Lesbók Morgunblaðsins - 19.09.1954, Page 10

582
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
Erfitt að varðveita
kjarnorku leyndar mál
og gagnrýndu, oftast um leið og
kveðið var. Alþýðan gagnrýndi
sjálf, hún valdi og hafnaði og var
furðu fundvís á góða höfunda,
lærði mikið eftir þá vísur, þulur
og rímur, sem svo varð almenn-
ingi tiltækt, og kært umræðuefni,
nær sem var. Að Sigurður Breið-
fjörð hafi verið einna mest dáð
rímnaskáld hér á landi, skil ég vel.
Kemur þar til létt og lipurt brag-
form, hjartahlýa hans til manna og
málefna, og hans létta og glaða
lund, þótt ýmislegt virðist nú hafa
á móti honum blásið í lífinu. Og
ekki kvartar hann þótt hann segi:
Glaður hvað sem gjálpar á,
geng ég jarðartraðir,
geðið náði létt að ljá,
lífsins góði faðir.
Það hygg ég og að enginn geti
sagt, hve djúp og víðtæk áhrif
heilræðavísur Sigurðar Breiðfjörðs
hafa haft á sína mörgu hlustendur,
og þá ekki sízt á mæðurnar, sem
vafalaust hafa hugsað til sinna ei'g-
in barna: „Hamingjan býr í hjarta
manns“, segir í Númarímum Sig-
urðar Breiðfjörðs, og enginn hefur
enn, svo vitað sé, rengt sannindi
þessara orða. En það var sá sígildi
sannleikur, sem kveðinn var inn
í vitund fólksins, margar og langar
vetrarvökur. Það var boðskapur
Sigurðar Breiðfjörðs til þjóðarinn-
ar á þrengingartímum hennar. Og
það var sú uppeldis- og sálarfræði,
sem hinn ólærði sálfræðingur Sig-
urður Breiðfjörð áleit ungum og
gömlum hollt að hafa í huga, og
breyta eftir. Og sá boðskapur hafði
sín áhrif á þjóðina á sínum tíma,
ekki síður en sú uppeldis- og sálar-
fræði, sem innleidd var á landi hér,
upp úr 1920, og sem vissulega hefur
haft sitt áhrifatímabil. En það er
önnur saga. Oft koma fram í ræðu
og riti fræðimenn og rithöfundar,
sem brýna fyrir þjóðinni að gl'ata
ekki þjóðlegum fræðum og þjóð-
legum verðmætum, og er það holl
jyjAÐUR er nefndur William C.
Twitchell. Hann var yfirvél-
fræðingur við hinn mikla kjarn-
orkugeymi geislastöðvar háskól-
ans í Kaliforníu. Hann hafði um
mörg ár verið einn af aðalmönnum
kjarnorkurannsóknanna í Berkeley
og vissi eins mikið um öll leynd-
armál þeirra rannsókna og nokkur
maður annar í Bandaríkjunum.
Hann var 36 ára að aldri og allir
báru fullt traust til hans. Hann
var fálátur maður og stundaði starf
sitt með mestu kostgæfni, og var
sannur ættjarðarvinur.
En svo fóru vinir hans og sam-
og góð áminning til landsmanna
yfirleitt. En þó ýmislegt sé upp
talið, sem undir þá fræðigrein
heyrir, þá eru rímur og rímnakveo-
skapur of sjaldan nefndur þar á
nafn. Hvað þá höfundar rímnanna
eða fallegu „stemmurnar“, sem
lítill vafi er á, að höfundar rímn-
anna áttu mikinn þátt í að semja.
Einhver gat um það, að útvarpið
ætti að fá menn með sæmilega
söngrödd til þess að kveða rímur
í útvarpið nokkrum sinnum á vetri
og væri það mjög æskilegt. Segja
mætti mér, að bæði ungir og gamlir
hlustuðu á það. En hvað er orðið
af gömlu rímnalögunum og stemm-
unupi fallegu, sem svo margir
kunnu áður fyr? Er það gleymt?
Það er ekki sama hver kveður,
syngur eða les í útvarp. í þessu
sambandi dettur mér í hug börnin
í skóla mínum. Eg komst að þvf,
að mörg af þeim settu sig ekki úr
færi að hlusta á útvarpið þau
kvöld, sem lesa átti upp úr Njálu,
verkamenn að taka eftir því að
hann varð eitthvað undarlegur.
Hann varð uppstökkur við vinnu
sína og miklu málskrafsmeiri en
hann hafði verið og talaði þá jafn-
vel ógætilega. Að lokum var farið
með hann til læknis, og læknirinn
komst að því að hann var mgð
illkynjaða heilabólgu. Læknirinn
þorði ekkert um það að segja
hvernig hann hefði veikzt þannig,
hvort það væri heldur af ósýnis-
geislum eða einhverju öðru.
Hér var hætta á ferðum. Ef er-
lendir njósnarar náðu á hann þeg-
ar hann fékk köstin, þá var eng-
og svo vel tóku þau eftir og mundu
úr sögunni, að mér þótti undrum
sæta, svo ung sem þau þó voru
sum. Ekki blandast mér hugur um
að eftirtekt og skilningur barnanna
á Njálssögu var að verulegu levti
því að þakka, hve vel var lesið.
Þá er vel þegar-þannig er lesið í
útvarp.
Börn skilja meira og fleira miklu
en fólk yfirleitt heldur. Það held
ég væri hollt að hafa í huga á
stundum, að minnsta kosti. Væri
ekki hægt að búa til útvarpsþátt
úr fallegri rímu handa börnum og
flytja undir fallegum rímnalögum.
sem eitthvað hlýtur að vera til af
enn. Hvað sem um þetta er, hvort
sem sá þáttur „þjóðlegra fræða“
verður nokkurn tíma endurvakinn
á landi hér eða ekki, þá er hitt víst,
að svo mun. fara um Sigurð Breið-
fjörð og aðra góða bókahöfunda,
að
aldur deyðir engan mann,
er á það verk sem lifir.
l