Lesbók Morgunblaðsins - 08.06.1952, Page 3
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
303
að þeir sendi sauðfé og hross aust-
ur í Skaftártungu og þar yrði því
séð farborða, því að ekkert ösku-
fall hafði komið þar. En þar sem
gosið rénaði svo skjótt, munu fæst-
ir hafa þegið þetta góða boð þá,
hafa búizt við að geta framfleytt
skepnum sínum.
Séra Páll var sonarsonur Páls
spítalahaldara í Gufunesi og dótt-
ursonur séra Jóns Steingrímssonar.
Hann fórst tveimur árum seinna í
Kötlukvísl ásamt Þórarni Öfjord
sýslumanni. Kona hans var Kristín
dóttir séra Þorvalds Böðvarssonar.
Gosið fór nú smáminnkandi fram
undir vorið og fóru litlar sögur af
því, en reykjarmökkur sást þó við
og við yfir jöklinum. Voraði þá illa
sunnan lands, voru kuldar miklir
og þurrkar.
Á annan í hvítasunnu fór Magn-
ús hreppstjóri Sigurðsson á Leir-
um við þriðja mann upp á jökul til
þess að athuga eldstöðvarnar. Segir
Espholin svo frá þeirri för:
— Þeir komust að Guðnasteini,
scm efstur er, um dagmál, fundu
þar hamar þverhnýptan nær 20
faðma, að því er þeir ætluðu. Hafði
hann brunnið að fornu og hjuggu
þeir úr honum hraunmola. Þar hjó
Magnús á fangamark konungs og
fvrstu stafi í nafni sínu og fylgdar-
manna sinna. Þcir fundu eldgjána
í norðvcstur frá Guðnasteini og var
að sjá sem gljúfur botnlaust. Þeir
ætluðu hún mundi vera 30 faðmar
þar sem hún var mjóst, en 1000
íaðma löng og jökull hvarvetna
fram á barmana, en tveir svartir
hnúkar litlir að vestan og treystust
þeir ci þangað fyrir óvegum. Sáu
þeir guíu af þremur opum á jökl-
inum, suður og vestur af aðal-
gjánni, og langt á milli hvers
þeirra. Eigi urðu þeir varir við
vatn og eigi við ösku, sáu og eigi
gjörr fyrir guíunni hvort rjúka
mundi um op austanvert við gjána.
Fekk Magnús hjartslátt og þreytu
í fætur, meðan hann var hæst og
eignaði það loftinu. Bundu þeir sig
saman á streng á jöklinum, með
þriggja faðma milUbili, svo upp
mætti draga þann er falla kvnni í
blindgjár, og allir höfðu þeir skó-
brodda. Sneru þeir ofan um hádegi
og náðu messu að Holti á mið-
munda. En Magnús bauðst síðan
til að fylgja á fjallið, þeim er vildu
og nokkru launuðu.
Um vorið fóru að koma smá-
hlaup úr jöklinum við og við og
feilu þau vestur í Markarfljót. Leið
svo fram til 20. júní 1822. Þá hófst
nýtt gos engu minna en hið fyrra.
Spjó þá jökullinn eldi og ösku með
brestum og þrumugný, sem heyrð-
ist allt austur í Skaftártungu. Gos-
mökkinn lagði hátt í loft upp, en
norðlæg átt var á og steypti ösk-
unni niður yfir Eyafjallasveit, svo
að iörð varð hvítgrá á litinn. ,.Þetta
gráleita duft í grasinu varð skepn-
um viðbjóðslegt og óhollt. Mál-
nytupeningur varð strengdur af
sulti og geldist hastarlega, einkum
sauðfé, sem hvergi hamdist, en
týndist, ruglaðist við fjallafé og
annað fé og virtist jafnvel í eld-
áttina sækja, en fjallaíé ofan til
byggða. Mælt er að undir Eyafjöll-
um hafi ær víða svo bráðþornað
upp eftir fráfæfur, að 10—12 þeirra
mjólkað hafi aðeins 1 pela einu
sinni á dag,“ segir Magnús Step-
hensen.
Svo mikið varð öskufallið í þessu
gosi, að bændur á kirkjujörðum
afsöluðu sér ábvrgð á innstæðu kú-
gilda sinna og kröfðust yfirvalds
úrskurðar um það hvað við þau
skyldi gera. Var þctta vegna þess
að ýmsir bændur bjuggust þá við
því að verða að flýa jarðir sínar.
Var þá farið að koma kúm og sauð-
fé á brott úr sveitinni, austur í
Mýrdal og vestur fyrir vötn, en
haldið var eftir 1—2 kúm á bæ,
vegna barna svo að þau gæti fengið
mjólk, en þessum kúm varð að
gefa inni og fóðra þær á gömlu
heyi.
Veðrátta var kyrrstæð um þessar
mundir og lagði öskumökkinn víðs-
vegar yfir suðurlandið og þó meira
til vesturs. Var þá oft svo dimmt
að skammt sást enda þótt loft væri
skýlaust, en í sólina glórði í gegn
um mökkinn og var hún rauð að
sjá. Og það var eins og mökkurinn
leiddi vel sólarhitann, því að oft
náði hitinn 34—36 stigum á daginn.
Barst þá öskumökkurinn svo langt
vestur að aska fell hér í Reykjavík
og um Seltjarnarnes og Álítanes.
Um skeið virtist svo sem jörð
mundi ekki verða ljáberandi í
næstu sveitum við jökulinn á þessu
sumri. En það fór mjög á annan
veg. Þegar öskufallinu linnti í júlí
tók jörð þegar að gróa og varð
grasvöxtur upp af öskunni fádæma
mikill áður en lauk. Varð því upp-
gripa heyskapur undir Eyafjöllum
í ágúst og fram í september. Og
þegar þessi breyting varð á, sóttu
menn búfénað sinn og fluttu heim
aítur. Þó varð málnyta þetta sumar
mjög lítil, vegna þess að fénaður
var sjúkur af öskuáti og orðirin
grindhoraður. Fátæklingar liðu og
sult vegna þess að málnytan brást,
og var sagt að séð hefði á mörgum.
Þótt heyfengur yrði allmikill,
voru heyin mjög óhollt fóður vegna
öskunnar, sem í þeim var, svo að
kýr íóðruðust illa. Öskugosin heldu
áfram með köflum fram á haust og
fell þá talsverð aska í ofanverðri
Fljótshlíð. Veikinda fór þá að verða
vart í útigangspeningi, bæði sauð-
fé og hrossum. Kom bólga í liða-
mót á fótum og frauðlíkir hnúðar
á fótleggi og kjálka.
í riti Markúsar Loftssonar um
jarðelda á íslandi segir svo frá af-
leiðingum þessa goss: — Norðan-
vindur setti mökkinn fram yfir
Eyafjallasveit. Varð askan 5 þuml-