka Kverkfjallaranans, en
d-álítið sunnar og vestar rísa
Kverkfjöllin, klofin og hrikaleg í
jökulbrúninni; fram úr klofanum,
milli kolsvartra gjáveggja, teyg-
ist sprungin jökultungan. Fjöllin
eru að mestu þakin hjarni, en upp
úr þeim rísa hjer og þar svartar
brunanibbur og flagsandi hvera-
reykir. í suðri ber hjarnbungu
Vatnajökuls við loft, smáhækk-
andi til vesturs, uns hún hverfur
inn í himininn.
Það líður á morguninn og hitinn
vex; þá koma töfrar öræfanna,
hillingarnar, dansandi inn yfir
sandana. Smá pollar og hálf þurr-
ar lænur jökulkvíslanna, breytast
í blátær stöðuvötn, sem bylgjast
upp að hraunbrúninni örskamt frá
okkur. Staksteinarnir, sem ekki
eru nema eins og vænn manns-
hnefi, teygja pr sjer og verða að
óvígum her, sem skipar sjer í fylk-
ingar og hraðar göngu, en kemst
þó ekki úr sporunum. Lengra suð-
ur á sandinum stígur skyndilega
örmjör rykstólpi hátt í loft upp,
eins og Ijettur reykur; hann er á
fieygi ferð, fyrst í austur svo í
vestur. Svo greiðist hann smám-
saman sundur og verður að gagn-
sæju rykskýi, sem hangir örlitla
stund í loftinu, en hnígur svo til
jarðar. Þetta eru hvirfilvindarnir,
sem leika sjer að dúnljettum jök-
ulleirnum í þurrum árfarvegin-
um.
En nú er ekki til setunnar boð-
ið. Ferðalangur er eins og Faust
Goethes, hann lætur ekki freistast,
það má ekki einu sinni hvarfla
að honum, á fögrum stað, að setj-
ast ,um kyrt og njóta þeirra dá-
semda, sem auganu birtast. Að
morgni tekur hann malinn og staf-
inn og heldur út í óvissuna, ekk-
ert seiðmagn megnar að halda
honum kyrrum, en ef til vill er
það vonin og trúin á ennþá meiri
dásemdir, sem gera hann svona
staðfastan við óstaðfestuna.
URÐARHÁLS OG
TRÖLLADYNGJUHÁLS
Á miðvikudagskvöldið 22. júlí,
tjölduðum við sunnan undir litlum
hnjúk á Urðarhálsi, skamt norður
af Kistufelli. Á leiðinni þangað,
höfum við lagt krók á leið okk-
»r til að skoða miltla gráa öldu,
sem gengur austur af Trölla-
dyngju. Alda þessi, sem er um 150
m. há yfir hraunasljettuna, er
sennilega gömul grágrýtisdyngja,
þótt enginn sjáist gígurinn. Ald-
an er að minsta kosti úr mjög
sjerkennilegu grágrýti — díla-
bergi — sem er svo þjett sett stór-
um Ijósum krystöllum, að yfir að
líta er því líkast, sem aldan sje
hálfhvít af nýfölluu hagljeli. Af
öldunni er gott útsýni norður yfir
Frambruna, milli Þríhyrnings og
Ytri-Dyngjufjalla, og er þar ekk-
ert að sjá annað en hraun.
Jeg hefi minst nokkuð á Urðar-
háls í Lesbókinni 1939, bls. 275,
en vil nú árjetta það nokkuð, með
fram til þess að leiðrjetta nokkr-
ar tölur, sem þar eru nefndar sem
. ágiskun.
Urðarháls er grágrýtisdyngja,
sem myndast hefir áður en ísöld
laulc, því ís hefir gengið .yfir hana,
en það virðist ekki hafa raskað
henni mjög mikið, því hún er hlað-
in upp úr tiltölulega hörðum hraun
lögum. Dyngjan er nokkuð flöt,
hæðin yfir sljettuna ekki meira en
150 m. og þvermálið um 7—8 km.,
en þrátt fyrir þetta nýtur dyngjan
sín ágætlega. Urðarháls er ör-
^skamt frá jökulbrúninni norður af
Kistufelli, hefir því sennilega kom
ið seint undan jökli.
Það sjerkennilegasta við Urð-
arháís er þó ægilegt gímald á há-
bungunni. Yitanlega er þetta ekki
hinn upprunalegi gígur dyngjunn-
ar, en þó myndað í sambandi við
hann sem jarðfall eða innbrot, eft-
ir að gosunum linti. f jarðfalli
þessu er ágætt tækifæri til að
skoða innri byggingu dyngjunnar,
en auk þess mun það, vegna stærð
ar og hrikaleika, alveg einstætt,
Jarðfallið er nokkuð óreglulegt
að lögun, lengd þess frá A-V er
um 1100—1200 m., en breidd frá
S-N nálægt 800 m. Dýpt 170 m.
Það er hömrum girt að mestu, þó
hægt sje að komast niður í það
eftir hjarnfönnum á tveim stöð-
um. Mesta hæð hamranna, niður
að skriðum. er um 70 m., en víð-
ast mun hún um 40—50 m. Mikill
sandur er kominn niður í jarð-
fallið. Hamrarnir eru allir hlaðn-
ir upp úr tiltölulega þunnun hraun
lögum. Þau þykkustu eru um 1 m.
á þykt, en flest miklu þynnri.
Meira.
Leiðrjetting. í greinina um
Paganini í síðustu Lesbók slædd-
ust tvær meinlegar prentvillur:
1872, en átti að vera 1782. Lædd-
ist, en átti að vera fæddist.