Lesbók Morgunblaðsins - 05.11.1961, Blaðsíða 5

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
805
Reykjavík (og væntanlega víðar á
landinu) að lesa heillandi minn-
ingabækur þessarar mikilhæfu
konu.
Svo þetta mál er þá í augum
Rússa hégómamál. En líklega er
það þeim með nokkuð sérstökum
hætti hégómamál. Spilamenska er
hreinn hégómi; því mun erfitt að
neita, þó að útvarpið okkar telji
fregnir af spilamensku með stór-
tíðindum og rausi um það efni
dag frá degi. En banna Rússar
þann hégóma? Ég veit það ekki,
en hefi aldrei heyrt þess getið.
Hinn hégómann, þenna sem áður-
nefnd vísindafélög leggja stund á,
hann banna þeir stranglega — al-
veg eins og fóstbræður þeirra á
Þýzkalandi gerðu á veldisdögum
Hitlers.
En hvers vegna banna þeir sál-
arrannsóknir, sem menn gætu þó
gefið sig við í tómstundum sín-
um, en eftir sem áður lagt fram
orku sína óskerta í þágu ríkisins?
Ég get aðeins leitt að því getum
og þannig ekki svarað til fulls.
En í merku tímariti erlendu var
spurningunni nýlega svarað á
þann veg, að þetta væri augljós-
lega gert vegna þeirra ályktana
sem slíkar rannsóknir hlytu að
fæða af sér. Þetta er líklega rétta
svarið, en hörmulegt svar er það.
Var það ekki einu sinni sagt, að
sannleikurinn mundi gera yður
frjálsa?
Jú; og þarna erum við komin
að mesta alvörumálinu. Frelsi er
ekki til þar sem svokallaður
„kommúnismi“ ríkir. Það sem
þannig er nefnt (alveg ranglega),
er alger andstæða frelsisins.
En er þetta þá ekki bannfær-
ing rússnesks stjórnarfars? Ekki
tel ég að svo sé, og ekki tel ég
mig þess umkomin að bannfæra
það í heimalandinu. (Níðingsverk
unnin á öðrum þjóðum máttar-
minni, verða aftur á móti aldrei
nógsamlega fordæmd, og yfirleitt
er rússnesk utanríkispólitík bein-
línis ofboðsleg og virðist nú helzt
stefna að tortímingu mannkyns-
ins. En hún er hér ekki til um-
ræðu). Allar ályktanir krefjast
þess, að við eitthvað sé miðað. Nú
verandi stjórnarhættir á Rússlandi
voru grundvallaðir síðla árs 1917,
þegar keisaraveldið leið þar undir
lok. Og þó að þessir stjórnarhættir
væru, að mínu viti, með öllu ó-
hæfir þar sem lýðfrelsi hafði náð
nokkrum þroska, t. d. á Bretlandi
og Norðurlöndum, þá er mjög
öðru máli að gegna um Rússland.
Frá aldaöðli hafði lýðfrelsi aldrei
þekst þar í landi: aldrei annað en
hræðilegasta harðstjórn sem oft
var framkvæmd með ægilegri
grimd. Kjör almúgans voru með
hreinum ósköpum. Þetta ætla ég
að með engu móti verði sagt um
stjórnarfar á Rússlandi nú á dög-
um að því er líkamlegar þarfir
varða. Og þó að fólkið
hafi ekki frelsi, megi jafnvel ekki
lesa nema það sem valdhöfunum
þykir hentast að það lesi, og ekki
hlýða á mál annara þjóða, þá er
mjög ósennilegt að það sakni í
þessum efnum mikils. Sá grét ekki
gull sem aldrei átti það. Við meg-
um í þessu ekki miða við okkur
sjálf. Stjórnin er stjórn harð-
stjóraklíku, en það er klíka raun-
særra manna. Þeir vita sig vera
stórveldi og vilja um fram alt
halda áfram að vera stórveldi. En
til þess að svo megi verða, er
nausðynlegt að fólkið búi við
nokkur líkamleg þægindi, og líka
nauðsynlegt að það sé mentað (þó
að mentuninni verði af skiljanleg-
um ástæðum að halda innan þeirra
takmarka sem að okkar skilningi
eru meinlega þröng), því að á
þessari öld tækninnar er ekki unt
að notast við allskosta óuppfrædd-
an múg. Ríkisstjómin fer sæmi-
lega vel með fólk sitt líkamlega,
á sama hátt og hagsýnn bóndi fer
vel með skepnur sínar — og af
nákvæmlega sömu ástæðu.
— o —
Það er ekki torvelt að skilja
það, að þar sem ríkisreksturinn
er grundvallaður á þessu við-
horfi til lífsins, þá sé það hentugt
að leyna fólkið þess andlega eðli;
ekki hentugt að mannkindin fari
að líta á sig sem eilífðarveru er
eigi að þroska sig undir æðra líf
hinumegin grafarinnar. Og það
er líka skiljanlegt að mannslífið
sé metið og mælt eftir öðrum regl-
um þegar allur þessi sægur er sál-
arlaus. Þá er það eðlilegt að líta
á manninn aðeins sem gagnlega
undirstöðu valds og auðæfa. Það
fer þá að verða heldur smávægi-
legt atriði að dæma barnið í móð-
urkviði til þess að fæðast líkam-
lega (og eftir okkar skilningi and-
lega) vanskapað. Nokkurrar á-
byrgðartilfinningar er ekki leng-
ur unt að krefjast. Tilveran er
orðin hrein markleysa.
En það mun vonlítið um meg-
inþorra íslendinga að þeir gleypi
þessa heldur vanþroskuðu sálar-
leysiskenningu. Þeir blátt áfram
ekki bara trúa, heldur og vita að
kenningin er ósönn. Þeir vita að
sjálfsögðu að sólin sem gengur
undir í kvöld, kemur aftur upp á
morgun, og þeir vita hitt alveg
eins vel, að þeir eiga að halda
áfram að lifa eftir dauða líkam-
ans. Því var það, að þessi demba
mentamálaráðgjafans rússneska
kom eins og regnskúr úr heiðu
lofti yfir suma þá, er töldu og
trúðu sig vera „kommúnista“. Þeir
hrukku við, og einhverjir fóru þeir
að líta ofurlítið í kringum sig —
og það var þú eflaust ekki tilætl-
unin. Meðal þessa fólks var ekki