Lesbók Morgunblaðsins - 08.07.1945, Qupperneq 1

I
iJnjn (ei^Lit' JoLaiSou mmntailióíal
rennan:
Nótt hinna þinglausu ára 1800 — 1845
ALÞING ið nýja! Það minnir á,
að til liaí'i vcrið annað Alþing —
hið íorna. Verður vart skilmerki-
lega.sagt frá stoi'nun ins nýja þings
öðruvísi en rek.ja tildrög hennar, og
fer þá vel á^því að minuast i'ám
orðum ins forna þings. hvernig á
því stóð að festin slitnaði.
Alþing ið forna afnumið.
SlÐUSTU áratugi 18. aldar var
Alþing orðið landsfólkinu lítilsvirði.
Því lengra sem leið á öldina, því
minni varð sókn til þingsins, Lög-
rjettan hjelst og yfirrjetturinn. og
þar voru birt lög. — Sá maður. sem
barðist mest allra Islendinga fyrir
gerbreytingu á inni fornu skipun
kirkjustjórnar. rjettarfars og skóla-
mála, eftir Móðuharðindin, var
Magnús Stephensen lögmaður. Á
jólaföstu 3799 (12. desbr.) skipaði
konungur fjóra menn í nefnd til
þess að seinja skýrslur um skóla-
mál og rjettarfarsástand á ísiandi
og gera tillögur til hagkvæmrar
framtíðarskipunar á þeitu málum.
Nefndarmenn voru þessir: Stefán
amtmaður Thorarensen, Joachim
Christian Wibe, amtmaður íjVestur
amtinu. Magnús lögmaður Stephen-
son og Grímur jústizráð Thorkelín
leyndárskjalavörður (Lovsamling
for Island VI, 411—415.
Kaneellíið skrifar Magnúsi Steph-
ensen brjef 7. júní 1800, þar sem
það tilkynnir honum, að konungur
hafi G. s. mán. fallist á, að stofnað-
tir verður landsyfirrjettur á íslandi,
og skuli hann koma í stað yfir-
rjettarins og lögþinganna og vera
í sem nánustu samræmi við stifts-
yfirrjettina í Noregi (Lovs. VI,
445—447).
Tilskipun utn landsyfirrjettinn er
gefin út 11. júlí 1800. Þar er tekið
fram, að yfirrjetturinn og lögþingin
á tslandi skuli vera afnumin, og í
stað þeirra stofna alménnan yfir-
rjett fyrir land alt. er nefnast skuli
landsyfirrjettur. Þar á cftir kemur
þessi málsgrein: ,.Einnig skal Al-
þing ,við Öxará vera afnumið“. —
Þannig var Alþingi ið forna, eða
lögþingið, (Lovs VI. 4G4—473) eins
og það var nefnt síðasta áfangann,
úr sögunni, þegar nítjánda öldin
rann úr djúpi tímans.
Drýgstan þáttinn í allri þessari
skipan . um aldamótin 1800 átti
'Magnús Stephensen, er nú varð
æðsti dómari ins nýja rjettar.
Ekki veröur vart mlkils saknaðar
meðal Islendinga útaf afnámi Al-
þingis. ,og var þess varla að vænta,,
slíkur svipur sem það var orðinn
h.já sjón fyrri tíma.
Sr. Jón Hjaltalín lætur getið þessa
atburðar í Tíðavísum sínum um 18.
öldina:
,.Alþingi frá Öxará. •
ofan í Reykjavíkurstað,
flutti hún, og fjekk sv.o jiá
fornri venju umturnað.
✓
Lögrjettuna lagði af,
laga stytti mæliþráð,
yfirrjett einn aftur gaf.
assessora og justizráð“.
Erfiðir tímar.
ERFIÐLEIKARNIR visu f.jall-
háir í fang íslendingum á fyrstu
áratugum 19. aldarinnar. Árferðl
var öðrum þræði rnjög slæint. styrj-
öhl, sem ,hafði í för með sjér vöru-
skort, A’egna nær því stöðvaðra við-
skifta landa milji, rán og annað
ofbeldi útlendinga (þ. á. m. .Jörgen-
sens-ófögnuðurinn), og allskonar
niðurlægingu. Fjárhagslegt tjón
leiddi af ófriðnum, m. a. vegna
ríkisgjaldþrotsins danska, óg kom.
i