Lesbók Morgunblaðsins - 04.11.1956, Blaðsíða 13
LESBÓK MORGUNBLAÐS^NS
BOOIUERAMG
er einkennilegt vopn
s /
v
.1
r
\
HVENÆR sem minnst er á kast-
fleininn, sem venjulega gengur
undir nafninu „boomerang“, verð-
ur manni hugsað til frumbyggja
Ástralíu, því að mestar sögur fara
af honum þar. Sagt er að nafnið
sjálft sé komið úr þeirra máli og
þýði vindur. En margar fleiri
frumstæðar þjóðir hafa notað þetta
vopn. Það er kunnugt að Hopi,
Acoma og Zuni Indíánar, sem eiga
heima í New Mexikó og Arizona,
hafa notað þetta vopn frá alda
öðli. MeJSal eins af þessum kyn-
þáttum lifir sú þjóðsaga, að guð-
imir hafi í upphafi gefið þeim
fimm vopn til veiða, og eitt af þeim
hafi verið inn krókbogni, fleinn.
Og svo segja þeir að guðirnir hafi
varað menn við að nota þetta vopn
hvenær sem væri „vegna þess að
því fylgdi svo mikill kraftur, að
það gæti valdið slysi“. Þrátt fyrir
það nota Indíánar þetta vopn enn
í dag og ungir menn hafa sér til
skemmtunar að skjóta kanínur
með því, enda kalla þeir það
„kanínu-flein“.
Á mörgum öðrum stöðum í
heiminum hefir vopn þetta verið
notað í fyrndinni, svo sem á Ind-
landi, Celebes, Borneo og í Eþíópíu.
Gríski sagnfræðingurinn Strabo
segir og að í Gallíu hafi menn
notað þetta vopn til fuglaveiða. I
Þebu hafa fundizt fornar myndir
af vopninu og það var notað í
Egyptalandi allt fram að þessari
öld.
En svo virðist sem Ástralíu-
menn einir hafi komizt upp á að
gera vopnið svo úr garði, að það
kæmi aftur sjálfkrafa til þess er
kastaði, líkt og Gusisnautar í sögu
Örvar Odds. Menn heldu lengi vel
að þetta gæti ekki verið einleikið.
í kunnri alfræðibók stendur: „All-
ar tilraunir inna færustu manna
að búa til boomerang, hafa farið út
um þúfur“. Og. enn í dag eru þeir
margir, sem ekki skilja hvernig á
því stendur að boomerang kemur
aftur sjálfkrafa til þess er kastaði.
Er þetta þá eitthvert galdra-
vopn?
Fjarri fer því. Það eru ekki
gemingar sem valda því, að vopn-
ið skilar sér aftur, heldur einföld
náttúrulögmál, annars vegar ið
sama og „gyroscope“ byggist á, og
hins vegar það afl sem fram kem-
ur þegar loft leikur um kúptan
hlut. Hvort tveggja þetta er nú al-
kunna, enda geta jafnvel „gerfi-
smiðir“ búið sér til boomerang.
Boomerang eða „kiley“, sem
Ástralíumenn kalla hann líka, er
venjulega 2—4 fet á lengd og
beygður í miðju, þannig að hann
myndar 90—120 gráða horn. Af
honum eru tvær gerðir, önnur sem
skilar sér ekki og notuð er til að
veiða dýr eða til bardaga. Sú teg-
undin, sem skilar sér, er líkt og
vængur á flugvél. En hin tegundin
er kúpt beggja vegna, og ekki jafn
mikið bogin.
Boomerang snýst á fluginu og ef
teikna ætti braut hans gegnum
loftið yrði hún líkust röndinni á
uppspenntri regnhlíf, eða þá þeirri
línu, sem viss staður á hjóli mynd-
ar, þegar það snýst. Aðalstefnan
er bein, en skotfleinninn snýst á
f
Flugi kastfleinsins hefir verið likt við
snúning bílhjóls. Efri hluti fleinsins
hreyfist miklu hraðar en neðri hlut-
inn, alveg eins og yfirborð hjólsins
fer stærri sveig heldur en hjólnöfin.
Með þessu móti ýtir loftið undir flein-
inn um leið og hann sveiflast áfram.
Ef rétt hlutfall er milli sveifluhraðans
og þess hvemig loftið ýtir undir, þá
mun fleinninn skila sér aftur, og við
það er ekkert yfirnáttúrlegt.
henni. Þar er líkingin við „gyro-
scope“. Efri endinn á fleininum
fer alltaf lengri leið en sá neðri
við hvern snúning, og þar sem
önnur hliðin er flöt en hin kúpt,
þá myndast við þetta loftstraumur,
sem fleygir honum áfram. Þetta
lögmál skildu ekki þeir, sem fundu
skotfleininn upp, og þess vegna
var ekkert undarlegt þótt þeir
heldu að hann væri gæddur yfir-
náttúrlegum eiginleikum, og væri
frá guðunum kominn.
Stríðsfleinninn er venjulega
miklu stærri en hinn og þar sem
hann er kúptur beggja megin, ýtir
loftið ekki undir hann. En sterkur
maður getur kastað þessum fleini
180 metra og hæfir hann mark með
ógurlegu afli. Kanínufleinar Hopi
Indíána eru þó litlir og á sumum
þeirra er eins og handfang til þess
að betra sé að kasta þeim. Þeir
skila sér ekki aftur.
Flestir þessir skotfleinar eru
gerðir úr tré, en þó hafa verið
notuð önnur smíðarefni. í sunnan
verðu Indlandi voru t. d. notaðir
litlir fleinar úr stáli og eins og
hnífur. Það er sagt að þessir flein-
ar skili sér, en það er fremur ótrú-