Lesbók Morgunblaðsins - 08.04.1956, Blaðsíða 14

^ LESBÖK M0RGUNBLAÐSIN3
A Af, Eggertsson:
AÐ TAKA ÖRN
f GÖMLU galdrakveri af Vest-
fjörðum, í eigu þess er þetta ritar,
er sagt frá því með leyniletri,
hvernig taka skuli öm í eyum og
varplöndum, einkum gamla erni,
sem setzt hafa að í eyum um varp-
tíma. Einnig hvernig gera skuli
gildrur á landi til að taka refi.
Eftir fomum lögum var hver bú-
andi maður skyldur að taka vissa
tölu refa árlega, gamla eða unga
eftir atvikum, en borga sektarskatt
ella, ef ekki tæki.
Matthías skáld frá Skógum, seg-
ir í „Söguköflum" bls. 17, frá Egg-
erti ólafssyni Hérgilseyarbónda,
móðurlangafa sínum, hvemig hann
íór að því að taka örn, er setzt
háfði að í einni varpeya hans í
Hérgilseyarlöndum. Var aðferð sú
þá ekki talin almennileg af al-
haldið uppi afreksmanninum til
verðugs lofs. Saga þessi sýnir líka
allt annað, en að Ólafur lítilsvirti
undirmenn sína, eins og látið er
skína í, í umsögn, sem birtist ný-
lega í dagblaðinu Vísi, þar sem
hann hér lagði lífið í sölurnar til
þess að bjarga þessum háseta sín-
um. pvi að varpa sér í sjóinn út á
regmbafi í storpai og ósjó, er vitan-
lega gert upp á líf og dauða í
óvissu um hvort björgunin heppn-
ast eða að sá, sem ætlar að bjarga
fær að halda lífinu. Meiri kær-
leika getur enginn maður sýnt með-
bróður sínum.
Er það frú Björgu að þakka, að
þetta mannkærieiksríka afreks-
verk og hetjudáð þessa merka
íræada hennar og ættarsóma, féU
^ ekki í gleynasku.
menningi og frekar fært bónda til
fjölkyngis.
Skal nú þessu til sönnunar hér
orðrétt upptekin frásögn síra Matt-
híasar í Söguköflum:
„Munnmælasögur eru margar til
um hann (þ. e. Eggert Ólafsson
Hergilseyarbónda d. 1819), þótt hér
séu ekki ritaðar; em þær og sumar
hjátrúarkenndar, því að hann var
talinn kunnáttumaður í gildara
lagi; aðrir benda á nærfæmi hans
og forsjá, svo og forspá; er mælt
að hann hafi átt draumkonu, þá
er alla ævi hans færði honum heil-
ræði og fyrir sagði örlög hans. —*■
Sú er éin sögnin, að eitt sinn
þegar örn lagðist í varpeyar Egg-
erts, tók hann lítinn bát óg reri
með Jóni syni sínum, er þá var
ekki fullþroskaður, en ærið sterk-
ur, til hólms, þar sem assa
sat á háu bergi. Hann fór hljóð-
lega, lenti undir berginu og sagði
við piltinn: „Læðstu upp og taktu
ömina!“ Litlu síðar heyrir hann
til Jóns þrusk mikið, og kemur
hann þá með össu í fanginu. Voru
þetta kallaðir galdrar, en gátan var
auðvitað sú, að ömin horfði móti
sólunni og kunni ekki að varast
piltmn,“
Hér kann að gæta misskilnings
hjá því mikla skáldi. Lögmál fleiri
liggja þar til grundvallár, en sól-
in sjálf. Öruinn var fastur á fótum,
eins og síðar mun sagt í eftirfar-
andi orðum. Það vissi Eggert þeg-
ar hann sendi drenginn eftir ern-
inum, því hann þekkti hvortveggja:
Náttúru eyarinnar og arnarins sem
upp á sat.
Óm eða aæa, sem einnig er
aefnd lodda á Suðausturlandi,
ræmisf i daglega tall nær Jafnt fll
notkunar karl- eða kvennyrðis, allt
eftir lærdómi, eftirtekt, uppeldi og
ávana mælandans. Karlkynsnotk-
unin mun þó nær réttu, með þvi
þetta fygli er fuglakóngur.
Hann, öminn, sæörninn, er mik-
ill veiðifugl og ránfugl, enda ein-
hver frægasti, stærsti og tilkomu-
mesti vargfugl veraldarinnar. Má
hann heita jafnvígur á veiðar fiska
og fugla.
Þá þegar haföminn hremmir
fisk eða fugl, ellegar eitthvað ann-
að fang, færir hann klaemar á kaf
í bráðina. Um leið og íþyngist,
kreppast klaer saman og festast
djúpt í holdi eða hamsi fómardýrs-
ins og ná eigi að losna, þrátt fyrir
þungann, nema upp úr rifni með
holdi og ham, sem þó oftast verð-
ur eigi fyrr en fómardýrið er simd-
urrifið af nokkrum nefböggum
ránfylgi6ins úr klóm þess.
Eru þess allmörg vottfest dæmi,
að emir og valir hafa beðið lægra
hlut, og farizt ásamt fómardýrinu,
þá er þeir hafa ætíað sér of stóra
bráð, eða mistekizt eitthvað í íþrótt
sinni og útreikningum yfir sæ eða
vötnum. V
Meðan eitraðar rjúpur voru
bomar út fyrir refi og ránfugla,
mátti oft sjá í smalalöndum, eða
við vegi manna, vali ög erai útaf
dauða með eitraða rjúpu fast
klemmda í klónum.
En að taka öra í eyum, eða ann-
ars staðar, þar sem vel hagar tiL
er enginn uppspimi. en á sér stað-
reyndir:
Eftir úrvals máltið, i ótæmandi
nægtum varpeyanna, þótti emin-
um ágætt að setjast á grasigróinn
hól eða hæð í varplandinu og fá
sér væran blund. Færir hann þá
klærnar á kaf í seiga og mjúka
grasrótina og situr jarðfastur sof-
andi, þvi á beru grjóti situr örn
sjaldan, ef artnars er kostur. ítenn-
ur honum þó bráðlega í brjóst og
§ofnar saett og rótt og svo ræki-