Lesbók Morgunblaðsins - 29.08.1954, Blaðsíða 4

536
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
Kuldatímabíl og
JENGSTUM hefur verið hlýrra
á jörðinni en nú er, og um
langt skeið hefur verið hitabeltis-
veðrátta um alla jörð. Það sýna
kolalögin í Englandi, Síberíu og
Alaska og jafnvel á Suðurskauts-
landinu. Þegar skógar þeir, sem
urðu að kolum, hafa vaxið á þess-
um slóðum, hefur þar verið hita-
beltisgróður.
En um svo sepi 230 milljóna ára
skeið, hafa kom^ð kuldatímabil, að
vísu tiltödulega Ætutt og ekki náð
yfir nema nokk’rar milljónir ára
hvert þeirra. Eir*þá voru líka svo
miklir kuldar, að- jökul lagði yfir
stór svæði jarðar."
Fyrir svo sem 20.000 árum náði
jökulhellan allt ffá norðurheims-
skauti og langt suður á Þýzkaland
og Frakkland, og þessi jökulhella
þakti allt Kanada og náði suður í
Bandaríkin.
Svo fór aftur hlýnandi og það
hefur haldist fram á þennan dag.
Vér lifum á hlýindatímabili, sem
kom eftir ísaldirnar. Nú eyðast
óðum jöklar á Grænlandi, í Alaska,
í Ölpunum og annars staðar, vegna
þess, að snjórinn, sem fellur á vetr-
um, vegur ekki upp á móti því, sem
bráðnar á sumrin.
FRAMTÍÐ margra landa og
þjóða er undir því komin að þessi
tíðarfarsbreyting haldist. En eng-
inn getur spáð neinu um það, hve
langt þetta hlýindatímabil kann að
verða, því að menn þekkja ekki or-
sakir þess.
Sumir halda að þetta stafi af ein-
hverjum breytingum á sólinni og
að aukinn hiti berist til jarðarinn-
ar frá henni. Aðrir halda að þetta
stafi af því, að jörðin kunni að hafa
rangað sér til á sporbraut sinni svo
að öxull hennar sé nú annar en
áður.
En flestir telja þó, að hin hlýn-
andi veðrátta stafi af breytingum
í gufuhvolfi jarðar, og hafa komið
fram tvær getgátur um með hverj-
um hætti þær breytingar sé.
Önnur getgátan er sú, að hlýind-
in kunni að stafa af því, að nú sé
minna um eldgos á jörðinni en áð-
ur. Eins og kunnugt er þeyta eld-
gosin óhemju af ösku upp í loftið
og dreifist hún í háloftunum víðs
vegar eftir því sem loftstraumar
bera hana og getur haft þau áhrif,
að sólargeislarnir nái ekki óhindr-
aðir til jarðar. Eftir Krakatau-gosið
mikla í Austur-Indíum í ágústmán-
uði 1883, tóku franskir vísinda-
menn eftir því, að sólskin dofnaði
um 10%. Og um þriggja ára skeið
var askan í loftinu og hindraði sól-
arhitann að ná til jarðar.
Þetta Krakatau-gos er hið sein-
asta af stórgosum á jörðinni. Ask-
an ætti því að vera horfin úr loft-
inu, og sólin ætti að geta skinið
eins skært og áður. En þó er það
mjög vafasamt, að eldfjalla aska í
loftinu hafi getað valdið ísöldun-
um.,
FYRIR hér um bil einni öld kom
brezkur vísindamaður, sem John
Tindall hét, fram með þá getgátu,
að mismunandi lofthlýindi stöf-
uðu af breytilegu magni kolsýrl-
ings í gufuhvolfinu. Og þessa til-
gátu tók Gilbert N. Plass, prófess-
or við John Hopkins háskólann í
Bandaríkjunum. upp að nýju og
flutti útvarpsfyrirlestur um hana.
Venjulega er um 0,03% af kol-
sýrlingi í gufuhvolfinu. Þessi gas-
hlýindi
tegund, sem er bæði lyktarlaus
og ósýnileg, gegnir álíka hlutverki
í gufuhvolfinu eins og glerþak á
gróðurhúsi, því að hún safnar hita
og ljósgeislum sólar og beinir þeim
óhindruðum til jarðar. Þeir hita
svo loftið og verma jörðina.
Ef kolsýrlingsmagn gufuhvolfs-
ins er því stundum meira en venju-
legt er, þá verður afleiðingin auk-
in hlýindi á jörðinni. Og nú hefur
það einmitt komið í ljós við rann-
sóknir, að kolsýrlingsmagn gufu-
hvolfsins er hér um bil 10% meira
en það var fyrir 50 árum. Hin auknu
hlýindi á jörðinni á þessu tímabili,
eru alveg í samræmi við þessa
aukningu, eftir útreikningum vís-
indamanna.
En þá kemur spurningin: Hvern-
ig stendur á því að kolsýrlingsmagn
gufuhvolfsins breytist? Til þess
geta legið ýmsar ástæður. Gróður
jarðar sýgur til sín kolsýrling úr
lofti og vatni og með aðstoð sólar-
ljóssins notar hann það til að
mynda sykur, sterkju og tréni, svo
að hann geti tekið út vöxt. Það mun
vera hér um bil milón miljón lesta
af kolsýrlingi, sem gróður jarðar
sogar þannig til sín á ári hverju. En
þetta efni fer ekki forgörðum,
vegna þess að plönturnar og dýrin,
sem lifa á því, deya og rotna, og við
rotnunina gufar kolsýrlingurinn
upp og sameinast aftur gufuhvolf-
inu.
Ef þessi rotnun nær ekki að fara
fram, eins og t. d. þegar steinkola-
lögin voru að myndast, þá er gufu-
hvolfið svift nokkru af kolsýrlings-
magni sínu og gróður jarðar fær
ekki jafn mikið af honum og áður.
En þó er það hverfandi lítið, sem
þannig grefst niður og fer for-