Lesbók Morgunblaðsins - 27.05.1956, Blaðsíða 13
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
305
meir en til miðs, og bráðinni tólg hellt
þar ofan á. Eökunum var svo dýft ofan
í hvað eftir annað, og loddi alltaf við
nokkuð af tólg, þangað til kertin þóttu
nógu digur. Alltaf var eldað á báðum
hlóðum samtímis, þegar mikið var um
að vera.
EINN VINNUDAGUR
Nú skal reynt að lýsa einum vinnu-
degi að vetrarlagi í þessu eldhúsi, þeg-
ar ekkert óvenjulegt er um að vera.
Farið er á fætur „fyrir allar aldir“,
meðan enn er niðamyrkur. Húsfreya
klæðir sig í myrkrinu og fer fram.
Hún verður að fara varlega í göngun-
um, því að þar eru stórar frostkúlur á
gólfinu hingað og þangað. Frá fjósi,
baðstofu og eldhúsi leggur yl fram í
göngin og bræðir sú velgja hrímið í
þekjunni, svo að þar drýpur, enda
þótt grimmdarfrost sé úti, en kalt er
við gólfið og þar frýs vatnið jafnharð-
an og myndast þá þessar frostkúlur.
Þegar húsmóðirin kemur fram í eld-
hús, er það fyrsta verk hennar að
kveikja á grútarpönnunni, ef eldspýtur
eru þá ekki af skornum skammti á
bænum, því að þá snýr hún sér rakleitt
að hlóðunum, grípur eldskörunginn og
skarar í öskuna til að vita hvort eldur-
inn muni enn lifandi. Jú, hún hafði
falið hann vendilega kvöldið áður, og
undir öskuhrúgunni eru enn hálfbrunn-
ar taðflögur og glóð í þeim. Hafi hún
tréspón handbæran, kveikir hún í hon-
um og tendrar syo ljós, en að öðrum
kosti verður það enn að bíða. Þá nær
hún sér í moðhnefa, sem hún á geymd-
an hjá taðinu, leggur hann á eimyrjuna
og hagræðir inum hálfbrunnu tað-
flögum með eldtönginni. Síðan raðar
hún öðrum taðflögum þar utan með
á rönd. En þess er ekki að vænta að
eldurinn komi upp hjálparlaust. Hún
grípur því físifjölina og veifar henni
ótt og títt fremst í hlóðunum, svo að
gustinn leggi undir glæðurnar. En ef
taðið er rakt og moðið lítt eldfimt,
dugir þetta ekki. Hún leggst þá á kné
fyrir framan hlóðirnar, beygir sig fram
og blæs í ákafa. Þá fer að rjúka úr
moðinu og reyknum slær framan í
hana, svo að henni súrnar sjáldur í
augum og tár renna niður kinnarnar.
En hún heldur áfram að blasa þangað
til hana svimar. Þá verður hún að taka
sér hvíld og nota fisifjölina á meðan.
En hvað eftir annað verður hún að
taka sér skorpur við að blása, og þann-
ig geíur þetta gengið hálfa klukku-
stund, eða lengur. Að lokum íara að
sjást smálogar, sem sleikja upp með
taðflögunum og verða að engu, en aðrir
koma í staðinn og reykurinn eykst
smám saman. Hún er orðin þreytt, sezt
á eldhússtólinn til að hvíla sig og biður
þess að eldurinn nái sér upp. Eftir
nokkra stund fer að loga, og þá getur
hún kveikt á grútarpönnunni, með því
að stinga kveiknum inn í logann. Pann-
an er svo sett á sinn stað og nú birtir
þó ofurlítið í eldhúsinu, nóg til þess
að hún þarf ekki að fálma eftir þeim
hlutum, sem hún þarf að nota. En það
er þá fyrst kaffiketillinn eg prikið, sem
hann á að hanga á. Hún fyllir ketilinn
af vatni og setur hann yfir eldinn.
Þegar fer að skíðloga, hreinsar hún
burt öskuna úr hlóðunum, tekur svo
ljósið og fer inn í búr að sækja kaffi-
könnuna, því að fullorðna fólkið vill
fá morgunkaffið sitt; en handa börn-
unum hefur hún mjólk blandaða með
sjóðandi vatni úr katlinum. Hún.tekur
sokkaplöggin, sem lágu á hlóðarstein-
unum til þerris, og athugar þau. Svo
fer hún í svuntuvasa sinn, nær þar í
nálhús og spotta og fer að staga sokk-
ana á meðan vatnið er að hitna.
