Lesbók Morgunblaðsins - 04.11.1956, Blaðsíða 2

630
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
samband ríkis og kirkju (prentað
í Eimr. 2. hefti 1954).
Verður hér þá fyrir að athuga:
1. Hvernig standa einstakir söfn-
uðir í landinu nú orðið að vígi
í þessu efni?
2. Hvernig fær almenningur vik-
izt undir þetta, eins og nú hag-
ar til?
3. Hvert er hlutverk sjálfs þjóð-
félagsins, ríkisvaldsins, í þess-
um málum, þegar þjóðkirkja
landsins á í hlut?
ÞAÐ HEFIR verið skilið svo og
framkvæmt fram að síðustu tím-
um, að söfnuður hver, áður fyrr
prestur eða aðrir aðstandendur
kirkju, eigi að sjá um sitt kirkju-
hús, guðshús, ekki aðeins að heiðra
það og halda því við, heldur einn-
ig að byggja það upp. Og hefir svo
að vísu verið mestmegnis frá önd-
verðu hér á landi, bæði í kaþólsk-
um sið — sem oft var þá auðveld-
ara mál, því að þá áskotnaðist
kirkjunum einatt fjárhagsleg
eignastoð til uppihalds þeirra —,
og í lúterskum sið, þótt við siða-
skiptin væri kirkja landsins og hin
einstöku kirkjuhús rúð og rupluð
af völdum ríkisforsjár svo kallaðr-
ar, er svældi jafnvel trúna undir
sig, sér til framdráttar, en eigi
kirkjunum, nema hvað molar
skyldu hrjóta-til þeirra af borðum
veraldarvalds, og þó eingöngu eft-
ir þess góðþótta. Sjálfar kirkju-
byggingarnar í þessu landi urðu
líka tákn þessa ástands um alda-
raðir, allajafna hörmungin ein,
stimplaðar kotungsbrag lítilmagn-
ans, með örfáum undantekningum.
Með þessum hætti, en sannarlega
af veikum mætti, tókst einstökum
söfnuðum þó að halda uppi þessum
húsum, sem báru nafnið kirkjur,
en margar lögðust algert niður, er
árnn liðu, dóu úr hor eða þóttu
óþarfar; og öll bænhús um land-
M þvcrt og endilangt, enda mun
lúterskunni aldrei hafa verið mik-
ið um þau gefið. En svo tók nokk-
uð að lifna yfir, eftir því sem kom
fram í nútímann, ekki sérstaklega
kirkjulífinu, því að yfir því hefir
seinlega lifnað í þessu landi, held-
ur þjóðlífinu, með bættum úrræð-
um og nýjum viðhorfum. Og blasti
þá ástandið í þessum málum einn-
ig við öllum þeim, er opin vildu
hafa augun svo í andlegu sem verk-
legu tilliti, svo að til alhliða þjóð-
þrifa gæti miðað. En þá kom sá
þröskuldur brátt í Ijós, að öll bein
utgjöld og kostnaðarliðir við þess-
ar athafnir jukust unnvörp-
um og á síðkastið fyrir
óáran í efnahagsmálum þjóðar-
innar. Nú voru og gerðar hærri
kröfur en áður í þessum efnum,
og varð því af öllu saman allerfitt
um vik fátækum og oftast fámenn-
um söfnuðum, og nú bert orðið, að
til hreinna vandræða horfir um að
standast kostnaðinn við bygging
kirkjuhúsa, hvar sem er á landinu,
enda að sjálfsögðu ekki umtalsmál
að reisa slík hús öðru vísi nú orðið
en fullsæmandi sé kristinni menn-
ingarþjóð. Og hvað hafa líka ein-
stakir söfnuðir til þessa? Ekkert
annað en hin svonefndu sóknar-
gjöld, sem tekin eru af einstakling-
um, en ekki efnum, og stoða lítt
til stórræða með öðru, er við þarf,
og gjaldgeta fólksins fer eðlilega
minkandi yfirleitt vegna óskapa-
álaga hins opinbera; einnig gjald-
endum víða fækkandi, þeirra er
nokkuð megna, vegna ýmislegra
tilflutninga í þjóðfélaginu; tekjur
ef til vill vaxa að upphæð, en
rýrna að gildi, eins og kunnugt
er.
ÞAÐ SEGIR sig sjálft, þegar svo
er farið um einstaka söfnuði, sem
nú var lýst, að almenningur lands-
manna yfirleitt *r þess ekki um-
kominn að hlaupa hér undir bagga
tíl nokkurrar hlítar, þótt nokkuð
kunni að ávinnast með frjálsum
framlögum meðal þeirra, er nokk-
urn verulegan áhuga hafa á mál-
efninu, sem nú er orðið næsta vafa-
samt í heild og í einstökum atrið-
um. Áheit, samskot, tillög, í einni
eða annarri mynd, geta orðið til
nokkurrar styrktar, oftast vita-
skuld heldur smávægilegrar (þeg-
ar litið er til höfuðatriðis) og þá
helzt til sérstakra tilþrifa, sem
ávallt er góðra gjalda vert, með
því líka, að góður áhugi kemur þar
fram, er eigi má vanta. Og ekki
má gleyma því, að lagaskylda ligg-
ur hér alls eigi fyrir almennt og
margt annað kallar að, sem ó-
vandabundnum almenningi þykir
standa sér og sinni aðhlynningu
nær. Félagssamtök og stofnanir,
sem í raun réttri eru oftast ekkert
annað en almenningurinn, þótt í
öðru formi sé, eiga hér einnig óskil-
ið mál, nema innan viðkomandi
safnaða sé. Og jafnvel sveitar-
stjórnir og bæjarstjórnir hafa að
lögum öðru hlutverki að gegna, og
það ærið margvíslegu, en að kosta
kirkjubyggingar, þótt undantekn-
ingar hafi gerzt í þessu vegna vel-
vildar ráðamanna (sbr. nú í
Reykjavík).
Á þessum vettvangi má því bú-
ast við, að öllu verði stillt í hóf
í útlátum, og heldur ekki neinar
sérstakar kröfur gerandi til slíkra
aðila, þegar á hólminn er komið.
ÞÁ ER ríkisvaldið sjálft, er óhjá-
kvæmilega kemur og verður að
koma til sögunnar, sem sé for-
stjórn þjóðfélagsheildarinnar, en
þetta er falið þeim stofnunum, er
hér nefnast ríkisstjórn og Alþingi.
Þar er valdið til þess að skipa þegn-
unum lög og reglur, sem allir borg-
arar eru undir gefnir, þar með ráð
og heimild og vald til þess að
leggja á alþjóð takmarkalaus gjöld,
eftir því sem þurfa þykir hverju
sinni til viðhalds þjóðfélagsbygg-