Lesbók Morgunblaðsins - 22.07.1951, Blaðsíða 2

353
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS '
til sjerstaks fulltrúaþings, er semja
skyldi nýja stjórnarskrá handa ríkinu.
Þess er enginn kostur hjer að skýra
frá öllum aðstæðum, er hjer lágu til.
Svo var til ætlast, að íslendingar ættu
kjörna fulitrúa á grundvallarlagaþing-
inu, en þess var ekki kostur tímans
vegna, að koma við kosningum hjer.
Hafði stjórnin svo það ráð að velja
sjálf hina íslensku fulltrúa.
STEFNAN I STJÓRNMALA-
BARáTTUNNI MÖRKUÐ
Hjer á landi vöktu tíðindi þessi
mikla athygli. Jón Sigurðsson birti nú
í Nýjum fjelagsritum hina gagnmerku
ritgerð sína, „Hugvekja til íslendinga“,
þar sem hann gerði grein fyrir hversu
ástæður hefðu breytst við lok einve.d-
isins, og rakti sögu sambandsins við
Noreg og síðan Danmörku af mikilli
glöggskygni og þekkingu. Með þessiri
ritgerð var stefnan í stjórnmálabar-
áttu þjóðarinnar mörkuð fyrsta sinni,
og á þeim hólmi var hún síðan háð.
Hjer kom það fyrst til greina, að þjóð-
in mætti ekki og ætti ekki að una lög-
sögu hinna dönsku grundvallarlaga-
samkomu um samband íslands við
Danmörku. Um það efni ættu íslend-
ingar einir að semja við konung, er
hann legði niður einveldi sitt.
Að forgöngu þeirra síra Hannesar
Stephensen á Innrahólmi, þm. Borg-
firðinga, og Jóns Guðmundssonar, þm.
Skaftfellinga, var siðan kvatt til full-
trúafundar á Þingvöllum sumarið
1848, til þess að ræða þetta mál. Er
þetta upphaf Þingvallafundanna, er
síðan verða margir og áttu mjög mik-
inn þátt í sjálfstæðisbaráttunni. Á
þessum fundi var ákveðið að æskja
þess eindregið, að hin væntanlegu nýju
stjórnarlög íslands yrðu lögð fyrir
þjóðfund og voru ráðstafanir gerðar til
þess að safna almennum undirskrift-
um víðsvegar um land undir áskorun
þess efnis. Annað höfuðverkefni þessa
fundar var að treysta samtök um að
vinna áfram að þessu mikilvæga máli.
Viðbúnaður þessi allur og einhugur sá,
er hjer kom fram, hafði þau áhrif á
stiftamtmanninn, Rósenörn, að hann
ritaði stjórninni skýrslu um málið, er
miklu mun hafa valdið um þá stefnu,
sem stjórnin tók, en með brjefi 23.
sept. 1848 afsakar konungur það, að
eigi hefði verið unnt að haga þátttöku
íslendinga í grundvallarlagasamkom-
unni á þann veg, sem ráðgert hafði
verið og myndi hann kveðja sjálfur til
fulltrúa af þeirra hálfu. En „það er
þó ekki ásetningur vor, að aðalákvarð-
anir þær, sem þurfa kynni til þess að
ákveða stöðu íslands í ríkinu að lög-
um, eftir landsins frábrugðna ásig-
komulagi, skuli verða lögleiddar að
fullu og öllu, fyrr en eftir að íslend-
ingar hafa sjálfir látið álit sitt um
það í ljós á þingi sjer, sem þeir eiga
í landinu sjálfu, og skal það, sem þörf
gerist um þetta efni, verða lagt fyrir
alþingi á næsta lögskipuðum fundi“.
Þetta loforð konungs var harla mikils
vert, enda var oft skírskotað til þess
síðar. Hjer hyllir undir þjóðfundinn,
en viðbúnaðurinn til hans Verður
stærsta pólitíska viðfangsefnið hjer á
landi hin næstu ár.
LAUSNAR SLJESVÍKUR-
DEILUNNAR BIÐIÐ
Alþingi 1849 gekk frá frumvarpi til
laga um kosningar til þjóðfundar. Var
nú ráð fyrir gert, að þjóðfundurinn
yrði haldinn sumarið 1850. En hjer
fór á annan veg. Meðan öllu þessu fór
fram, átti ríkisstjórnin í ströngu f>ð
stríða vegna afstöðu hertogadæmanna,
Holtsetalands og Sljesvíkur, er frá
fornu fari höfðu lotið Danakonungi.
Holtsetaland var þýskt hertogadæmi.
