Lesbók Morgunblaðsins - 30.05.1948, Blaðsíða 2

LESBOK MORCiUNBLAÐSINS
278
sem stætt er á fyrir grasið, þar er
gróður. Og skógarilmurinn, t.d á
Hallormsstað. Annar eins ilmur helt
jeg, aö væri ekki ti1. á jaröriki—
Þarna talaði náttúrubarnið, sem ekki
lætur fyrir fram ákveðnar hugmvndir
um það, hvernig skógur eigi að vera,
trufla fyrir sjer nautn þeirra ilmandi
skógarlunda, sem að smæðinni til geta
ekki jafnast á við erlenda skóga með
minni angan en íslenska ilmbjörkin
gefur frá sjer. Þó væri synd að segja,
að Guttormur kynni ekki að meta
önnur trje en íslensku ilmbjörkina.
Hann hefur ort kvæði, sem nefnist
„Trje“. Þegar jeg las það kvæði,
kannaðist jeg undir eins við tilefnið,
af frásögn Guttorms sjálfs. í landar-
eign hans var eitt trje, sem gnæfði
yfir allan skóginn, og úr toppi þess
var útsýni fagurt yfir sljettur og ása.
Frá barnæsku hafði trje þetta verið
,,himnastigi“ Guttorms. Hann notaði
einmitt þetta orð um það, bæði þegar
hann sagði mjer frá trjenu og í kvæð-
inu, er hann orti síðar. Mig grunar,
að trjeð hafi oft verið hans skálda-
stóll. Þegar hann kom heim til River-
ton úr íslandsför sinni, var trjeð
horfið. Viðarþjófar höfðu sagað það
niður við rót. Guttormur fann svo
sárt til undan þessu, að þvá var líkast
sem bernskuvinur hans hefði verið
myrtur. 'Satt að segja finnst mjer
kvæðið ekki svara að fullu til þeirra
geðshræringa, sem auðfundnar voru í
munnlegri frásögn hans, en þar bland-
aðist saman sársauki og reiði. Þegar
hann yrkir kvæðið, virðist honum
mikið til runnin reiðin, en eftit er hin
dapra kvöl af minningunni um það,
að hinn dásamlegi meiður muni hafa
verið sagaður niður í borðvið og úr
honum gerður flór í fjós „morðingj-
ans“. Slík örlög voru beisk.
Þegar jeg rifja þetta upp, kemur
mjer í hug, að tilfinningar Guttorms
gagnvart trjenu, sem stolið var,
kunni að lýsa viðhorfi hans við mein-
um mannlífsins betur en í fljótu
bragði virðist. Nokkuð er til af kvæð-
um eftir hann, sem lýsa beiskju í garð
þeirra, er niðast á því, sem lifir. —
Nægir að minna á sum ádeiluljóð
hans, er fjalla um styrjaldir eða mis-
skifting auðæfanna.
Annað atvik sýndi mjer líka, þótt í
smáu væri, tilfinningar Guttorms fyr-
ir skáldlegri frásögn. — Við vorum
mörg saman og bar margt á góma,
sumt skoplegt, annað alvarlegt og jafn
vel óhugnanlegt. Saga ein gekk meðal
íslendinga um óhapp, sem einhvern-
tíma hafði átt að vilja til við jarðar-
för. Það er gömul \enja í Ameríku,
að líkkistan sje opnuð við jarðarför
og öllum viðstöddum gefið leyfi til
að sjá ásjónu hins framliðna í síðasta
sinn. Nú vildi svo til í útfararkapellu
einni, að þegar prestur var búinn að
tala, og kistan var opnuð, kom það í
ljós, að það var ekki sá rjetti maður,
sem í kistunni lá. Þessa •fcögu sagði
Guttormur okkur með alvarlegum
blæ, sem svaraði vel til innihaldsins.
En hann lauk sögunni með þessum
orðum: „Þegar lokinu var lyft, var
negri í kistunni". — „Nei, var það nú
negri?“ spurði einhver viðstaddur. Þá
kom hik á sögumanninn. Svo brosti
hann kankvíslega: „Við skulum hafa
það si svona“.
Einhverjum kann að virðast þetta
ómerkilegt atvik. Það mætti meira
að segja leggja það út á verra veg og
segja, að skáldið hefði einmitt átt að
gæta þess, að sagan væri sannleikan-
um samkvæm í öllum atriðum. En
gáum nú betur að. Hann veit vel, að
það er ekki verið að meta söguna á
sagnfræðilegan mælikvarða, heldur
eftir því, hvort hún er skáldleg. Til-
finning hans segir honum, að því
sterkari sem andstæðurnar eru í lokin
og því fremur sem eitthvað kemur
áheyrendunum á óvart, því meira
gildi hefur sagan, og hann hikar ekki
við að skifta á óskáldlegum veruleika
og skáldlegri hugmynd.
Jeg man eftir öðru atriði, þar sem
Guttormur fell fyrir sömu freistingu,
og dró enga dul á, þótt hann væri að
tala fyrir fullu húsi. 1 það skifti var
hann að flytja fyrirlestur um íslands-
för sína. Á Akureyri hafði hann orðið
svo frægur að vera i veislu, sem hald-
in var til heiðurs Friðriki krónprins.
Ræddu þeir víst eitthvað saman og
töluðu ensku. En svo segir Guttorm-
ur eitthvað á þessa leið: „Af því að
jeg er búinn að gleyma, um hvað við
töluðum, hefi jeg búið til annað sam-
tal, sem er alveg eins gott“. Síðan kom
samtalið, svo skemtilega saman sett
og framborið með svo tignarlegri al-
vöru, að glaðværðin sauð niðri í á-
heyrendum.
Þetta á Guttormur til. Og þegar
jeg hugsa um það nánar, hversu til-
finning hans skilur milli hugmyndar
og virkileika og metur hugmyndina
meira, þá rifjast einnig upp viðhorf
hans við leikritaskáldskap. En Gutt-
ormur hefur, svo sem kunnugt er,
skrifað all-mörg leikrit, og er þar að
finna sumt það besta, sem frá honum
hefur komið. En Guttormur skrifar
ekki leikrit til sýninga, heldur til lestr
ar. Hann sagðist einu sinni hafa sjeð
eitt af leikritum si'num leikið, en
honum fannst hann tkki kannast við
neitt. Allt var svo gjörólíkt myndun-
um í hans eigin huga. Af sömu ástæðu
vill Guttormur yfirleitt miklu fremur
lesa leikrit en horfa á leik. Mörgum
mun finnast þetta fáránleg kenning,
en Guttormur hefur mikið til síns
máls. Það er engu síður dásamlegt að
lesa góða leika en horfa á þá. Og sjálf-
ur hefur hann sannað, að leikritsform-
ið hæfir vel, þegar ritað er fyrir les-
endur, sem sjálfir eiga dálitla mynd-
auðgi (og aðrir eru yfirleitt ekki fær-
ir um að lesa skáldskap). Að hinu
leytinu er full-langt gengið að vilja
síður sjá leikinn á öðru leiksviði en í
sínum eigin huga.
Eins og aliir vita, er Guttormur víð-
frægur sem ljóðskáld, og vel gæti jeg
trúað því, að hin nýja útgáfa af kvæða
safni hans ætti eftir að verða til að
endurnýja hróður hans hjer á landi.
Um Guttorm verður hvorttveggja sagt