Lesbók Morgunblaðsins - 18.02.1962, Page 13

Vasapelar
jDarfaþing
í Færeyjum
ÞAÐ ER víðar en á íslandi sem
menn ræða og deila af hita um
áfengismálin. Þau eru jafnan of-
arlega á dagskrá hjá frændum
I okkar og nágrönnum, Færeying-
k um, því þar í landi er engin á-
| fengisútsala og menn verða að
panta allan „glaðning“ beint frá
kóngsins Kaupmannahöfn. Þar
er því oft beðið með óþreyju eft
ir Tjaldi, sem flytur varninginn
heim.
Fyrst að greiða útsvarið.
Vínveiting'ar á sk emmt is tö ð um
eru óþekktar í Færeyjum og vasa-
pelar því hin mestu þarfaþing..
Sterkir drykkir eru skammtaðir og
ársfjórðunigslega geta Færeyingar
pantað 12 flöskur af þeim að því
Ljós i myrkri
Framhald af bls. 1.
fram niður stigann. „Það er svo langt siðan
og margt hefur breytzt. Ég tek þetta ekki
næri mér lengur. Það er langt síðan ég hef
sætt mig við þessi örlög. Ég kvarta ekki. Ég
hef við engan að sakast. Það á enginn að
láta líf sitt takmarkast við það, að vera
blindur",
in.
Við vorum aftur komnir inn í skrifstofu
Guðmundar. Hann sat á dívaninum, ég í
stól andspænis og hlustaði á hann segja frá
því, að hann gæti farið allra sinna ferða ef
hann vildi, en þó sjaldan verið einn á ferli
í bænum og kysi heldur að láta aka sér.
Hann sagðist hafa verið miklu næmari fyrir
umhverfinu þegar hann var yngri. Nú hefði
eðlishvötin sljóvgazt. Hann kímdi eins og
hann ætlaði að viðurkenna, að hann væri
farinn að eldast. Svo sagði hann: ,,Ég hef
ekki þurft upp á síðkastið að ganga mikið
úti og í gamla daga var ég of feiminn til
þess.“
Við töluðum um Reykjavík, hvað hún
liefði stækkað síðan Guðmundur var dreng
ur: „Við strákarnir þekktum hverja götu
í bænuM, „og ég geri mér glögga grein
íyrir hvernig göturnar liggja í gamla bæn-
um, á Sólvöllunum, Melunum og Geirstúni.
En úthverfin þekki ég minna“.
„Reykjavík hefur breytzt mikið, það
hefur hún áreiðanlega gert,“ sagði hann
eins og við sjálfan sig. „Það eru orðin 40
ár síðan ég sá hana. Þá voru göturnar lýst-
sr með gasljósum, látið nóra á daginn, en
gasstraumurinn aukinn á kvöldin. Samt var
dimmt á götunum milli ljósastauranna. Það
var gaman að ljósunum. Þau voru þægileg
í myrkrinu. Ég heí aldrei getað gleymt
þeim. Mér finnst undarlegt hvað fólk talar
lítið um Ijósin. Það tekur þau eins og hvern
annan sjálfsagðan hlut. Þó hef ég heyrt
gamalt sveitafólk tala um að það hafi dáðst
Sð olíuljósunum, þegar það sá þau fyrst á
Stokkseyri og Eyrarbakka."
„Móðir yðar hefur hjálpað yður vel í
myrkrinu," notaði ég tækifærið og sagði.
Guðmundur svaraði:
„Það gerði hún. Hún dó í vetur, hefði
©röið níræð 3. desember, Starfslöngunin
yfirsteig alla erfiðieika og þegar ég nú
hugsa um liana, finnst mér ekkert undar-
legt að hún skyldi verða svo gömul. Hún
var heil og sterk, dugieg og þrekmikil;
ákveðin og heimilskær, óáleitin við aðra
en föst fyrir, ef á hana var leitað. Þá hvarfl
tilskyldu, að viðkomandi hafi stað
ið í skilum við það opinbera. Verða
menn þá að framvisa kvittunum frá
bæjargjaldkera og skattstjóra til
sönnunar því að skattur og útsvar
sé goldið. Skaitturinn er greiddur í
tveimur áföngum, en útsvarið í 10
— svo að allir ættu að geta fengið
sér flösku.
Það gera Færeyingar líka óspart
og það er mál manna, að miklu
meira sé þar drulkkið en annars
væri, ef hægt væri að ganga beint
í vínverzlun í Tórshavn. Langflestir
eru sagðir kaupa allan skammtinn
sinn, hvort sem þeir nota hann sjállf
ir eða ekki. Töluvert er um leyni-
vínsölu, enda býður fyrirkiomulag
ið slíkum ófögnuði heim.
Hins vegar geta Færeyingar feng-
ið jafnmikið af „sterkum“ bjór og
léttum vínum og þeir vilja. En hvort
tveggja verður að panta frá Kaup
mannahöfn, því ekki er brugghúsun
um tveimur í Færeyjum leyft að
framleiða sterka bjórinn. Tuborg og
Carlsberg eru á hvers manns borði,
en „Föroya Bjór“ getur aðeins boð-
ið upp á pilsner, að vísu góðan pilsn
er, sem hefur 2,25% áfengismagn.
„Föroya Bjór“ er blómlegt fyrir-
taeki í Klakksvik, í eigu Einars
Waag, kunns jafnaðarmanns og fyrr
um þingmanns í Færeyjum. Þar
framleiðir Einar ekki aðeins hinn
ágæta „Föroya Pilsnar", heldur og
maltöl og fjölmargar tegundir af gos
drykkjum. Árleg framleiðsla er nú
um 1,5 milljón flöskur, sem er alls
okki lítið, þegar þess er gætt, að
Færeyingar eru aðeins 35 þús. tals
ins.
Einar Waag vill framleiða
sterkari bjór.
í Færeyjum eru tiltölulega fá fyr
irtæki, sem framleiða almennan
neyzluvaming. Dreifingin um eyj-
arnar er því eitt af stóru yandamál-
unum hjá þeim fáu fyrirtækjum, sem
þurfa að senda vörur sínar til allra
'byggða. Þetta hefur Einar Wiaag
leyst með því að kaupa eigið skip
til flutninganna. Hann kallar það
líka „Föroya Bjór“ og það er sífellt
í förum með pilsner og gosdrykki, en
gerir ekki meira en anna flutning-
unum.
Einar Waag hefur mi-kinn áhuga á
að framleiða sterkari bjór fyrir
landa sína, en ólífclegt er, að hann
fái leyfi til þess meðan Færeyingar
þurfa að panta allan „glaðning" frá
Kaupmannahöfn. li.j.h.
aði ekki að henni að láta undan síga. Stund-
um er sagt að við bræðurnir séum einbeitt-
ir, en hvílíkur munur.“
„Hvernig misstuð þér sjónina, Guðmund-
ur?“ áræddi ég nú að spyrja.
„Ég varð fyrir slysi af sprengju þegar ég
var nær 7 ára. Fékk smáflís upp í annað
augað og smám saman eyðilagðist hitt líka
Læknar höfðu þá ekki þau tæki sem þeir
nú hafa.“
„Þér munið vel eftir heiminum?"
„Já.“
„Og birtunni?"
„Hún er skemmtileg þessi birta, en ekki
ómissandi. Það er til svo margskonar
birta.“
„Hvað höfðuð þér sjón lengi?"
„Ég hafði svip af sjón fram undir ferm-
ingu. Móðir min fór með mig til Hafnar,
þegar ég var 9 ára. Þar var gerður upp-
skurður á augunum og búizt við ég mundi
halda sjóninni. En eigum við ekki heldur
að tala um innflutningshöftin? Það var
mesti viðburður á íslandi á síðari árum,
þegar þau voru afnumin. Augun hafa ekki
valdið mér mestum erfiðleikum, heldur
innflutningshöftin."
„Og svo hefur sjónin farið smám saman?“
skaut ég að.
„Hún var horfin um fermingu."
„Hvernig tilfinning er það fyrir ungan
dreng að missa sjónina?" spurði ég.
„Það er haldið í vonina í lengstu lög, og
svo þegar hún bregst er ekki annarra
kosta völ en sætta sig við orðinn hlut.
Verða ekki bitur. En hvað segið þér um
framtíðina og uppbygginguna? Við eigum
vélar í pöntun, sem auka til muna afköstin.
Okkur vantar stærra hús og nú þurfum
við að fara að byggja. En það er ekki hægt,
ef rilcið tekur allan ágóða í skatt og neitar
okkur um sömu aðstöðu hjá lánsstofnunum
og hinir aðalatvinnuvegirnir hafa. En nú
hefur atvinnuvegunum verið lofað endur-
skoðun á skattalögunum — við sjáum livað
setur."
IV.
„Hvort ég sé bókstafstrúar, voruð þér að
spyrja um það? Nei, ég er hvorki bókstafs-
trúar né annað. Trúarbrögðin eru góð til
þroska, þau hafa uppeldislegt gildi. Við
eigum að leggja rækt við þau eins og ann-
að sem hefur þroskandi áhrif á börn okkar.
En hvort okkur líður betur eða verr hinu-
megin vegna trúar eða trúleysis, það verð-
ur að bíða síns tíma. Það er hér og nú sem
við eigum að starfa, byggja upp, velta
peningum."
„Já, peningar!", greip ég fram í. „Á ég að
trúa því að þér eigið ekki sand og grjót af
þeim?“
Guðmundur stóð upp, brosti; gekk um
gólf. Hann sagði:
„Fyrirtækið hefur gengið vel hjá mér
og reksturinn aukizt og eignirnar vaxið.
En íramkvæmdirnar sjá fyrir öllum mín-
um peningum, þær koma i staðinn fyrir
bankabókina. Mér hefur lánazt vel að eiga
enga bankabók. Og svo er hitt: ég þoli illa
kyrrstöðu, verð að gera allt strax. Hef ekki
gaman af að liggja á gulli. Ef ég hefði haft
gaman af því, hefði ég aldrei eignazt neitt.
En þér megið ekki misskilja þessi orð. Það
er nefnilega ekki svo slæmt að ég hafi
hvorki til hnifs né skeiðar!“
Þegar Guðmundur var setztur aftur, hélt
hann áfram:
„Eða á ég kannski heldur að segja yður
frá því þegar ég var á Flóru sumarið 1916
og ætlaði til Akureyrar með móður minni?
Skipið var hertekið á leiðinni og við öll
flutt utan. í skipinu var lýsi og saltfiskur
sem sagt var að ætti að flytja til Noregs,
en meiningin var víst að smygla því til
Þýzkalands. Bretat höfðu einhverja nas*»
sjon af þessu og toku skipið, settu fjóra
hermenn um borð og nóg sprengiefni, svo
hægt væri að sprengja það i loft upp, ef
Þjóðverjar kæmu.
Svo var siglt til Bretlands.
Við vorum í heikvi t Leirvík nokkurn
tíma, en síðan flutt til Leith. Þangað kom
Goðafoss og þá vorum við send með honum
til Seyðisfjarðar. Mér þótti þetta skemmti-
legt æfintýr. Ég man einna bezt eftir því,
þegar við vorum 1 Leith: stórt pakkhús
niður við höfnina og meðfram því marka-
lína, sem við máttum ekki 'ara yfir. Þar
stóðu á verði hermenn ha. hátignar og
gættu þess að við færum ekki upp i borg-
ina. Við strákarnir fórum í boitaleik á hafn
arbakkanum, og þegar við ætluðum að
sækja boltann yfir linuna beindu hermenn
irnir korðunum að okkur, tiáðu svo í bolt-
ann og köstuðu honum til okkar. Við vor-
um stríðsfangar. Það var ekki svo lítill
frami."
V.
Guðmundur sagði mér nú frá því, hvern-
ig hann hefði byggt upp fyrirtæki sitt.
Hann byrjaði í kjallarakompunni heima á
Grettisgötu og seinna þegar hann sá að
hann gat haft ofan af fyrir sér með tré-
smíði, lagði hann öll önnur áhugamál á
hilluna: gat ekki hugsað sér að hafa neitt
starf í ígripum, til þess var hann of kapps-
fullur, of ákveðinn að ná settu marki. Hann
vann fram á rauðar nætur, eða eftir því
sem þrekið leyfði. Þá var útvarpið ekki
komið til sögunnai og ekkert til að glepja
fyrir. Móðir hans kenndi honum námsbæk-
urnar. En hann heldur ekki að móðir hans
hafi gert sér jafngóða grein fyrir því og
hann sjálfur, að hann gæti unnið upp á
eigirf spýtur. Þó trú hennar væri mikil og
traustið óbilandi á þeirri forsjón sem öllu
ræður, gat hún ekki ætlazt til svo mikils
að njóta þeirrar gleð í lífinu að sjá son
sinn brjótast úr myrkrinu eins og fugl úr
skurni, vaxa upp og komást i hóp mestu
athafnamanna landsins.
Hann vann við trésmíði fram að síðari
heimsstyrjöld og átti lítið verkstæði á Ljós-
vallagötu 12. En þá fékk hann berkla í
annað lungað. Það lamaði starfsþrekið. En
hann var samt ekki af baki dottinn. Hann
réð mann í sinn stað. 1938 byggði hann hús
við Víðimel, þar sem hann á enn heima, og
setti á stofn dágott verkstæði eftir því
sem þá gerðist. 1941 hafði hann þrjá menn
í vinnu. Þá byrjaði hann að kaupa vélar og
hóf fjöldaframleiðslu á húsgögnum. 1945
reisti hann Trésmiðjuna Víði við Laugaveg
og fluttist þangað ári seinna. Hann segist
auðveldlega geta lækkað framleiðslukostn-
aðinn um 25%, ef honum takist að byggja
hentugra húsnæði og fá fullkomnari vélar.
Takmarkið er: öll starfsemin á einni 10.000
fermetra hæð. Þá geta þeir 80 menn, sem
nú starfa í Víði, afkastað meiru og í senn
framleitt ódýrari og betri vöru.
- Ég kvadúi þennan mann sem var eins
konar staðfesting á því, að ekkert ljós er
án myrkurs og ekkert myrkur án ljóss.
Þegar ég þrýsti hönd hans, minntist ég
þess sem hann hafði sagt, að hann hefði
mesta ánægju af að tala um framtíðina.
Ég spurði því að lokum:
„Eigið þér börn, Guðmundur?"
„Já, ég á tvo syni.“
Tvo syni, tvö ljós, hugsaði ég og lokaði
á eftir mér.
_ M
Guðmundur ásamt konu sinni og sonum.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 13