En Sljesvík var í upphafi aldanskt
land, en er hjer var komið, gætti þar
mjög þýskra áhrifa, enda hafði lands-
hlutum þess langa hríð stjórnað verið
sem einni heild. Og er til mála kom
að skilja hertogadæmin að og tengja
Sljesvík sem fastast við Danmörku, eða
jafnvel skipta henni og láta hinn þýsk-
asta hluta hennar fylgja Holtsetalandi,
gerðu hinir þýsksinnuðu íbúar hertoga-
dæmanna uppreisn og kröfðust sam-
einingar Holtsetalands og Sljesvíkur og
frjálslegrar stjórnar þessara landshluta
í sem lausustum tengslum við Dani.
Gegn þessu risu Danir og sem mót-
vægi við þessa sjálfstæðishreyfingu í
hertogadæmunum reis sú stefna hátt
að binda alla hina dösnku rikishluta
sem fastast saman og slaka hvergi til.
Fram til þessa höfðu ýmsir áhrifamenn
úr hópi frjálslyndari stjórnmálamanna
í Danmörku lagt Islendingum lið og
stutt mál þeirra. En þegar bóla fór
á þvi, að íslendingar vildu krefjast
aukins sjálfsforræðis, með líkum hætti
og Sljesvíkurbúar, tók hjer að kveða
mjög við annan tón. Meðan úrslitin í
Sljesvíkurstyrjöldinni voru enn í nokk-
urri óvissu,.var stjórnin með engu móti
við því búin að ganga frá tillögum um
íslenska stjórnarskrá, síst frjálslega, því
slíkt myndi styrkja uppreisnarhreyf-
inguna. En að bjóða íslendingum
harða kosti gat líka haft ill áhrif og
komið óorði á stjórnina fyrir kúgun-
arviðleitni og ofbeldi við smúþjóð.
Úrræðið var að bíða, þangað til Sljes-
víkurdeilan væri leyst.
ÞINGVALLAFUNDURINN 1850.
Heima á íslandi var hafður viðbún-
aður um að halda Þingvallafund sum-
arið 1850, áður en Þjóðfundurinn kæmi
saman, en er það vitnaðist, að þjóð-
fundinum yrði frestað til næsta árs, var
eigi að síður kvatt til Þingvallafund-
ar, að ráði Jóns Sigurðssonar. Gekkst
Hannes Stephensen fyrir því. Fundur-
inn var mjög fjölmennur, og sátu hann
um 180 fulltrúar. Hlutverk fundarins
var að kjósa nefnd, sem stjórna skyldi
hreyfingu þeirri, sem nú var vakin,
um að þjóðin skipaði sjer sem fastast
saman um ákveðnar óskir í stjórnlaga-
málum. Þennan fund sat m. a. J. D.
Trampe greifi, er þá var nýorðinn
stiftamtmaður hjer á landi. Fundur-
inn samþykkti ávarp til konungs, um
að stjórnlagafrumvarp stjórnarinnar
yrði sent hingað sem fyrst, svo mörin-
um gæfist góður tími til að íhuga það.
Enn fremur yrði fyrir þjóðfundinn lagt
frumvarp til laga um algert verslun-
arfrelsi og skýrsla um fjárhagsvið-
skipti íslands og Danmerkur. Einnig
var samþykkt ávarp til þjóðarinnar,
þar sem lýst var þeirri stefnu í stjórn-
lagamálinu er fundurinn aðhylltist.
Voru tillögur nefndarinnar sem vænta
mátti mjög í anda Jóns Sigurðssonar.
Því næst var kjörin framkvæmda-
nefnd, er gangast skyldi fyrir funda-
höldum og umræðum um málið hvar-
vetna í sveitum landsins. Áttu fulltrú-
arnir, sem Þingvallafund sátu, að gang-
ast fy-ir fundahöldum, hver í sínu
umdæmi, og skyldi framkvæmdanefnd-
in, að fengnum ályktunum þeirra
funda, semja frumvarp til stjórnar-
skrár, er lagt yrði fyrir Þingvallafund,
sem haldinn yrði sumarið 1851, áður
en Þjóðfundurinn kæmi saman í
Reykjavík. Enn fremur skyldi nefnd-
in láta prenta blað, undirbúningsblað
undir þjóðfundinn, þar sem birt yrði
fundarskýrsla Þingvallafundarins og
tillögur hjeraðsfunda um málið. Svo
undarlega vildi til, að Trampe greifi
var kjörinn i framkvæmdanefndina.
Kom síðar í ljós, hversu heppilegt
þetta var, eða hitt þó.heldur.