Lesbók Morgunblaðsins - 03.10.1954, Page 13

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
625
r f
Arnarkló af fýsibelg
reiða í þeim blauta, nýstungna
klömbruhnausa (mýrárkékki) seni
veggir voru hlaðnir úr. Þá má
benda á, túnávinnsluverkfærin,
taðkvíslar ' og þó einkum klárur
voru hafðar til að berja — þ. e.
mylja taðið og breiða á túnið, var
það bæði seinlegt verk og erfitt.
Rétt fyrir síðustu aldamót var svo
taðkvörnin fundin upp til að, mala
áburðinn og var honum svo dgeift
út með trogi. Var þetta hin mesta
framför frá klárunni — en samt
getur maður varla varizt brosi nú,
þegar þessi frumstæða vél er skoð-
uð hér í safninu, og mgður um leíð
minnist þeirrar tíðar, er hún var
bóndanum svo mikill fengur, að
helzt mætti líkja við, að honum nú
bættist dráttarvél eða rafmagns-
mótor — svo breytast tímarnir og
viðhorfin á nokkrum áratugum. —
Framan við taðkvörnina standa
gamlir kláfar, sem áburðurinn vai
reiddur í á túnið — berið það í
huganum saman við flutningsbíla
og áburðardreifara framfarabónd-
ans nú.
Meðíram vesturveggnum standa
reiðingar með klyfberum og til-
heyrandi gjörðum, þófar og hnakk-
ar. — Reiðingarnir eru tveir, ann-
ar melreiðingur, gerður úr meltág-
um, en þeir þóttu beztir, hinn er
torfreiðingur og þóttu þeir lakari;
þó var reiðingsrista á jörð talin til
hlunninda. — Þófarnir eru úr u!l
og voru girtir á hesta með ham-
ólum og gjörðum. Hafa þeir sjálf-
sagt verið aðalreiðver fátækari al-
þýðukvenna, því að gera má ráð
fyrir, að hinir skrautlegu söðlar
hafi verið of dýrir fyrir alþýðu-
konur. Þófar voru mjög algengir
langt fram á 19. öld, jafnvel fram
undir aldamót. — Hnakkarnir, sem
hér eru sýndir, eru allir frá 18. öld,
og er enginn þeirra sérlega merki-
legur eða skreyttur nema helzt
einn, en glitofin áklæði og útsaum-
aðar sessur, sem oft voru girt á
hnakkana hafa bætt það upp; á
veggnum sjást nokkur fallega glit-
ofin áklæði. — Þar sést líka eitt
„skafrak“ (schabrak) úr flaueli ng
allt útsaumað, hinn mesti forláta-
gripur, enda hafa naumast aðrir en
skartsmenn og höfðingjar riðið með
„skafrök11 við söðla sína.
Á veggnum eru ennfremur svip-
ur og beizli, reipishagldir, klyí-
berasylgjur, eltiskinnsskjóður, sem
menn oft reiddu nesti í á langferð-
um, hornbrákir til að elta í skinn
og sitt hvað fleira. — Tvö sýnipúlt
standa við vegginn með ýmsum
gömlum áhöldum, og fremst hanga
nokkrar reizlur af ýmsum gerðum,
og smiðjuhurð lítil frá Gullbringu
í Svarfaðardal, en þar hafa smiðir
búið á 19. öld; hafa þeir að líkind-
um smíðað öll brennimörk fyrir
sveitunga sína og auðsjáanlega
prófað þau á hurðinni; er ekki ólík-
legt að þar megi finna fangamörk
flestra bænda í Svarfaðardal frá
því tímabili.
í norð-vesturhorni er komið fyrir
smiðju; er það afl, smiðjubelgur,
steðji og nóstokkar, höggnir úr
steini, til að herða járnið í. Athygl-
isvert er að handfangið í belgjar-
stönginni er arnarkló, en sú trú
mun hafa verið nokkuð útbreidd,
að arnarkló varnaði húsbruna.
Fremst við dyrnar hanga tvær
gamlar axir, sennilega skógaraxir.
Sú efri og fornlegri er úr Eyafirði
og fylgir henni sú sögn, að með
henni hafi bróðurmorðingjarnir,
Kálfagerðisbræður, verið há’.s-
höggnir 1752. (Sbr. sögu síra Jón-
asar frá Hrafnagili um Kálfagerðis-
bræður).
★
Á það skal bent, að gripirnir í
neðri sölunum eru margir frem-
ur nýlega komnir í safnið, og
hafa fæstir þeirra verið hafðir til
sýnis áður, og svo eru hér líka all-
margir gripir úr safni hins mikla
safnara, Andrésar Johnson í Hafn-
arfirði, og eru þeir merktir með
nafninu „Ásbúð“. — En safn And-
résar „Ásbúðarsafnið“, er mikið og
merkilegt, og verður ef til vill síð-
ar ritað nokkuð um það .sérstak-
lega.
BLÆÖSPIN
Það var ekki rétt í seinustu Lesbók
að blæösp hefði fyrst fundizt á Aust-
fjörðum. Árið 1904 tók Páll G. Jónsson
í Garði í Fnjóskadal eftir því, að þar
óx planta, um 800—1000 metra í vestur
frá bænum, og var með öðrum hætti
en aðrar plöntur þar í grennd. Að
áliðnu sumri 1911 kom svo Stefán
Kristjánsson skógarvörður á Vöglum,
með kvisti af þessari plöntu til Stefáns
Stefánssonar skólameistara á Akureyri,
og kom þá í ljós að þetta var blæösp,
hin fyrsta er fundizt hafði hér á landi.