Lesbók Morgunblaðsins - 25.11.1951, Blaðsíða 2

r 550
n LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
um, og látið net reka undan
straumi, sbr. frásögnina í Eddu um
veiðiskapinn hjá Fránangursfossi.
Enn fremur er líklegt að þeir hafi
stíflað árnar og tekið laxinn á
þurru, eins og gert var löngu síð-
aj og kallað „að gera í ár“.
Eftir að kristni var lögtekin,
voru kirkjurram lögð mörg helstu
hlunnindi. Sjáum vjer því á mál-
daga frá 1235 að þá hafa bæði
Laugarneskirkja og klaustrið í
Viðey fengið nokkurn hlut veiði-
rjettindanna í Elliðaánum. Þá er
veiðiaðferðin sú, að dregið er á við
árósana og út með voginum beggja
vegna, eða kvíslarnar stíflaðar til
skiftis, til þess að geta tekið laxinn
þar á þurru landi. Við siðaskiftin
sölsaði konungur undir sig veið-
ina í Elliðaánum og helt þeim
„eignarrjetti“ fram til 1853. Allan
þann tíma var veiðiaðferðin hin
sama, r.ema hvað seinni árin bætt-
ust við laxakistur. Til eru frásagn-
ir nokkurra erlendra ferðamanna
um veiðiskap í ánum á fyrri hluta
aldarinnar sem leið, og sjest á
þeim að þá var „gert í ár“ ákveðna
daga og urðu það helstu skemti-
dagar Reykvíkinga, þvi að þá fór
hver sem vetling gat valdið inn
að ám til þess að horfa á veiði-
skapinn. Segir Hooker t d. að dag-
inn sem hann var þar (1809) hafi
veiðst 2200 laxar, en aðrir geta um
900 laxa (1810) og 800 laxa veiði
(1845).
Eins og sjá má á þessu hefir
hjer farið fram hreinasta rányrkja
og ekki batnaði eftir að Thomsen
eignaðist árnar,- þvi að þá þver-
girti hann þær meö laxaktstum og
hirti svo að segja hvern einasta
lax, sem upp í árnar gekk, áður
en hrygning gæti farið fram.
Árið 1890 seldi H. Th. Thomsen
árnar og var kaupandinn enskur
maður, Payne að nafni. Upp frá
því er laxinn aðeins veiddur á
c Btöng og á þá jafnan frjálsa *leið
upp til hrygingarstöðvanna.
Reykjavíkurbær keypti árnar
árið 1906 og höfðu ýmsir laxveið-
ina á leigu fram yfir stríð. Bær-
inn hafði þar jafnan varðmann til
þess að verja árnar fyrir veiðiþjóf-
um og skyldi hann jafnframt gæta
þess að ekki væri notaðar aðrar
veiðiaðferðir en stangarveiðá
Rafmagnsstöðin kemur
til sögunnar.
Árið 1919 er svo ákveðið að reisa
rafmagnsstöð hjá Elliðaánum, Til
þess þurfti að stífla þær og voru
menn ekki vissir um að hraun-
botninn væri svo öruggur að hann
heldi uppistöðuvatni. Var þá Kirk
verkfræðingur hafnarinnar feng-
inn til að rannsaka það mál. Hann
ljet gera stiflu í árnar og þornuðu
þær þá þar fyrir neðan og mátti
tína laxinn þar með höndunum. Er
sagt að þá hafi orðið handagangur
í öskjunni, þvi að margir vildu hag-
nýta sjer þennan auðfengna veiði-
skap. Ekki er nú kunnugt hve
margir laxar fóru þarna forgörð-
um, en þeir hafa sjálfsagt verið
margir. Var þetta upphafið að
þeirri truflun, sem rafstöðin gerði
á laxgöngu í ánum.
Árið 1920 og ’21 var stíflan gerð
hjá Árbæ, en náði þó ekki þvert
yfir, svo að enn rann þar nokkuð
vatn og hafði laxinn því enn færa
leið upp eftir ánum og helst veið-
in nokkurn veginn eins og áður
var. En nú kom það í ljós, að
laxinn sótti mjög í frárensliskurð-
inn hjá stöðinni og lá þar makráð-
ur tímunum saman í þjettri torfu.
Þarna hefir honum liðið vel, bæði
vegna þess að þar * var vatnið
hlýrra en annars staðar í ánum,
og þó einkum vegna þess að mikið
var í því af lofti og því meira súr-
efni þar en annars staðar. Reynt
var með mörgu móti að íæla lax-
inn út úr skurðinum, en það vildi
ganga treglega. Þá var tekið það
ráð að setja járngrindur í skurð-
kjaftinn til þess að varna laxin-
um að komast þar inn. En hann
komst þangað samt einhvern veg-
inn. Var það ekki fyr en nokkrum
árum seinna að mönnum tókst að
ganga þannig frá þessum grind-
um, að þær urðu laxheldar.
Árnar stíflaðar.
Nú víkur sögunni til ársins 1929.
Þá er stíflan hjá Árbæ fullger
þvert yfir og lokaði alveg farveg
ánna. Kom þá til mála að gera
laxastiga þar, svo að laxinn kæm-
ist upp fyrir stífluna, en veiðimenn
þeir, sem mestan hug höfðu á því
að veiða í ánum, voru á móti því.
Þeir sögðu að laxinn mundi setjast
að í lóninu þar fyrir ofan og ekki
ganga upp í efra hluta ánna fyr en
seint og síðar meir, og við það
mundi veiðitíminn styttast mikið.
Vildu þeir heldur að laxinn væri
tekinn lifandi neðan við stöð og
fluttur upp í efri grnar. Varð þaðað
ráði og síðan hefir allur lax, er
kom upp að stöðinni, verið veidd-
ur þar fyrst í laxakistu og síðan
fluttur lifandi í vatnskössum á bíl
upp í efri árnar og slept þar, til
þess að veiðimennimir geti síðan
veitt hann þar aftur á stöng. Út
af því kom á loft í bænum það
spaugsyrði, að menn væri að veiða
„taminn lax“ í Elliðaánum.
En ekki var nú laxinn fluttur
upp eftir aðeins í því augnamiði
að menn gæti skemt sjer við að
veiða hann þar, heldur líka til þess
að hann gæti hrygnt þar og aukið
kyn sitt. Á hverju einasta sumri
verður mikið eftir af þeim laxi,
sem fluttur er upp eftir. Kemur
hann fymi hluta vetrar niður í
lónið hjá Árbæjarstíflunni, og svo
er sætt lagi þegar nóg vatn er í
ánum, að hleypa honum niður fyr-
ir svo að harín komist til sjávar.
Dregst það stundum nokkuð fram
á vetur, eftir því þvernig tíðarfar