Lesbók Morgunblaðsins - 18.02.1962, Page 5

„ÞAÐ ER KOM
EINS og nafnið ber með sér
er þessi dálkur hvorki fugl
né fiskur — eða öllu held-
ur hvort tveggja og margt fleira.
/Etlunin er að hann verði nokkurs
konar ruslakista fyrir ýmsar meira
eða minna raunhæfar hugmyndir
og hugleiðingar sem hvergi eiga
heima eða erfitt er að gera hlut-
gengar í viðameiri greinum.
Stundum verður þetta vafalaust nöld-
ur eitt út af einhverju sem betur mætti
fara. Öðrum stundum vangaveltur um
þetta eða hitt: bókmenntir, listir, heim
speki, smekk Og smekkleysi eða kannski
bara um veðrið og aflabrögðin. Rabbinu
eru sem sé engin
takmörk sett, og
leiðir af því að við
getum borið niður
þar sem okkur
þóknast þá og þá
stundina, sem er
mikill kostur út af
fyrir sig, en hon-
um fylgir raunar
sá löstur, að mann
skortir ákveðið að
hald, hefur enga
gamla og góða
hefð að styðja sig
við.
í>ó gamlar hefðir séu ákaflega tvíeggj
aðar og það geti brugðizt til beggja vona
hvtuaer þær eru til góðs, þá eru þær
samt það akkeri sem enginn slítur sig
frá að fullu án þess að bíða tjón á sál-
inni. Þegar yngri kynslóðin gerir upp-
reisn gegn hefðinni og reynir að slíta sig
frá henni, er það sjaldnast vegna þess að
hú’.i vilji allar hefðir feigar, heldur vakir
fyrir henni að komast í ákveðna f jarlægð
frá þeim, öðlast meira sjálfstæði gagn-
vart þc-im, áður en hún tekur við þeim
og t’leinkar sér þær. Þetta gerist alls
sta'iar rneð svipuðum hætti, bæði í lífinu
og istirmi. Börnin rísa gegn foreldrum
sinurr. eða fara á bak við þá, ef þau
skortir kjark til stórræða, í því skyni
að lifa frjálslegar, fanna sín eigin lífs-
íorm. Svo þegar þau eru búin að hlaupa
af sér hornin eða fá sig fullsödd á óskertu
fre.si, semja þau sig að háttum eldri
kynslóðarinnar (að visu með ákveðnum
brevtingum) og re>:.a svo að halda sinni
hefð að næstu kynslóð.
Þetta er nauðsynlegt bæði I lífi og list,
ekkj fizt þeirri oðalbornu list sem
kennd er við blaðamennsku. Lesbókin
kemur nú út í nýjum búningi; við brjót-
um ýmsar gamlar hefðir og gerum okk-
ur ijós að það getur verið tvíeggjað, en
við ætlum ekki að segja skilið við hinar
gömiu og góðu dyggðir að fullu og öllu.
Ætiunin er einungis að breyta hefðinni
lítið eitt, rýmka um hana, síðan verður
hún vonandi aftur tekin til endurskoðun-
ar og tiýsköpunar. þegar næstu kynslóð
þyKÍr hún orðin of þung í vöfum eða
einhæf. Sem sagt, það sem nýtt er í þessu
er ekki aðeins frávik frá því gamla,
heldur stendur líka djúpum rótum í því,
eins og vænlanlega mun koma á daginn.
í(
nriL að gera okkur grein fyrir
JL hebreskum nútímabók-
menntum í ísrael verðum við að
fara aðra leið en títt er þegar rætt
erum fyrri skeið hebreskra bók-
mennta. Það sem hér ræður úrslit-
um er sú staðreynd, að í Israel hafa
landið, tungan og bókmenntirnar
runnið saman í órofa heild. Að vísu
hófust hebreskar nútímabókmenntir
fyrir 50 árum í „útlegðinni“ í ýms-
um löndum og urðu fyrir marghátt-
uðum álirifum af umhverfinu. Það
sem þær áttu sameiginlegt þá var
tungan, hebreskan, og ýmis hefð-
bundin verðmæti, cinkanlcga á trú-
arlegum vettvangi.
HEBRESKAR NÚ-
TÍMABÓKMENNTIR
Eftir Jacob Horowitz
DR. JACOB HOROWITZ ereinnl
af mnnustu bókmenntagagnrýn-k
endum í ísrael og starfar viðl
stærsta blað landsins, „Haaretz“.
Hann var áður menningarfulltrúi
við sendiráð ísraels í Stokkhólmi
og hélt þá fyrirlestra víða um
Norðurlönd auk þess sem hann
skipulagði listsýningar og aðra
kynningarstarfsemi á menningu
þjóðar sinnar. Ég hitti dr. Horo-
witz í ísrael í fyrra og dróst hann
þá á að senda mér meðfylgjandi
grein um hebreskar samtímabók-
menntir. s-a-m.
Hvaða aðstæður hafa svo skapazt með
tilkomu ríkisins í fsrael? Eftirfarandi
flokkun kynni að skýra það:
1. Áframhaldandi áhrif frá timum
„útlegðarinnar."
2. Hin nýju vandamál sem komið hafa
upp í sambandi við uppbyggingu
landsins, og má í stórum dráttum
flokka þau þannig:
a. Ný verðmæti sem eiga rætur í
reynslu þjóðarinnar.
b. Hin hræðilegu örlög gyðinga
víðsvegar um heim.
c. Frelsisstríðið og djúptæk áhrif
þess.
d. Sameining og samruni nýbyggja,
sem komið hafa úr óliku um-
hverfi og alizt upp við ólíkar
menningarhefðir.
