Lesbók Morgunblaðsins - 19.10.1947, Síða 1
36. tölublað.
JforgmtMiitoiit*
Sunnudagur 19. október 1947.
Arni Ola:
elliðaármAlin
Laxakista í ElliÖaánum 1836 (rnynd úr bók Gaimcirds)
SAGA ELLIÐAÁNNA er ekki ó-
merkur þáttur úr sögu Reykjavíkur.
Árnar voru í landnámi Ingólfs Arnar-
sonar og Vík hefur upphaflega átt
allan veiðirjett þar. En þegar sjálf-
stæðar jarðir byggjast upp með án-
um, fá þær veiðirjett fyrir sínu landi.
Þó eru nokkrar líkur til þess að af-
komendur lngólfs hafi haldið nokkru
itaki i veiðinni, því að í máldaga frá
1235, er seinna verður getið, er sagt
að „Víkurmenn" eigi veiðirjettindi í
ánum og ennfremur Þormóður Svarts-
son, bóndi í Gufunesi. En hann mun
kominn af Ingólfi Arnarsyni og hygg-
ur Klemens Jónsson að þessi veiði-
rjettur Gufunesinga, sje liominn að
erföum frá Ingólfi.
Veiðirjetturinn í ánum varð mörg-
um öldum seinna hið mesta þrætu-
epli og hófust út af því 8 ára mála-
ferli, þras og svo að segja borgara-
styrjöld á Seltjarnarnesi. Verður aðal-
lega dvalist við þann kafla sögunnar
í þessari grein, eða hin svo nefndu og
alræmdu „Elliðaármál“.
ELSTU HEIMILDIR
í MÁLDAGA írá árinu 1234 segir
að Viðeyjarklaustur eigi Elliðavatns-
land hálft og allt land að Vatnsenda
með þeim veiðum og gæðum, er þeim
hafa fylgt að fornu. Þar segir einnig
að klaustrið eigi Kleppslarid allt og
laxveiði í Elliðaám að helmingi við
Laugarnesinga.
Samkvæmt máldaga frá 1235 á svo
klaustrið í Viðey, Laugarneskirkja,
Nesmenn og Víkurmenn veiði í Elliða-
ánum og er nánar ákveðið hvern
hluta hver þessaia aðila eigi. Þar er
og sagt fyrir um það hvernig megi
veiða og eru leyfðar tvær veiðiað-
ferðir. Önnur er sú að draga á við ár-
ósana, en það má ekki gera nema með
fjöru eða útfalli. Hin aðferðin er sú,
að stííla aðra iivíslina og veita henni
í hina og var það kallaö að „gera í ár“.
Með því móli mátti taka laxinn svo
að segja á þurru landi i þeirri kvísl-
inni, sem stífluð var.
Með siðaskiptunum (1550) varð sú
breyting á, að konungur sölsaði undir
sig klaustrin og allar eignir þeirra og
jarðagóss. V’arð konungur þá „eig-
andi“ að laxveiðinni í Elliðaánum og
þeim klausturjörðum, sem að ánum
lágu. Konungur notaði fyrst veiðina
fyrir eigin reikning, en er stundir
liðu fram, þótti honum það ekki til-