Lesbók Morgunblaðsins - 11.09.1955, Blaðsíða 15

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
499
Eldgos á Hawaii
af súrefni á klukkustund, eða 4 ten-
ingssentimetra á hvert gramm á
klukkustund. Með öðrum orðum,
lífshraðinn hjá henni er 8 sinnum
meiri heldur en hjá hænuungan-
um.
Kolibrífuglinn, sem er minnsta
skepna veraldar með heitu blóði,
þarf alltaf að vera að eta. Það
er vegna þess hve ör bruninn er í
Hkama hans. Lífshraðinn hjá hon-
uin er 100 sinnum meiri heldur en
hjá filnum. Takmörk eru fyrir þvi
hvað dýr með heitu blóði geta ver-
ið lítil. Rannsóknir á dýrum sýna,
að ef eitthvert dýr með heitu blóði
vteri ekki þyngra en 2Vz gramm,
þá mundi það alls ekki geta lifað,
vegna þess að Iíkaminn mundi
brenna fæðuna örar en skepnan
gæti aflað hennar, og þess vegna
hlýti hún að deýa úr hungri.
Allar lifandj skepnur þurfa á
súrefni að halda til þess að við-
halda lifsloganum i sér. Einfrum-
ungar, sem lifa í vatni, draga í sig
súrefni eins og njarðar-vöttur. En
fjölfrumungar hafa sérstök líffæri
til þess að ná sér í súrefni.
Um manninn er það að segja,
að súrefnisþörf hans fer eftir því
hve mikið hann reynir á sig. Þegar
menn hlaupa, lyfta þungum hlut-
um eða eru við erfiða vinnu, þá
þurfa þeir meira súrefni en ella, og
anda því hraðar. En þegar menn
sofa, anda þeir miklu hægar, eða
ekki nema 18 sinnum á mínútu.
HJARTSLATTUR
ÞM) FER 'eftir lífshraða dýraima
hve ör hjartsláttur þeirra er. Hjarta
kolibrífuglsins slær hér um bil 1000
sinnum á mínútu, hjarta snjáldur-
músarinnar slær um 300 sinninn á
mínútu, mannshjartað slær 68—72
sinnum á mínútu, en í fílnum slær
hjartað ekki nema 35—40 sinnum
d mínútu.
Á'ríð T952-för maður nokkur frá
Boston á hvalaveiðar. Hann var
MÁNUDAGINN 28. febr. s.l. hóst eld-
gos í Punahéraði, sem er suðaust-
ux' af borginni Hilo á Hawaii. Þama
voru gamlir eldgígar og höfðu þeir
seinast gosið árið 1840. Heldu menn að
þeir væri útdauðir, en nú tóku þeir
aftur til eftir rúm hundrað ár. Maður
sem var staddur þarna hefur sagt svo
frá gosinu: _
— Skömmu eftir að gosstrókurinn
sást, var tilkynnt i útvarpi, að menn
gaeti fengið að fara til eldstöðvanna
og forvitið fólk lagði a stað þangað í
eitthvað 100 bílum. Ekki höfðum vér
langt farið er komið var að þorpmu
Kapoho. Það var þá þegar umkrmgt af
hraunstraumi og þykkur garður af gló-
andi hraurn var kominn þvert yfir veg-
inn. Varð nú ekkj komízt þéssa leið. Bíl
arnir sveigðu því ínn á annan veg sem
liggur niður að inum svörtu söndum
hjá Kalapana, og var síðan ekið með
sjónum til hverasvæðisins. Þar stöðv-
aði lögregla hópinn, en eftir langa bið
var honum þó leyft að halda áfram.
Bílalestin ók nú milli bylgjandi sykur-
reyrsekra, yfir hálsa og lægðir, þar sem
allt var þakið hitabeltisgróðri, og komst
aftur i námunda við Kapoho. En þar
þótti ekki ráðlegt að aka lengra, svo að
menn stigu af bílunum og gengu.
Vér komumst alveg að inum glóandi
hraunvegg og þótti oss furðulegt að
horfa þar á og sprengingar þ»r, sem
hvað eftir annað urðu í hrauninu. Kom
ekki sjómaður og hafði engan á-
huga fyrir því að ná í hvallýsi.
Hann var hjarta-sérfræðingur og
harm langaði til þéss að reyna
hvort hann gæti ekkí maslt hjart-
slátt í hvaL Hjá Alaska komust
þeir í íærí við hval og skutluðu
hann. En skutullinn var sérstak-
lega gerður, því að við hann var
festur rafsegulþráður, er stóð í
sambandi við tæki um borð í skip-
inu. Og á þessu tæki gat svo vís-
indamaðurinn lesið hjartslátt
hvalsins, 20 slög á mfnútu.
(Úr bókinni „Tinae in your life“)
þar hver gosatrokurmn við annan, og
sumir allt að 100 feta háir. Þarna var
slétt akurlendi, en þó rann hraunið
fram um 250 fet á klukkustund. Var
að heyra í því urg og dynki, líkt og
stöðugt væri verið að steypa hraun-
grýti af bílum. Stórir steinar riðu á
hraunjaðrinum; voru þeir hvítglóandi
og allt í einu sprungu þeir og tvístruð-
ust í allar áttir.
Jarðfræðingur var þarna með oss og
hann var alltaf á ferðinni með „pyro-
meter“ sinn, en það er áhald tíl þess
að mæla hitamagn eftlr litum. Hann
sagði að hraunveggurinn væri um 940
stiga heitur (C.) en þar sem hraunið
kæmi upp, væri það 1,030 stiga heitt.
Vér urðum smám saman að hörfa
fyrir inu veltandi hi-auni og inum
míkla hita. Eftir að við fórum brutust
hraunstraumar fram á öðrum stöðum
og jörðin rifnaði og voru sumar sprung-
umar 10 feta víðar og allt að 300 metra
á lengd. Vegna þessa fengu ekki fleirí
að ferðast til eldstöðvanna.
Á fjórða degi var gosið í algleym-
mgi og mynduðust þá ílelri gígar er
gusu hraunleðjunni allt að 1000 fet í
loft upp. En hraunstraumar flóðu í
fjórar áttir. Er talið að þetta gos hafi
valdið meira tjóni en nokkurt gos ann-
að þar um slóðlr á þessari öld. Auk
þess að taka af fjölda húsa lagðist
hraunbreiðan yfir 500 ekrur af ein-
hverju frjóvsamasta landi jarðar. Tjón-
ið var metið 3 milljónir dollara, en
þeir, sem fyrir því urðu, gátu ekki
vænzt neinna skaöabóta, þvi að ekki
er hægt að vátryggia fyrir tjóni af
eldgosinn. Og nú liggja 500 sykurs-
reyrsekrur undii- hykku hrauni, sem
engum getur að i orðíö.
Enskur ferðamaður kom ínn f veit-
ingahús á Ítalíu. Hann athugaði vín-
listann og sagði svo við þjóninn:
— Ég vil fá eina flösku af þessu
Benozza Vercilli, sem stendur neðst á
listanum.
Þjónninn varð hvumsa við og sagði:
-Því miður er það ekki hægt. Þetta er
naínið á eiganda veitingahússms.