Lesbók Morgunblaðsins - 05.04.1959, Blaðsíða 10

178
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
kennarar þeirra eru oftast háskóla-
gengnir menn, sem hafa fundið hjá
sér köllun til að gerast útverðir
þjóðhollustu og lifandi alþýðu-
menningar. En samt sem áður er
því ekki að leyna, að enn 1 dag
mætir lýðskólinn óvild frá þess-
háttar steingerðum fræðagörpum,
sem engu láta sig varða uppeldi
æskulýðsins og álíta sig alvísa og
öllum kænni á hverju sviði lífsins
sem er, af því að inni í sínum
þröngu verkstofum og „laboratorí-
um“ geta þeir ráðið við formúlur
sínar og viðfangsefni.
Ef vel er að gáð, eiga íslending-
ar flesta andstæðinga sína í hand-
ritamálinu í hópi slíkra manna, en
úrelt sjónarmið þeirra rekast hvar-
vetna á heilbrigða dómgreind
þeirrar alþýðu, sem notið hefur
fræðslu lýðskólanna, svo það er því
ekki undarlegt að lýðskólarnir séu
vandræðagripir í augum slíkra
manna. Sérstaklega líta þeir á það
með siðferðilegri vandlætingu, að
lýðskólinn skuli gera öllum Norð-
urlandaþjóðunum jafnhátt undir
höfði, og jafnvel skoða íslendinga
og Færeyinga sem sérstaka þjóðar-
einingu hvern fyrir sig, með sjálf-
stætt blómgandi þjóðlíf. Ef þessar
gömlu nýlendur eru nefndar á
nafn sem gildir borgarar í sam-
skiptalífi myndugra þjóða, kippast
þeir við og álíta að hér sé um að
ræða stórhættulegan, aðsteðjandi
vanda, sem geti leitt danska menn-
ingu á slíka ógæfuþröm. að sjálf-
stæðinu sé stór hætta búin.
Þó okkur kunni að þykja þetta
broslegt, og látum það að mestu af-
skiptalaust fram hjá okkur fara, er
þetta ótrúlega afturhaldssama,
hrokafulla sérsinni einmitt það
mein, sem lýðskólarnir dönsku
stöðugt berjast við að uppræta í
dönsku þjóðfélagi. Það eru leifarn-
ar frá stórveldistímabilinu danska
og áhrif frá svartaskólaveldinu í
menningu landsins, þ. e. ánauð
latínulærdómsins og því vanmati
á alþýðlegum menningarverðmæt-
um, sem þróaðist í þeim jarðvegi.
Það er ótrúlegt, að þessi beina mót-
sögn gegn margvíslegum bylting-
um í framvindu og stjórnarkerfi
þjóðarinnar skuli ennþá eiga sér
stað, en engu að síður er það satt
og starf og barátta lýðskólahreyf-
ingarinnar hefur um langan aldur
verið í því fólgin að reyna að
þvinga þetta afturhald til að kasta
af sér skikkju sjálfblekkingar og
yfirdrepsskapar og horfast í augu
við rök og viðfangsefni breyttra
tíma. Sérstaklega er lögð áherzla
á þau kaflaskipti í norrænni menn-
ingu, þegar Danir hættu að drottna
yfir öðrum en sér sjálfum og Norð-
urlandaþjóðirnar urðu sjálfstæðar
hver út af fyrir sig. Og þegar á
allt er litið, hafa lýðskólarnir haft
meiri sameinandi áhrif á Norður-
landaþjóðirnar en nokkur önnur
fræðslustofnun eða stefna. Þeir
hafa dreift óhlutdrægri fræðslu
um bræðraþjóðirnar, samstillt
menntun þeirra og látið meira
kveða að verðmætum þjóðarein-
kennanna en frásögnum á sviði
tækni og vélamenningar.
Frjálslyndi lýðskólanna má þó
ekki skilja þannig, að þeir álíti alla
íhaldssemi fjandsamlega mannleg-
um verum. Þeir bera engan kinn-
roða fyrir að viðurkenna, að skoð-
anir þeirra séu grunnfestar í þeim
hugsjónum vestrænnar menningar,
sem lúta að kristindómi og lýðræði.
En þrátt fyrir það hef eg aldrei
heyrt þá álíta lýðskólana þesskon-
ar menningarfyrirbæri sem gæti
gert menn sáluhólpna með því að
hengja á þá eitthvert vörumerki.
íhaldsemi þeirra er enginn kyr-
stæður lífsfjandskapur, en frjáls-
lyndi þeirra hins vegar eigin breið-
gata, þar sem allt lendir í dáðleysi
og undanhaldi. Frjálslyndi kalla
þeir aðeins þá lífsvirku eigind, sem
gerir manneskjuna að sjálfstæðum
persónuleika, og þjóðirnar að sjálf-
stæðri eining á grundvelli félags-
legs frelsis.
í ljósi þessara athugana verður
að skoða afstöðu lýðskólanna
dönsku til handritamálsins. Þeir
eru svo frjálslyndir, að þeir viður-
kenna íslenzku þjóðina sem hinn
eina rétta eiganda að handritun-
um, en þeir eru hins vegar það
íhaldssamir, að þeir eru algerlega
fráhverfir því að handritunum
verði skipt. Þeir álíta það á aðra
hliðina ódrenglyndi gagnvart þjóð-
legum hugsjónum, en á hina hlið-
ina ótímabært undanhald und-
an því steinrunna afturhaldi, sem
eg áður reyndi að gera grein fyrir,
og sem þeir álíta fjandsamlegt nor-
rænni menningu, samvinnu og fé-
lagshyggju.
Lýðskólamennirnir hafa ekki lát-
ið sitja við orðin tóm. Árið 1947
sendu þeir áskorun til dönsku
stjórnarinnar um að skila handrit-
unum, og gerðu þar svo skilmerki-
lega grein fyrir afstöðu sinni í höf-
uðmálgagni skólanna, „Höjskole-
bladet“, að stefna þeirra fekk strax
mikið fylgi. Hinir risu þegar í stað
upp og svöruðu með öðru undir-
skriftaskjali og lýstu yfir því gagn-
stæða, að íslendingum bæri engin
handrit, því Danir hefðu bæði sið-
ferðislegan og lagalegan rétt til
þeirra. í því sambandi hafa auð-
vitað komið fram ýmsar velritaðar
greinar, en því miður bar þó mikið
á illgirnislegum og hálf kjánaleg-
um óhróðri í íslands garð. Hefur
hann sýnt og sannað, að það er
ekki torvelt að túlka rök handrita-
málsins á þann veg að hleypidóm-
arnir fái að ráða, ef ekkert væri á
móti spyrnt. En meðal danskra
manna hafa engir túlkað röksemd-
ir okkar af meiri einurð en lýð-
skólamennirnir og hinn skeleggi
rithöfundur Jörgen Bukdahl, sem
tvímælalaust hefur lagt'á sig meira
starf til þessara mála fyrir íslands