Lesbók Morgunblaðsins - 14.06.1953, Page 13

LESBÓK M0RGUNBLAÐSIN3
371
GUNNAR DAL:
UPAIMISH ADAR
Ekki er til neiiiii einn <)ud
LOKAKAFLI hverrar Vodabókar* er
kallaóur Upanishad. — Bókstaflega
þýöir það að „setjast niður nálægt'1
(Upa ni sad). — Enn í dag má sjá á
Indlandi hóp lærisveina á görðum,
götum og torgum sitja í hvirfingu
kringum fræðara sinn og hlýða á það,
sem hann hefur fram að færa. — Upa-
nishad þýðir þannig þau fræði og sú
heimspeki, sem kennd var í hinum
forna indverska skóla.
Þessar bækur eru sagðar 108 að tölu,
og þær eru skráðar af mörgum og ólík-
um höfundum. Hinar elztu þeirra eru
um það bil 3000 ára gamlar og því
skráðar fyrir daga Búdda. — Hinar
yngstu eru frá þriðju öldinni fyrir
Kristburð. Uin nöfn og ævi höfund-
anna vita menn næsta lítið. A sama
hátt og höfundar íslendingasagna létu
* Hinar fornhelgu bækur Indlands.
og dagstofa og rúm þar inni. Inn-
ar af var nokkurs konar setustofa
og innst svefnherbergi, en í af-
helli fremst var eldhúsið. Lítið
er um dagsbirtu þarna inni, en
rafljós alls staðar. Allur var hell-
irinn hvítkalkaður innan og mjög
þrifalegt þar um að litast. Var oss
hvarvetna sagt að hellarnir væri
góðir bústaðir, einkum síðan raf-
magnið kom; þeir eru svalir á
sumrin en hlýir á vetrum, og þar
er enginn saggi. Þeir, sem skoðuðu
aðra hella þarna lýstu þeim mjög
á sama hátt, svo líklega eru flest-
ar vistarverurnar svipaðar.
Ef ég ætti að velja um hvort
ég vildi heldur búa í sumarhöll
konunganna eða í einhverjum af
þessum hellum, þá hygg ég að ég
mundi fremur kjósa hellirinn.
Á. Ó.
þeir ekki nafns síns getið, en tileink-
uðu þær guðunum.
— ★ —
Með Upanishödum og með kenningu
og bókmenntum Búddismans nær ind-
versk heimspeki hátindi sínum. Þær
eru þó ekki ný stefna í indverskri
heimspeki, heldur framhald þeirrar
þróunar, sem hefst með Vedabókum.
Samhengið helzt órofið. Höfundar
Upanishadanna lögðu þó meiri áherzlu
á að kenna mönnum rétta breytni en
skeggræða trúarsetningar gamalla ritn-
inga. Trúarþulur og gamlar bænir
töldu þeir haldlitlar og óvænlegar til
skilnings og þroska, — og þeir virSast
heldur ekki hafa borið ýkja mikla virð-
ingu fyrir hinni viðurkenndu klerka-
stétt sinna tínia: — „Þeir, sem iðka
messugerðir halda að þeir séu menn
lærðir og gáfaðir, — en skjögra þó
raunar áfram í ráðaleysi líkt og blind-
ur leiði blindan."
Stundum eiga þeir til að skopast góð-
látlega að prestunum fyrir að gera sér
trúna að atvinnu og afla sér á þann
hátt matar og drykkjar. — Þó eru þeir
engir uppreisnarmenn í trúmálum. —
Persónulega trúa þeir að vísu ekki á
hina gömlu guði. Samt ráðast þeir
aldrei gegn þeim né afneita þeim.
Þeir litu á sig sem fræðara. Hæfur
fræðari kannar fyrst hæfni og þroska
nemenda sinna og hagar síðan fræðslu
sinni eftir getu þeirra. Ef hann vill
leiða þá til dýpri og hærri lífsskiln-
ings, verður hann fyrst að stíga niður
til þeirra eigin hugmynda og nota þær
og aðra þekkingu þeirra og reynslu við
útskýringar sínar og fræðslu um hinn
æðri veruleika. Aðeins á þann hátt er
honum unnt að koma nemandanum í
skilning um óhlutstæða heimspeki. Það
er tilgangslaust að bera á borð fyrir
menn meiri þekkingu en þeir eru færir
um að tileinka sér.
— ★ —
Hugmyndirnar um hina gömlu guði
voru fornar og rótgrónar í vitund
manna. Það, sem höfundar Upanishad-
anna vildu kenna mönnum, var að til
væri aðeins einn sannur guð sem væri
kjarni allrar tilverunnar og hinn innri
veruleiki í lífi hvers manns. Sjálfs-
þekking var því sama og að skilja hinn
eina guð. Þeirra hlutverk var að vísa
mönnum leiðina til sjálfsþekkingar,
sem ein veitir friðlausum anda manna
fullkomið frelsi og jafnvægi. En nem-
andinn á erfitt með að tileinka sér
óhlutstæðar hugmyndir. — Hann vill
trúa á eitthvað áþreifanlegt a. m. k.
eitthvað nógu líkt honum sjálfum, til
þess að hann geti skilið það.
Fræðarar Upanishadanna gera sér
fulla grein fyrir þessu. Þegar þeir vilja
koma nemanda sínum i skilning um
að til sé aðeins einn raunverulegur
guð, (á sanskrit Brahman) sem allir
hlutir eru komnir frá, reyna þeir ekki
þegar í stað að brjóta niður hugmvndir
hans um hina mörgu guði, heldur segja
þeir honum að Brahman sé faðir guð-
anna, að frá honum séu allir guðirnir
komnir, að Brahman og allir hinir
mörgu guðir og allt annað í tilverunni
sé hinn sanni guðdómur. Þannig hyggj-
ast þeir smám saman leiða nemandann
frá hugmynd hans um marga guði til
hins eina.
Meðan þessum skilningi er ekki náð
eru menn látnir í friði með að dýrka
þann guð, sem þeim geðjast persónu-
lega bezt að og sem er í mestu sam-
ræmi við þroska þeirra. — Frumstætt
náttúrubarn, sem á lif sitt og afkomu
undir náð og miskunn náttúruaflanna
og óttast storminn, sem tætir strákofa
þess sundur og feykir jafnvel öllu
þorpinu burt, eldinguna, sem dauðinn
hefur í hendi sér, myrkur næturinnar
fullt af galdri og illum öndum, villi-
dýrin og ógnir skógarins, sem leynast
í kræklóttum greinum, sem andsetnar
eru af dísum og nornum — þetta
frumstæða náttúrubarn er látið í friði
með að tilbiðja slönguguðinn, eða þá
tré eða fljót, mánann eða sólina. Aðrir
eru á sama hátt látnir í friði með að
tilbiðja Visnu, Agni og Inóra. En smátt
og smátt reyna fræðarar Upanishari-
anna að snúa mönnum frá hinum
mörgu guðum og með einföldum orð-
um og líkingum að leiða menn til
skilnings á sjálfum sér og hinum sanna
guði, eða eins og þeir segja: „frá
hinu óraunverulega til veruleikans,
frá myrkri til ljóss, frá dauða til eilífð-
ar“.
— ★ —
írlendingur nokkur, sem beðinn var