Lesbók Morgunblaðsins - 10.08.1947, Blaðsíða 2

230
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
Fiðla frá MöOruvöllum. (Teikning Siy. Guömundssonar).
langspilin. En um miðja 19. öld hafi
langspilið náð yfirtökunum, en fiðlan
horfið.
Ólafur Davíðsson getur þess í „ísl.
skemtunum,“ að í sóknarlýsingum
þeim, sem Bókmentafjelagið safnaði
um 1840, sje ekki getið um fiðlur
nema í þremur sóknum: Garðssókn í
Kelduhverfi, Stórólfshvolssókn og
Presthólasókn. En það sem sagt verð-
ur hjer á eftir um íslensku fiðluna,
er bygt á frásögn þjóðminjavarðar og
grein, sem hann skrifaði í Arbók Forn
leifafjelagsins 1919.
Gömul fiðla í Þjóðminja-
safni.
Þjóðminjasafnið á eina fiðlu af
fornri gerð. Er talið að hún muni vera
frá upphafi 19. aldar. Mun þetta eina
gamla fiðlan, sem til er í landinu.
Þjóðminjasafnið fekk hana að gjöf
frá Einari Jónssyni snikkara í Reykja-
vik 31. desember 1888. Einar hafði
fengið hana eftir Pál Árnason móður-
bróður sinn, sem átti heima í Hamra-
görðum undir Eyjafjöllum (og síðast
í Sauðagerði í Reykjavík). En Páll
hafði fengið hana eftir föður sinn,
Árna Egilsson i Dufþaksholti. Er þessi
fiðla því komin úr Stórólfshvolssókn.
Þáverandi forstöðumaður safnsins,
Sigurður Vigfússon, ritaði þá svo í
skrá safnsins um fiðlu þessa:
„Hún er að nokkru leyti lík í lagi
og langspil, nema bæði digrari og mik-
ið hærri, og hliðarnar bogadregnar
eða sveigðar út um miðjuna; streng-
irnir liggja og miklu hærra; þeir eru
4; þó sýnast hafa verið settir á hana
2 aukastrengir síðar; það skilur og,
að fiðlan er opin að neðan, eða eng-
inn botn í henni, og engar hafa verið á
henni nótur, en „stóll“, sem kallaður
er, hafour undir strengjunum við digr-
cri endann, er færa mátti til, óg þó
leikið (spilað) á mjórri endann; bog-
ann vantar og girnisstrengi, sem eiga
að vera á fiðlu, og þarf að láta gera
hvorttveggja; á henni eru nú aðeins 2
stálstrengir. Fiðlan er gamalleg og sjá
anlega gerð af íslenskum manni, ó-
lærðum; á henni er eins og maður
kallar „bóndasmíði"; þó er hún lag-
lega gerð; hún er t. d. öll negld með
eirnöglum, sem smiðurinn hefur til-
búið, eins og gamli siðurinn var“.
Tvær fiðlur aðrar.
Þjóðminjasafnið á ennfremur tvær
eftirmyndir af fiðlum, eins og þær
voru að sögn fróðra manna. Aðra
fiðluna smíðaði Þorsteinn Konráðsson
á Eyjólfsstöðum í Vatnsdal eftir fyrir-
sögn sjera Bjarna Þorsteinssonar tón-
skálds.
Hina fiðluna smíðaði Stefán Er-
lendsson í Ólafsgarði í Kelduhverfi
fyrir sjera Bjarna. Stefán þekti vel
fiðlu, hafoi sjálfur leikið ofurlítið á
hana í æsku og heyrt annan eldri
mann leika á hana, Svein Grímsson á
Víkingavatni (d. 1876), „sem spilaði
mikið á fiðlu framundir síðustu ævi-
ár sín“. Þetta er hin svonefnda Keldu-
hverfisfiðla og er vafalítið að eldra
og líklega upprunalegra lag er á henni
en Rangárvallafiðlunni.
Gömul kona sagði Stefáni Erlends-
syni að einn af fiðlurunum í Keldu-
hverfi hefði verið Sveinn Þórarinsson,
faðir sjera Jóns Sveinssonar (Nonna).
Hann fluttist úr Kelduhverfi og var
lengi skrifari hjá Pjetri amtmanni
Havsteen á Möðruvöllum. Sveinn var
listfengur maður og hafði leikið mjög
vel á fiðlu.
í Þjóðminjasafninu er mynd af fiðlu
eftir Sigurð Guðmundsson málara.
Heíur Sigurður skrifað við hana:
„Fiðla frá Möðruvöllum i Hörgárdal,
nýleg með vírstrengjum". Eru miklar
líkur til að þetta sje mynd af fiðlu
Sveins Þórarinssonar, því að henni
svipar mjög til fiðlu þeirrar, er Stefán
Erlendsson smíðaði.
Strengjagerð.
Upprunalega hefur fiðlan sennilega
verið eintrjáningur, holaður innan og
opinn að neðan, og með hrosshárs-
strengjum. Svo segir í gömlu víkivaka
kvæði:
Hrosshár í strengjum
og holað innan trje;
eigi átti hann fiðlari
meira íje.
Eina gamla fiölan í Þjóöminjasafni.