Lesbók Morgunblaðsins - 23.06.1963, Blaðsíða 5

Marek Hlasko og þýzka leikkonan Sonj a Ziemann, sem liann kvæntist árið 1961.
L íst Hlaskos er alvarlegt fyr-
irbæri í menningarlífi Póllands.
Hann varð fyrstur til að „gera hark“
um hinn herfilega sannleik, hann
lýsti aðstæðum, sem nauðsynlegt var
að benda á, sýndi okkur alvarleg
sár, sem gerðu hávær viðvörunar-
hróp nauðsynleg. Og jafnframt
vöktu þessar ungu bókmenntir um-
ræður. Því alvarlegri sem þessar
umræður urðu, með þeim mun meiri
alvöru verðum við að meta verð-
leika þessa rithöfundar....
Þetta er útdráttur úr grein, sem pólska
skáldkonan Janina Preger birti í tíma-
ritinu „Trybuna literacka“ í ársbyrjun
1957 til varnar Marek Hlakso, 24 ára
gömlum vörubílstjóra, sem hafði
skömmu áður hlotið mestu bókmennta-
viðurkenningu Póllands, verðlaun bóka-
útgefenda, fyrir smásögur sínar (safnið
„Fyrsta skrefið í skýjunum" og söguna
„Attundi dagur vikunnar"). Hann var
á því skeiði talinn nokkurs konar braut
ryðjandi meðal hinna umdeildu og að
nokkru leyti „vestrænu" rithöfunda Pól-
lands — og í samræmi við það var fjall-
að um hann í þeim hluta pólskra blaða
og bókmenntatímarita, sem nokkrum
mánuðum eftir „byltingu" Gómúlka
haustið 1956 komust aftur í hendur ein-
sýnna flokkskreddumanna frá Stalíns-
tímanum.
Hiasko var ekki beinlínis fallinn til
hlutverks sem legði honum á herðar
pólitíska forustu í andlegu lífi þjóðarinn-
ar. Hann var yfirleitt ekki þannig vax-
inn, að hann gæti komið fram í nafni
neins nema sinna eigin bitru viðbragða
við vonzku tilverunnar og sinnar eigin
gremju og andófs gegn mannúðarleys-
jnu i þjóðfélagi, sem var bundið á klafa
skriffinnskunnar og gagnsýrt af póli-
tískri spillingu. Það var með öðrum orð-
um óhjákvæmilegt og í þessu tilviki ekki
að tilefnislausu, að brátt var farið að
nota um hann tízkuglósu þessa tímabils
og kalla hann hinn „reiða unga mann'*
Póllands.
Hlasko var fús til að andæfa komm-
únismanum á ferðalagi sínu um Vestur-
Evrópu árið 1958 — og hann var ef þvl
var að skipta fús til að andæfa öllum
hugsanlegum þjóðfélagskerfum í heimin
um. Opinská ummæli hans á blaðamanna
fundum í Vestur-Evrópu urðu þess vald-
andi, að hann fékk ekki vegabréf sitt
endurnýjað í pólskum sendiráðum, þegar
hann ákvað að hafa lengri viðdvöl vestan
járntjaldsins, og enda þótt hann marg-
ítrekaði, að þrátt fyrir óbeit sína á
valdhöfunum í Póllandi ætti hann enga
ósk heitari en hverfa þangað aftur („Rit-
höfundur sem týnir föðurlandinu týnir
sjálfum sér“, sagði hann), þá sá hann
sig samt knúinn til að sækja um póli-
tískt hæli í Vestur-Berlín, þar eð óvild-
in í hans garð hafði orðið æ háværari og
stórorðari í hinum pólsku stjórnarmál-
gögnum.
E- ftir þetta mátti enn i nokkra
mánuði sjá nafn Hlaskos í fréttum dag-
blaðanna. Bækur hans, sem bera sterkan
keim af Hemingway, voru þýddar á flest-
ar tungur Vestur-Evrópu (jafnvel á ís-
lenzku — „Áttundi dagur vikunnar"
birtist í tímaritinu „Birtingi"), og þær
fengu yfirleitt góðar viðtökur. En í einka
lífi sínu varð Hlasko sýnilega æ ó-
hamingjusamari. Honum fannst hann
ekki geta skrifað við hinar nýju og
framandi aðstæður, hann þjáðist af þrá-
látri heimþrá, og gerði loks tilraun til að
vinna bug á vandamálum sínum með
erfiðri líkamsvinnu á samyrkjubúi í
Israel. En sú tilraun misheppnaðist með
öilu. Honum tókst ekki einu sinni að
semja sig að þeirri takmörkuðu sam-
yrkju sem hér var um að ræða. Brezk-
ur blaðamaður, sem hitti hann á hótel-
herbergi í Tel Aviv eftir þessa misheppn
uðu tilraun, skýrði frá því að hann
hefði byrgt sig upp af konjaksflöskum
og byndi nú síðustú vonir sínar í þessu
lífi við umsókn um að mega snúa aftur
heim til Póllands. Þessi umsókn var víst
algerlega virt að vettugi af valdhöfun-
um í Varsjá, og það var hljótt um Hlasko
fram til sumarsins 1961, en þá var skýrt
frá því í stuttu fréttaskeyti frá Lund-
únum, að hann hefði gengið að eiga leik-
konuna Sonju Ziemann, sem hann hafði
ra
sig og sjd affra.
