Lesbók Morgunblaðsins - 09.10.1949, Blaðsíða 5

LESBÖK MORGUNBLAÐSINS
433
Stöðugt var frjálsræði verka-
manna skert. Stöðugt voru strang-
ari ákvæði sett um hverjir skyldu
gerðir útlægir fyrir „liðhlaup úr
baráttunni“. Verkamenn fellust
fyrst á það fríviljuglega að binda
sig við ákveðinn vinnustað, en þeir
staðarfjötrar breyttust seinna í
löghelgaða þvingun. Til hinna allra
erfiðustu starfa, svo sem skógar-
höggs í afkimum landsins voru þá
eigi aðeins sendir fangar, heldur
einnig „frjálsir“ menn.
Bráðlega rak svo langt, að vfir-
völdin ákváðu hvar hver maður
skyldi vinna. Vegabrjefsskylda var
lögleidd 1932, og eftir það var mjög
hert á eftirliti með því, að hver
maður væri á ákveðnum stað.
Þegar seinni styrjöldin hófst 1940
var til fulls hert á staðartjóðrinu.
Þá var það lögleitt, að hver sá
verkamaður, sem væri frá vinnu
án gildra orsaka, eða kæmi 20 mín-
útum of seint til vinnu, skyldi
refsingu hljóta, annað hvort fang-
elsi eða „betrunarvinnu" undir
harðasta aga, og fjórðungurinn
skyldi dreginn af kaupi hans.
Seinna voru lögleiddar vinnu-
bækur og þar í hafa verkamenn
yfirsjónir sínar skráðar. Sovjet
stjórnin heitir því að tryggja hverj-
um manni vinnu, en þetta greiða
verkamenn með því að afsala sjer
öllum mannrjettindum.
Undir slíkum kringumstæðum
hlaut hlutverk stjettarfjelaganna
að gjörbreytast. Hagsmunir verka-
manna urðu að víkja fyrir liags-
munum ríkisins. Og þetta var svo
sem fagurlega útskýrt:
Vegna þess að öll fyrirtæki í rík-
inu væri sameign hinna vinnandi
stjetta, hlaut aukin framleiðsla að
verða til hagsmuna fyrir hinar
vinnandi stjettir.
En verkamenn fengu æ minni
hlutdeild í stjórn fyrirtækjanna, og
um 1920 voru þeir sviftir öllum
rjetti til þess að eiga þar hlut-
deild í.
Stjettarfjelögin urðu að ríkis-
stofnun og máttu eigi framar berj-
ast fyrir rjettindum meðlima sinna.
heldur urðu þau nú að berjast fyrir
aukinni framleiðslu og auknum
vinnuaga.
'Fram til 1935 átti þó svo að heita
að samið væri um kaup og vinnu-
skilyrði, en svo breyttist það þann-
ig, að stjórnir fyrirtækjanna á-
kváðu alt um þetta í stórum drátt-
um, en forstjórarnir lögðu á smiðs-
höggið eftir sínum geðþótta. Sjö
stunda vinnudagurinn er nú fallinn
í gleymsku, en eftirvinnu skal
vinna jafnan þegar þörf gerist.
Með því að breyta um til eins
manns stjórnar, voru forstöðumenn
fyrirtækjanna gerðir að einvalds-
herrum yfir þeim og allir urðu að
hlýða þeim í blindni. Forstjórinn
ræður nú öllu og hann getur rekið
menn fyrirvaralaust. ...
Fram til ársins 1938 fengu verka-
menn fult kaup fyrir sjúkdóms-
daga. En nú er þessu breytt þannig,
að enginn fær kaup fyrir veikinda-
daga, nema hann hafi unnið sex ár
samfleytt á sama stað. Ekkert tillit
er tekið til þess, hvort hann hefur
skift um vinnustað gegn sínum
vilja, af því að hann hafi verið
fluttur til.
Fyrir skemri vinnutíma á« sama
stað eru veikindauppbæturnar stór-
um skertar og færðar niður um
helming, ef maðurinn hefur ekki
unnið nema tvö ár á sama stað.
Verkamenn, sem hafa verið rekn-
ir eða verið refsað, eiga ekkert tíl-
kall til sjúkrahjálpar fyrstu sex
mánuðina eftir að þeir byrja að
vinna aftur.
Frí manna hafa einnig stórum
verið skert. Það er ekki vegna
mannanna sjálfra að ríkið sjer fyr-
ir þeim, heldur vegna þess að þeir
eru nauðsynlegt framleiðslutæki
ríkisins.“
SEt
Tímaritið „Cilacc“ í Briissel hef-
ur ýtarlega lýst kjörum verka-
manna í Rússlandi ó'^^yðát þar
við rússnesk lög og til^fciþanfr?í>a'r
segir svo:
ös Óí; uiriíibö
„Hinn 20 desember^^^V^f:^/:
in út tilskipun um ,^a^.((a^ gjþ.r
skyldu hafa vinnuba^jíurf.;.i(fj[(ej^tu
greinarnar í þessari tilekipjjn jerju;
1. gr. Frá 15. janúarn}J^|gg§M-
ast atvinnubækur fyrj}*na,lla, ve^ka-
mehn og starfsmenn ríkisins. Þess,
ar bækur verða gefna^(úþ,a^ s.tjórn-
um fyrirtækjanna. - „
6. gr. Vinnubækurnar(er}f geymd-
ar hjá stjórnum fvrirtækjanpa og
ekki afhentar viðkomapda^fyr en
við burtför hans.
IJuniOTc Ic'c!’’.
Æðsta ráðið herti mjög á þes.sari
tilskipun með nýrri tijgkipun 26.
júní 1940.
I 3. gr. tilskipunarinnar er sagt:
Öllum, sem starfa hjá ríkinu er
bannað að segja upp atvinnu sinni,
og ekki mega þeir heldiir að cigin
vilja fara frá einni stofnun til þess
að ráða sig hjá annari. Menn mcgá
ekki fara frá vinnu njc flytja sig
Úr einum stað í annan. iieriia með
leyfi forstjóra fyrirtækjártná/
í 5. gr. eru ákveðin viðítrlðg fyrir
að yfirgefa vinnustað; ■ ' •
Þeir sem fara frá atvinnu siimi
leyfislaust skulu dregnir fýrír dóm
og dæmdir til 2—4 rriáhaða ‘fáng-
elsisvistar.
Ef menn koma ekkí til vfhhu áh
fullnægjandi orsaka, fekarþhlin
stefnt fyrir rjett og þe’ff tfít«ritdir f
nauðungarvinnu í sek ’máhitði og
laun þcirra skert umh^S%. ;
6. gr. .... Forstjórái* f^WHöctfjri;
sem láta undir höfuð‘'íég^jáit,( að'
refsa mönnum fyrir
sjónir, skulu sjálfir lii4?dtlfFc‘íýrir
rjett. leiiaiJij íustw
Og enn var seinna AWt? «i ^e&fSíff
ákvæðum. í reglugerð vrð’þéástí tiÞ
skipun, dags. 15. ágúst 1940, segíb
svoí3. gr.: x«no<feIatfí
Það eru vinnusviíf, :!óf>r‘ifíÖft‘rt
í ob faBgnegÓi
bleriiuile ngs