Lesbók Morgunblaðsins - 19.09.1954, Page 7

k LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
579
Kristín Ólaísdóttir írd Eíra-Sumarliðabæ:
Lausavísur og
FAGUR er Borgarfjörðurinn, og
1 enn er þar búsældarlegt um að
litast. Miklar breytingar hafa orðið
þar síðan 1898, er ég kenndi á bæ
Runólfs bónda Runólíssonar að
Norðtungu, (en þar var ég látin
byrja). Ýmislegt fannst mér öðru-
vísi þar, en í fæðingarsýslu minni,
en þó kunni ég strax vel við mig.
Mér fannst t. d. málfar eldra fólks-
ins fornyrtara. Þeir Jakob bóndi
Þorsteinsson að Hreðavatni og
Guðmundur Guðmundsson bóncli
að Stangarholti, töluðu fornyrt, að
mér fannst. Þeir brugðu fyrir sig
orðum og setningum úr íslendinga-
sögunum, ef því varð við komið.
Um suma hluti þóttu þeir frá-
brugðnir í háttum sínum, en vitrir
og framsýnir á stundum. Séra Ein-
ar Friðgeirsson að Borg, sem jarð-
söng Guðmund að Stangarholti,
komst svo að orði við það tæki-
færi, að Guðmundi mundi hafa
svipað mest allra Borgíirðinga, til
Egils Skallagrímssonar. En þá helt
séra Einar eina af sínum írábæru
tækifærisræðum sem hann helt svo
oft. Hreinasta snilld var það. Við
Kristín systir mín, kona Jónasar
bónda að Sólheimatungu, sem var
líka viðstödd, minntumst oft á þá
ræðu. Góðar og vel fluttar jarðar-
fararræður haía mikla þýðingu,
verða oft ógleymanlegar, og þá er
vel. Það er að mínu áliti illa farið,
að ræður presta landsins, einkum
tækifærisræður, skuli ekki vera
geymdar í bókasöfnum, svo að þær
væru tiltækar þeim, sem það vildu.
í ræðum presta felst oft mikil saga,
og margt gullkornið er einmitt þar
að finna.
Kristín Ólafsdóttir
Margir bændur bjuggu stórbúi í
Mýrasýslu um aldamót. Heimihn
voru víða mannmörg, og heimilis-
menning mikil. Þá voru þar bænda
-höfðingjar, sem létu sér annt um
afkomu þjóðarinnar í heild. Enda
naut Mýrasýsla þá forsjá hins vitra
valmennis séra Magnúsar Andrés-
sonar að Gilsbakka. Ekki vafðist
bændunum „tunga um tönn“ ef
þeir þurftu að tala fyrir máli sínu,
eða svo fannst mér, ef ég kom á
fundi hjá þeim, sem ég gerði þó
sjaldan, nema ef þeir voru haldnir
þar sem ég var að kenna. Annars
sóttu konur ekki oft pólitíska fundi
í þá daga, enda ekki búnar að fá
kosningarétt. Þó held ég víst, að
konur hafi haft mikil áhrif á gang
þjóðmála í þá daga, meiri, en marg-
an grunar.
Þá var allur stjórnmálavettvang-
ur sameiginlegur með konum og
körlum — „Vettvangur kvenna“
heyrðist ekki nefndur á nafn, fyr
en löngu eftir aldamót. Töluvert
rímur
var um góðar bækur í Mýrasýslu
á þeim árum. Það voru helzt hús-
lestrabækur, íslendingasögur og
ljóðabækur. Þá virtist mér, að ung-
lingarnir lærðu ljóð og lag sam-
tímis. Mikið og vel var sungið. En
hver kennarinn var vissi ég tæp-
lega. Víða voru til rímur á heim-
ilum, jafnvel rímnasafn; gætti þá
mest rímna eftir Sigurð Breiðfjörð
og Símon Dalaskáld. Annars var
rímnakveðskapur lagður niður,
þegar ég kom í Borgarfjörð. Þó
fannst mér eins og rímurnar, með
stuðlum sínum, stemmum og brag-
arháttum sætu enn svo fastár í
huga og vitund fólksins, að maður
gæti alltaf átt von á að heyra kast-
að fram vísu úr einhverri rímunni,
sem og líka oft kom fyrir. Ef ég þá
spurði um höfundinn, var það
venjulega Sigurður Breiðfjörð.
Margir hagyrðingar hafa átt
heima í Borgarfirði, fyr og síðar,
svo var og um aldamót 1900. Það
kom fyrir að Borgfirðingar spurðu
og svöruðu í stuðluðu máli, eins og
títt var um hagyrðinga á ofanverði i
19. öld, s. b. Hreggvið Eiríksson
að Kaldrana og Jón Böðvarsson
að Stað, og ýmsa fleiri.
Þegar ég kom fyrst í Þverárhlíð-
ina, var þar á „gangi“ í sveitinni
Bæarríma, sem ort hafði Guðríður
Jónsdóttir á Högnastöðum 1882.
Og eru það 19 vísur. Mér hefur
alltaf þótt gaman að Bæarímum;
í þeim felst dálítil saga um við-
komandi hrepp og hreppsbúa. Ég
set hér eina úr Bæarímu Þverhlíð-
inga:
Guðrún fríð, og greiðvikin,
geymir Læk — Arnbjargar,