Þjóhátíöar-
dagurinn % ár
var bjartur og
jagur, og Reyk
vífcingar nutu
sýnilega í rík-
um mœli þessa
árlega tilefnis
til aö safnast
saman í miö-
bœnum, sýna
Þjóöhátíöin setur
óneitanlega sérstœöan svip á þjóff-
lífiö og ber nafn meö rentu. Óvíöa
í heiminum mun vera álmennari
þátttaka í slíkum UátíöaJiöldum, og
er gott til þess aö vita, að íslend-
ingar geta þennan eina dag ársins
látiö allar erjur liggja í láginni og
sameinazt um gleöskapinn — jafn-
vel aö nýlokinni kosningahríð.
Mér er ekki kunnugt um hve miklu
fé er variö til undirbúnings þjóö-
hátíöarinnar í höfuöstaönum, en hef
fyrir satt að þaö sé mjög álitleg
fúlga. Þess vegna mœtti œtla, aö
þau skemmtiatriöi, sem boöiö er upp
á, væru ekki af verri endanum,
einkanlega þegar haft er í huga aö
heilt ár er til undirbúnings hverri
liátíö. Aö sjálfsögöu hljóta hátíöa•
höldin aö veröa meö svipuöum blæ
ár frá ári. Þaö er elcki endálaust
hœgt aö koma fram meö nýstárlega
eöa bráðsnjálla hluti. Heföin hefur
skapaö hátíðinni ákveöiö form, sem
sjálfsagt er aö hálda sér viö —
jafnvel þó hátíöarœöurnar veröi dá-
lítið keimlíkar og hvimleiöar eftir
því sem árin líöa.
Hitt œtti aftur á móti aö vera
lágmarkskrafa, aö skemmtiatriöin
séu nokkurn veginn skammlaus og
viö hœfi þeirra, sem œtlunin er aö
veita skemmtun. Sú varö ekki reynd-
in í ár. „Barnaskemmtunin“ á Arn-
arhóli var ekki nema aö hálfu leyti
viö barna hœfi og í flestu tilliti
leiöinleg. Grínþátturinn var t.d.
bæöi furöulega þunnur og átti aö
efni til álls ekkert erindi viö börn.
Kvöldskemmtunin var að því leyti
skárri, aö þar komu fram nokkrir
góöir söngvarar og tóku lagiö, þó
ekki fœri ýkjamikiö fyrir „þjóöleg-
heitum“ % þeim dagskrárliö. Ég
veit ekki betur en viö eigum þaö
mikiö af frambærilegum íslenzkum
sönglögum, aö viö gœtum látiö þau
nœgja þennan eina dag. Hvers veg?ia
táka íslenzkir söngmenn sig ekki til
og endurvekja einhver af hinum
gömlu og gullfállegu tvísöngs-
lögum, aö ég nú ekki minnist á
rímnastemmurnar, sem margar eru
bϚi fallegar og skemmtilegarf
Lokaþáttur kvölddagskrárinnar um
Ingólf Arnarson var meö þvílíkum
fádæmum, aö þaö gengur krafta-
verki nœst aö leikararnir skyldu
fást til aö flytja hann. Og þó —
hvaö gera menn ekki fyrir pe?únga
nú um stundir?
Kímni hefur aö vísu áldrei veriö
mjög áberandi þáttur í fari ísle?id-
i?iga, en ég vil ekki aö óreyndu trúa
aö' sú ágæta gáfa hafi meö öllu
týnzt x góðœrinu, og heiti þvi á
þjóðhátíðar?iefnd aö hefjast þegar
ha?ida og leita meö logandi Ijósi aö
þemi fáu mömium sem e?in eiga
neista?in, svo aö 20 ára afmœlis-
hátíö lýöveldisins veröi meö dálítiö
skemmtilegri og men?ú?igarlegri
blœ en siöasta þjóöhátíö.
s-a-?n.
11. tölublað 1963
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 5