3 Áhrif nágrannalandanna við aust-
anvert Miðjaiðarhaf.
Það sem setti sterkastan svip á líf
gyðinga í „útlegðinni" var ekki einungis
hin aldagamla hefð, sem var við lýði
um allan heim, heldur einkenndist það
líka af sterkri þrá Og Messíasar-hug-
myndum, sem fengu sinn sérstaka blæ á
Shmuel Josef Agnon
hverjum stað. Þessar hugmyndir áttu
ekki aðeins við frelsun þjóðarinnar í
heild, heldur einoig við frelsun hvers
ein'taklings. Fyrir fyrri heimsstyrjöld
þróaðist t. d. Zíonista-hreyfingin í sam-
félögum gyðinga víða um heim, en jafn-
framt komu fram sterkar sósíalistískar
tilhneigingar í margskonar myndum.
Takmarkið var ekki aðeins velferð þjóð-
arinnar, heldur líka lausn á vandamál-
um einstaklinga, sem háðir voru þró-
uninni í hinum ýmsu löndum Evrópu.
Hebreskar bókmenntir, sem hafa dreg-
ið til sín þessi margvíslegu áhrif og skot-
ið rótum í ísrael, spegla allar þessar til-
hneigingar í ríkum mæli. Sem dæmi má
taka snillinginn S. J. Agnon. Hann lifir
enn á meðal okkar og hefur í stórbrotn-
um skáldverkum sínum veitt okkur hlut-
deiid í hinu auðuga og margbreytilega
lífi gyðinga, eins og það var fyrir fyrri
heimsstyrjöld, einkum í Austur-Evrópu;
lífi sem stjórnaðist af guðsótta og forn-
helgum siðum, en blandaðist ýmislega
ást og hatri, félagslegum vandamálum,
gleði og hörmum. En rauði þráðurinn í
hinum mörgu og miklu skáldverkum
Agnons er næstum vofuleg tilvera gyð-
ingdómsins í veröld sem er að liðast í
sundur.
Þessi vofulega tilvera er nú að miklu
leyti úr sögunni. Hvergi í Austur-
Evrópu gegna samfélög gyðinga sama
mikilvæga hlutverkinu og þau gerðu
áður fyrr. En Agnon hefur með verk-
um sínum reist þessari horfnu veröld
óbrotgjarnan minnisvarða. Það var ver-
öld djúpstæðra andlegra verðmæta, sem
byggð voru á siðferðilegum grunni og
töfruð fram í verkum Agnons á máli sem
var í senn auðugt og þokkafullt, hefð-
bun iið og innilegt.
Annar mikill meistari samtímans
er smásagnahöfundurinn Haim
Hazaz. Hann skrifar bæði um gyðinga
frá skógasvæðum Austur-Evrópu Og um
nýbyggjana á hæðum Júdeu, um rúss-
neska byltingarmenn og hina sér-
kennilegu og virðulegu gyðinga sem
komu til ísraels frá Jemen. Hann legg-
ur áherzlu á Messíasar-hugmyndirnar og
vald þeirra yfir lífi fólksins. Sögusviðið
er jafnan umhverfi Jerúsalems, hinnar
heilögu borgar. Vald Messíasar-hug-
mýndanna í lífi fólksins er einatt svo
sterkt, að áhrif þeirra jaðra við ör-
væntingu.
Við liöfum enn á meðal okkar hið
stórbrotna ljóðskáld og sjáanda Uri Zvi
Greenberg, sem fyrir 30—35 árum sagði
fyrir hin hræðilegu örlög gyðinga í
frábærum ljóðaflokki, og hefur nýlega
fært okkur einhver áhrifamestu harm-
ljóð sem ort hafa verið í heiminum.
Og víkjum þá að yngri kynslóðinni og
hinu nýja máli sem hún beitir í skáld-
skap sínum. Eftir fyrri heimsstyrjöld
streymdu ungir nýbyggjar, fullir af hug-
sjónum, til ísraels Þeir unnu baki brotnu
til að endurskapa eðlilegt líf þjóðarinnar
og ->pna nýja möguleika til fyllra Og
betra lífs í landinu. Þetta nýja líf átti
ekki að bera keim af lífi gyðinga í öðr-
um ’öndum né heldur af lífi annarra
þjóða. Vígorðið var „nýir lífshættir“,
lousir við þarflaus og steinrunnin gömul
forro, því aðeins á þann hátt yrði unnt
að skapa fullkomlega frjálsa og óháða
tilveru handa hverjum einstaklingi. All-
ir þcir sem muna þessi fyrstu ár „sam-
hyggjunnar" (halutziut), þegar unnið
var kappsamlega hvern dag, dansað Og
sungið í hópum hvert kvöld, geta vafa-
laust skilið merkingu og töfra þessa nýja
frjálsa lífs. Eitt skáldanna, sem tjáði
þessa tilfinningu hvað eftirminnilegast,
er Abraham Shlonsky, sem hefur með
réttu verið nefndur skáld „samhyggju-
skeiðsins". Hann áleit að hinn nýi andi
yrði ekki aðeins túlkaður í söngvum,
heliur þyrfti líka að skapa nýtt mál,
að sjálfsögðu byggt á eldri bókmennt-
u n, en fært um að tjá hinn nýja anda
og túlka kenndir nýrrar kynslóðar. Ef
Shlonsky hefði ekki komið til skjalanna
og unnið sitt frábæra umsköpunarverk
Framhald á bls. 11
Árum samnn var straumur innflytjenða
til ísraels látlaus
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 5