Þegar kaffið er tilbúið setur hún upp
pott, því að nú skal elda graut í morg-
unmatinn. Hún raðar meira taði í hlóð-
irnar til þess að hitinn verði sem mest-
ur. Ef tað vantar verður hún að sækja
það út í hlaða, en sé veður vont launar
einhver henni kafíið með því að sækja
það og einnig vatn í tunnuna.
Nú er kominn svo mikill reykur í
eldhúsið, að varla sér handa skil, og
hún fær hósta af því að knda að sér
þessu reykþrungna lofti. Og sótið drýp-
ur og drýpur allt um kring, en einkum
þó í grennd við strompinn, sem er
beint upp yfir henni. Það fellur á pott-
hlemminn svo að smellur ofurlítið í,
og slettist svo út um allt og beint fram-
an í hana. Það er vont að fá sót í
augun, og hún strýkur hvarmana hvað
eftir annað með svuntuhorninu eða
skýluendanum. Hún æðrast ekki, hún
veit að þetta er verst svona fyrst, en
lagast þegar fram á daginn kemur og
hún fer að venjast því. Og svo eru
frostkúlurnar á gólfinu. Hún tekur
skörunginn og pjakkar þær upp hverja
á eftir annarri, svo að flísarnar þeyt-
ast út um allt. Þá verður hún að taka
vöndinn og sópa allt gólfið.
Síðan sækir hún mjölhnefa fram í
kvarnarstokkinn í bæardyrum, hnoðar
deig og gerir kökur. Eldurinn er nú
orðinn svo líflegur, að hún getur skar-
að glóð fram í hlóðirnar. Þar leggur
hún ílatkökurnar á og físir undir þær
með físifjölinni. Hún þarf engin áhöld
önnur við þennan bakstur. Hún er
orðin vön þvi að grípa kökurnar af
glóðinni, með berum höndum, athuga
hvort þær sé nógu bakaðar og snúa
þeim við. Þetta gengur furðu fljótt og
brátt er kominn hlaði af heitum og
angandi kökum í trogið. Þegar bökun-
inni er lokið, fer hún með kökurnar
inn í búr.
í pottinum er hún að sjóða banka-
byggsgraut. Hann þarf talsverða suðu,
en ekki má bíða auðum höndum á
meðan. Hún fer fram í skemmu, nær
þar í skæðaskinn, sem legið hefur í
bleyti, og fer að gera skó. Skæðin eru
tilsniðin, og fyrst er að sauma hælsaum
og tásaum með seimi, síðan að verpa
með þveng og setja í ristarbönd. Hún
þarf líka að bæta skó og gera við föt.
Að þessu vinnur hún þarna í eldhús-
inu, og lítur eftir grautnum og eldinum
jafnframt.
Þegar grauturinn er soðinn koma
önnur morgunverk, svo sem að mjalta
kýrnar, ganga frá mjólkinni, skammta
matinn og bera hann inn. Síðan er
potturinn skafinn og þveginn með
þvögunni, hann settur upp að nýu og
vatn látið í hann, því að nú þarf að
fara að hugsa um miðdegismatinn, sem
snæddur er klukkan þrjú. Það er nú
orðið svo bjart, að grútarljósið má
slökkva. Ýmislegt er að gera inni við
meðan vatnið er að hitna í pottinum,
en þó verður alltaf að líta eftir eld-
inum. Og nú skal sjóða kjötsúpu. Salt-
kjötsbitar eru sóttir út í tunnu, sem
er í skemmunni, og þar eru líka grjón-
in. Hún lætur svo hvorttveggja í pott-
inn, bíður þess að suðan komi upp
aftur, og fleytir froðu ofan af, svo að
ekki sjóði út úr. Nú getur hún tyllt
sér á meðan súpan er að sjóða. Hún
hefur komið með prjóna sína innan úr
baðstofu, sezt á stólinn fyrir framan
hlóðirnar og prjónar í ákafa. Þetta er
eina næðis- og hvíldarstund hennar og
hún nýtur þess að sitja þarna. Það er
orðið hlýtt í eldhúsinu, reykurinn er
ekki jafn áleitinn eins og þegar hún
stendur, því að hann þynnist eftir því
sem nær dregur gólfi, en notalegan yl
leggur fram úr hlóðunum. Hendur
hennar, sem eru bólgnar eftir margra
morgna kulda og kynni við kalt vatn,
liðkast nú og prjónarnir ganga óðfluga
og sokkurinn lengist. Eftir nokkra
stund tekur hún torfuna úr hlóðar-
vikinu með eldtönginni, en setur kaffi-
könnuna þar í vikið. Það getur vel