Lesbók Morgunblaðsins - 18.02.1962, Qupperneq 2

a JfVfTik
æUIIiIí A
SVIP-
MVND

t'YRIR réttum fimmtíu ár-
um, sunnudagskvuld eitt
að haustlagi, hafði Ernest Ruther-
ford, prófessor í eðlisfræði við
Manchester-háskóla, nýlokið við
kvöldverðinn þegar hugmynd sló
niðri í honum: hugmynd sem þegar
hefur breytt yfirbragði veraldar-
innar í pólitískum skilningi og á
eftir að gera það í efnahagslegu
tilliti. Af niðurstöðu einfaldrar til-
raunar dró hann þá ályktun, að
atómin væru ekki agnarsmáar bill-
jardkúlur, heldur meir í ætt við
okkar eigið sólkerfi,
og hefðu að miðdepli
þungan kjarna sem
svaraði til sólarinnar.
Það féll í hlut ungs,
d a n s k s eðlisfræðings,
Niels Bohrs, sem kom til
Manchester árið 1913, 27
ára gamall, að taka upp
þessa ómeltu og almennu
getgátu og þróa úr henni
kenninguna um eðli og
byggingu kjarnans, sem
öll nútímaeðlisfræði bygg
ir á. — Á liðnu hausti
heimsótti Niels Bohr Manchester ásamt
syni sínum, Aage, sem einnig er kunnur
eðlisfræðingur, og tilefnið var hátíða-
höld vegna 50 ára afmælis hinnar
merku hugmyndar, sem breytti rás
Rauðhærðar
Eru rauðhærðar konur ekki heið-
virðar?
Það álítur frú Charlotte Wohlston
frá Middleton í Connecticut greinilega
að sé raunin.
Hún er dökkhærð. en hárgreiðslu-
kona nokkur litaði hár hennar rautt
af hreinum mistökum. Nú krefst hún
kringum 700.000 króna í skaðabætur
og gefur eftirfarandi skýringu:
„Rauða hárið hefur skapað mér
mikil vandræði og beinlínis skömm,
því fólk lítur greinilega svo á, að ég
sé laus í rásinni. Og þetta er því
bagalegra sern ég er gift presti 1“
Útgefandi: H.f. Árvakur, Reykjavík.
Framkv.stj.: Sigfús Jónsson.
Ritstjórar: Valtýr Stefánsson (ábm.)
Sigurður Bjamason frá Vigur.
Matthías Johannessen.
Eyjólfur Konráð Jónsson.
Auglýsingar: Árni Garðar Kristinsson.
Ritstjóm: Aðalstræti 6. Sími 22480.
s
OHR
mamikynssögunnar. Hátíðina sótti heil
kynslóð af ungum kjarneðlisfræðingum
hvaðanæva úr heiminum.
Hlutverk Bohrs í sögu atómsins er í
vissum skilningi hrein tilviljun. Eftir
að hann hafði lokið doktorsprófi gerði
hann sér vonir um að fá starf í Cam-
bridge, en það heppnaðist ekki. Hins
vegar leið ekki á löngu þangað til hann
var kominn til Manchester og farinn
að vinna með Rutherford. Sá síðar-
nefndi var mjög van
trúaður á getgátur
og kenningar hinnar
fræðilegu eða bók-
legu eðlisfræði, en
Niels Bohr var af-
burða knattspyrnu-
maður og bróðir
hans, Harald, heims-
frægur á því sviði,
og þetta virðist hafa
vakið traust Huther-
fords á hinum unga
vísindamanni. Ekki
leið á löngu þar til
Niels Bohr var far-
inn að líta á Ruther-
ford sem annan föð-
ur sinn.
Arið 1916 var
túlkun Rut
herfords og Bohrs á
eðli atómsins viður-
kennd, og Bohr fór
aftur heim til Dan-
merkur, þar sem
hann hélt áfram að
velta fyrir sér og
þróa kenninguna um
atómið og varð brátt
þjóðhetja Dana við
hliðina á H. C. And-
ersen.
Án eigin vilja eða
vitundar átti Niels
Bohr þátt í því að kjarnorkusprengjan
var framleidd. Fyrir stríð hafði hann
komið fram með þá hugmynd, að
kjarninn kynni að hegða sér eins og
vatnsdropi. Nokkrum árum seinna
sýndi Otto Frisch, sem vann hjá Bohr
í Kaupmannahöfn, fram á að það væri
raunverulega þetta sem gerðist, og að
stór „dropi“ eins og úraníum-kjarninn
mundi klofna í tvennt. Bohr fór sjálfur
með þessar fréttir til Bandaríkjanna,
og brátt voru rannsóknarstofnanir um
allan heim famar að vinna að tilraun-
um með klofningu kjarnans.
Me
feðan á heimsstvrjöldinni stóð
kaus Niels Bohr að vera
um kyrrt í heimalandi sínu. En þegar
Þjóðverjar fréttu árið 1943 að móðir
hans væri gyðingur, fyrirskipuðu þeir
handtöku hans. Bohr komst undan til
Svíþjóðar og var talinn á að fara til
Englands. Þangað fór hann með Mos-
quito-sprengjuflugvél og hafðist við í
sprengju-geymslunni á leiðinni!
