Lesbók Morgunblaðsins - 05.08.1962, Page 1

t
0* .
| 19. tbl. — 5. ágúst 1962 — 37. árg. |

J
göngu í einn da.g eða eitt ár, heldur f 30
ár. Það er þetta, sem núverandi gagn-
rýnendur Stalíns — ég á við eftirmenn
hans — verða að skýra; og meðan þeir
gera það ekki, staðfesta þeir aðeins, að
í höfuðatriðum halda þeir verki hans
áfram, hafa mótazt af sömu frumatrið-
um og Stalín, láta stjórnast af sömu hug-
rnyndum, fyrirmyndum og aðferðum. Því
að það er ekki einvörðungu satt og rétt,
að Stalín hafi fært sér í nyt örvænting-
avfullt ástand og algert öngþveiti hins
rússneska þjóðfélags á árunum eftir bylt
inguna, sjálfum cér til framdráttar,
heldur er það einnig staðreynd, að viss
hluti þjóðfélagsins, þ e. a. s. hin póli-
tíska valdastétt skrifstofuliðs flokksins,
þarfnaðist einmitt slíkt manns, sem sást
hvergi fyrir, þegar um framkvæmd fyr-
irætlana hans var að ræða, og var ein-
Kommúnisminn enn í skugga
Stalíns
Lokakaflinn úr siðustu bók Djílasar
lega, sem hann drýgði gegn „stéttar-
óvininum" — bændum, menntamönnum
og einnig vinstri og hægri öflum innan
flokksins og utan. Meðan flokkurinn
losar sig ekki við allt það úr kenningum
sinum, og einkanlega úr framkvæmd-
inni, sem myndaði kjarna og frumleiika
stalínismans og Stalíns sjálfs, b. e. a. s.
hina strangbundnu hugmyndafræðilegu
einingu og hina svonefndu einsteinungs-
byggingu flokksins, er það illt en öruggt
merki þess, að flokkurinn hefur enn ekki
þokast úr skugga Stalíns. Því virðist mér
ánægjan, sem nú ríkir vegna uppgjörsins
við hinn svokallaða flokksfjandsamlega
hóp og vegna skuldalúkningarinnar við
Molotoff, vera grunnhyggnisleg og hvat-
vísleg, þrátt fyrir andstyggilega skap-
gerð Molotoffs og siðferðilega spilltar
skoðanir hans. Kjarni vandamálsins er
nefnilega ekki sá, hvort annar hópurinn
sé hinum betri, heldur hvort þeir eigi
yfirleitt að vera til. og hvort hinni hug-
myr.dafræðilegu og stjórnmálalegu ein-
okun eins ákveðins hóps í Sovétríkjun-
um verði aflétt, a. m k. sem byrjunartil-
raun. Hin skuggalega fylgja Stalíns er
enn á sveimi um Sovétríkin, og ég ber
kviðboga fyrir því, að svo muni enn
verða um langan tíma, nema til stríðs
komi. Þótt nafni Stalíns sé formælt og
bölvað, lifir Stalín enn í þjóðfélagsleg-
um og andlegum undirrótum hins so-
vézka samfélags.
F jöldi manna — og Trotskí vit-
anlega þar á meðal — hefur lagt áherzlu
á sjálft hið blóðþyrsta glæpaeðli Stalíns.
Ég get hvorki staðfest þetta atriði né
neitað því, þar sern staðreyndir eru mér
ekki nógu kunnar til þess. Fyrir skömmu
var gert opinbert í Moskvu, að Stalin
hefði sennilega myrt Kirov, framkvæmda
stjóra flokksins í Leningrad, til þess að
íá ástæðu til reikningsuppgjörs við and-
stöðuna gegn sér innan flokksins. Hann
átti sennilega hlut að dauða Gorkís, því
að fráfall hans var auglýst of áberandi í
áróðri Stalíns sem verk andstæðinganna.
Trotski grunar Stalin jafnvel um að hafa
drepið Lenín með þeirri afsökún, að hann
væri að stytta þjáningar hans. Því er
haldið fram, að hann hafi drepið eigin-
konu sina, eða hafi a. m. k. verið henni
svo grimmur, að hún hafi framið sjálfs-
morð. Hin rómantíska helgisögn, sem
agentar Stalíns bái u út og ég hafði einnig
heyrt, er einum of barnaleg. Sögnin segir,
að eitur hafi orðið konunni að bana,
er hún bragðaði á mat, áður en hann
yar borinn eiginmanni hennar.
lúnginn glæpur var óhugsandi,
þegar Stalín átti í hlut, og enginn var
sá glæpur, sem hann hafði ekki drýgt.
Það er sama hivers konar mælikvarða
miðað er við: Stalín á heiðurinn af því
að vera mesti glæpamaðiu: mannkyns-
FÁAR bækur hafa vakið jafn
mikið umtal og athygli á seinni
árum og „Hin nýja stétt“ eftir
Milovan Djilas. I»ar var komm-
únisminn skilgreindur af manni,
sem ekki varð sakaður um að
þekkja eltki viðfangsefnið til al-
gerrar hlítar. Ekki varð hann
heldur vændur um að hafa skrif-
að bók sína af annarlegum á-
stæðum, því að hans beið ekkert
nema fangelsi í heimalandi sínu
að Iaunum. Júgóslavneska valda-
stéttin þoldi ekki að liöfundur
þessarar bókár fengi að vera
frjáls.
Önnur bók eftir Djilas er nú
nýlega komin á markaðinn í hin-
um frjálsa heimi og hefur ekki
síður vakið geysilega athygli. —
Bókin nefnist „Viðræður við
Stalín“ og er þar greint hispurs-
laust frá harðstjóranum og
spilltum stjórnarháttum í Sovét-
ríkjunum. I bókinni er jafn-
framt flett ofan af kommúnism-
anum, og kveður Djilas þar upp
dóm sinn yfir honum. — Djilas
hefur nú verið dæmdur í 8 ára
og 8 mánaða fangelsi fyrir síðari
bók sína.
Kafli sá, sem hér birtist, er
seinasti kafli bókarinnar og ber
nafnið „Niðurstaða“.
Allar þessar ræður og hátíðlegu
yfirlýsingar m með tilvitnunum í Lenín
geta engu breytt um þetta undirstöðu-
atriði. Það er mun auðveldara að af-
lijúpa nokkur glæpaverk Stalíns en að
leyna þeirri staðreynd, að það var þessi
niaður, sem „byggði sósíalismann upp“
og reisti undirstöður sovézka þjóðfélags-
íns, eins og það er í dag, og hins sovézka
heimsveldis. Allt þetta sýnir, að þrátt
fyrir hinar stórstígu tækniframfarir —
og e. t. v. að miklu leyti vegna þeirra —
hefur sovézkt þjóðfélag varla byrjað að
breytast; að það er enn fangi í sínu
eigin stalínistiska kreddukenningabúri.
Þrátt fyrir þessa gagnrýni virðast
nokkrar vonir standa til þess, að í fyrir-
sjáanlegri framtíð komi nýjar hugmynd-
ir og fyrirbrigði fram, sem muni a. m. k.
sýna i'ram á mótsagnir „einsteinungs-
stefnu“ Krúsjeffs, og hvert eðli hennar
í rauninni er, þótt hugmyndirnar og fyrir
biigðin stofni henni ekki í verulega
hættu. Eins og nú standa sakir eru rót-
taikari breytingar ókleifar. Þeir, sem
stjórna, eru sjálfir enn of vesalir til þess
oð finnast kreddufesta og valdeinokun
ónauðsynleg fyrirbæri eða til tálma,
meðan enn er hægt að reka þjóðarbú-
skap Sovétríkjanna innilokaðan í eigin
heimsveldiskerfi og hann getur einhvern
veginn bætt sér upp tapið við það að
vera aðskilinn frá heimsmarkaðinum.
★
Vitanlega fer gildi margs þess, sem við
Frh. á bls. 13.
Þannig var þaff í tíff
Stalíns — og þannig
er þaff enn: Komm-
únistaforingjarnir
raffa sér upp á graf-
hýsi Lenins viff há-
tíffleg tækifæri og
lýffurinn fær tæki-
færi til aff sjá þá
andartak.
Hinn „hlóffþyrsti"
Stalin er þarna fyr-
ir miffju og nánustu
aðstoffarmenn og
lærisveinar standa
honum til beggja
handa.
sögunnar og vonandi um alla framtíð.
Hann sameinaði hið glæpsamlega tilfinn-
ingaleysi Calígúlu Rómverjakeisara, fág-
un Borgia og dýrseðli ívans grimma
Rússakeisara.
Ég hafði meiri áhuga á að vita, og hef
enn, hvernig svo ógeðslegur, slægur og
grimmur maður gat nokkru sinni komizt
í þá aðstöðu að stýra einu hinna stærstu
og voldugustu ríkja heirns, ekki ein-
staklega raunsær í ofstæki sínu. Flokk-
urinn, sem sat að völdum, fylgdi honum
í blindri hlýðni. Hann leiddi flokkinn
fram til hvers sigursins á fætur öðrum,
unz völdin stigu honum til höfuðs og
hann tók einnig að syndga gagnvart
flokknum. í dag er það allt og sumt, sem
flokkurinn álasar Stalin fyrir, en þögn
ríkir um hina mörgu glæpi hans, meiri-
háttar og áreiðanlega ekki síður rudda-