Bæði í Bretlandi og Bandaríkjunum
reyndust Shugi hans S stjðrnmSlum og
gleymska hans' oft harla erfið viður-
eignar og ollu stundum hálfgerðum
vandræðum. Hann krafðist þess að
Rússar fengju aðgang að leyndarmál-
um kjarnorkunnar, og hann var svo
gleyminn að öryggisvörðum lá ósjald-
an við örvæntingu.
Niels Bohr er orðinn 76 ára gamall,
og hann er enn hetja allra eðlisfræð-
inga heimsins. En þrátt fyrir ljóma
heimsfrægðar og almennrar aðdáunar
er hann maður lítillátur og hlédrægur,
alúðlegur í viðmóti við aðra, hefur mikl
ar áhyggjur af kjörum flóttamanna og
óslökkvandi áhuga á bættu hlutskipti
þeirra. Hins vegar er hann harður í
horn að taka og hopar hvergi þegar
deilt er um eðlisfræði og stærðfræðL
Trident kosfar
720 krónur
á mínútu
SÍÐASTA farþegaþota Breta er nú A
reynzlustigi, en BEA mun bráðlega
taka hana í notkun. Þetta er þriggja
hreyfla þota, Trident frá de Havilland-
verksmiðjunum. Hreyflunum er komið
fyrir aftast á búknum, eins og á Cara-
velle hinni frönsku, og virðist þróunin i
flugvélasmíðinni öll í þá átt.
En það er ekki tekið með sitjandi sæld-
inni að smíða flugvélar. Verkinu er ekkl
lokið, þegar flugvélin rennur út úr verk.
smiðjunni, því fyistu 2—3 þotunum verð.
ur að fljúga í 800—1,000 klst. til þess að
þær öðlist viðurkenningu loftferðayíir-
valda.
Flugmennirnir, sem annast reynzlu-
flugið, voru búnir að ,,fljúga“ Trident í
18 mánuði áður en fyrsta þotan komst
á loft — þ.e.a.s. þeir æfðu sig í nákvæmri
eftirlíkingu af þotunni —• á jörðu niðri.
Og núna, þegar farið er að reyna
Trident á flugi, hafa þeir meðferðis þrjú
tonn af alls kyns mælitækjum, sem tengd
eru öllum hlutum þotunnar. minnstu
gallar eða missmíði eiga ekki að geta
farið fram hjá flugmönnunum.
Framleiðendur verða vitanlega a8
standast straum af öllum kostnaði — og
það kosfcar sem svarar 720 krónum á
minútu að fljúga Trident.
Gunnar Gunnarsson skrifar um:
FlugnahÖíÖingjann
4Í bókum þeim sem bor-
izt hafa á fjöru mína
síðasta áratuginn eru það
einkum tvær, sem orðið
hafa mér minnisstæðar:
„La Chute“ eftir Camus,
sem loksins er komin út á
íslenzku, og önnur saga
álíka fyrirferðarlítil og
kynóralaus.
„Lord of the Flies" eftir
William Golding lætur
ekki mikið yfir sér, en leyn
ir á sér. Að hægt sé að
segja betur sögu er mér
til efs.
Það er hvorki meira né
minna en framtíð mann-
kynsins á örlitlum hnetti í
ótilkvæmu rúmi, óræðu á
flesta lund og takmark-
lausu, sem um er fjallað.
Kétt mun að geta þess að
höfundurinn gekk í brezka
flotann í byrjun stríðsins,
endaði skeið sitt þar sem
skipstjóri, gerðist síðan
skólameistari í Salisbury. -
Uppistaðan í „Lord of the
Flies“ er sú, að í skógar-
Bók sem mér
er minnisstœð
þykkni á eyðieyju eða öllu
heldur hólma einhvers stað
ar á hitabeltissvæðinu, hef
ur brezkum börnum verið
varpað niður úr flugvél,
sem skotið hafði verið á,
er hún alelda straukst yfir
trjátoppana og á haf út
með áhöfninni og öðrum
fullorðnum. Standa því
krakkarnir einir uppi
aleinir strákar á aldrin-
um 6 til 12 ára, og er
efni sögunnar átök þeirra
við að koma á og halda
uppi lögum og reglu og
reyna að vekja á sér eftir-
tekt skipa, er kynnu að
sigla framhjá, með því að
kynda eld og láta rjúka vel
en sú er eina lífsvonin.
Það sem fyrir Golding
vakir er að sýna hve
þunn sé sú skurn menn.
ingar, mannúðar, vitsmuna
og þegnskapar, sem umlyk-
ur mannkindina um miðbik
tuttugustu aldarinnar.
Áhrif' af ritum sviss-
neska heimspekingsins C.
G. Jungs, m. a hvað snert-
ir skilgreiningu hans á
erfðasyndinni: blóðþorsta
frummannsins, er brýzt
fram í grimmdaræði þá
minnst vonum varir, koma
ljóslega fram. Tel ég það
sízt til lýta.
Að endursegja „Flugna-
höfðingjann" kemur vitan-
lega ekki til mála, enda
Penguin-útgáfan auðfengin
hverjum sem kærir sig um.
Sagan er hroðaleg: glögg
endurspeglun þess mann-
heims, sem okkur er
áskapað 1 að lifa.
Álitamál mun hvort þaS
rýrir ekki listgildi sögunn-
ar að hún endar skaplega.
Gunnar Gunnarsson.
2 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS