Lesbók Morgunblaðsins - 23.02.1964, Side 2

Hinn nýi forsætisráðherra
brezka samveldisins, Sir
Alec Douglas-Home, er maður lát-
laus og alúðlegur í viðmóti. Hann
er góður heimilisfaðir, og þegar
degi hans er lokið og hann kemur
heim frá vinnu, borðar hann mögl-
unarlaust þann graut, sem konan
hans hefur sjálf mallað. Hann hefur
aldrei reykt um sína daga, en
whiskyglas þykir honum gott að fá
sér við og við.
Á hinu gamla feðraóðali, Hirsel við
Coldstream, býr fjölskyldan látlausu
iífi og neytir máltíða sinna án allrar
viðhafnar, og án þess nokkrir þjónar
stjani þar við borðið. Fólk í Bretlandi
segist yfir höfuð ekki lengur hafa efni
á því að halda þjóna. Það er líka erfitt
sem áður fyrr var um 27 að höfðatölu,
að fá þá í vist ,svo þessi stétt er ger-
samlega að hverfa. Þjónustulið hússins,
er nú aðeins fjórar stúlkur. Ókunnugir
mættu halda að húsbóndinn þyrfti að
sjá í hvern pening, en allt um það á
hann þó það sameiginlegt með fyrir-
rennara sínum að vera margfaldur millj
ónamæringur.
Við skulum skyggnast dálítið aft-
ur í fortíðina og sögu ættar þessa
manns, sem var borinn til þess að verða
14. jarlinn af Home.
Sá forfaðir, sem ættin er venjulega
rakin til, komst fyrst í álnir, þegar Vil-
hjálmur Skotakonungur gaf honum all-
miklar landeignir í Skotlandi, fyrir
langa auðsýnda hollustu. Þetta var á
13. öld, eða nánar tiltekið um 1214. Það
verður að vísu ekki sagt, að Home-ætt-
in hafi unnið sér mikla frægð á spjöld-
um sögunnar, en samt tókst henni að
öðíast barónstign og jarldóm, og henni
tókst líka að stórauka landeignir sínar,
að nokkru leyti með nýjum ættatengsl-
um, svo þar kom að lokum, að jarlarn-
iy af Home urðu aðal-landdrottnar í
Suður-Skotlandi. Fyrsta skýrslan um
eignir ættarinnar var þó ekki gerð heyr-
inkunn fyrr en árið 1883, en þá kom
í ljós, að fyrir utan lausafé námu þær
106.550 ekrum lands (ein ekra er 4046
ferm.), hér með talin hin söguríka
byggð Douglas-ættarinnar í Lanarkskíri
sem langafi Sir Alecs hreppti, þegar
hann gekk að eiga sonardóttur fyrsta
barónsins af Dougflas.
Árið 1883 fékk hann 53.000 sterlings-
pund í leigur, en Lanarkskíri hafði
fleira að geyma en víð akurlendi og
blómlega skóga og hina frægu kastala,
Douglas og Bothwell. f jörðu niðri lágu
óhemjuauðugar kolanámur, sem jafnvel
80 árum áður höfðu gefið ættinni 6000
punda árlegt afgjald.
Um aldamótin síðustu voru tekjur
fjölskyldunnar áætlaðar 63.000 sterlings
pund. Árið 1913 höfðu landareigmirnar
aukizt í 134.000 ekrur, sem gáfu af sér
alls 98.000 pund árlega. Mestur hluti
þessa fjár rann þó frá kolanámunum.
Það er enginn efi, að fyrir hálfri öld,
þegar Sir Alec var aðeins 10 ára dreng-
ur, 'sem hugsaði mest um að veiða sil-
2 fÆSBOK MORGUNBLAÐSINS
ung og safna fiðrildum, var fjölskylda
hans orðin hin auðugasta í Skotlandi.
Hvað hefur síðan á daga hennar drif-
ið? Hefur efnahag hennar hrakað svo,
að hún þurfi að lifa með allri hófsemi?
Tekjurnar af kolanámunum hafa gex-
samlega þorrið, síðan sá atvinnurekst-
Ur var þjóðnýttur árið 1946. Margar
milljónir punda voru þó greiddar námu
eigendum í bætur, en hve há upphæð
kom í hlut Homeættarinnar, hefur
aldrei verið gefið upp. Miðað við þær
tekjur, sem hún hafði haft af Lanark-
skíris-námunum einum, er ólíklegt að
upphæðin hafi verið undir 100.000 pund
um, en gætí hafa verið nokkru hærri. I
viðbót við hinar fornu tekjur af nám-
unum, eru þúsundir ekra af landi fokn-*
ar út í veður og vind.
Miklar sölur, bæði landa og ættar-
dýrgripa, fóru og fram eftir lok fyrri
heimsstyrj aldar, greiða þurfti erfða-
fjárskatt, sam nam þúsundum punda,
þegar 12. jarlinn af Home og kona hans
létust bæði í sama mánuði árið 1918.
egar faðir Sir Alees dó árið 1951
nam erfðafjárskattur dánarbúsins 350.
000 pundum. Þessi skaitur hefði þó orð-
ið miklu hærri, ef ekki hefði verið sætt
undir lekann í tíma, eða árið 1937, þeg-
ar meginhluti landeigfeanna var yfir-
færður á einkahlutafélagið Douglas &
Angus. Jafnframt var sjóður, að upp-
hæð 445.000 pund, settur í vörzlu sama
félags til þess að mæta væntanleyum
erfðafjárskatti og fleiri gjöldum. Tveim
ur fjármálafyrirtækjum var á sama
tíma falið að veita viðtöku meginhluta
lausafjár ættarinnar og ávaxta það, en
þar sem reikningar þeirra félaga eru
leynilegir, verður ekki í þessar eignir
ráðið.
En hvers virði eru þær eignir í dag,
sem fyrir ófriðinn námu 445.000 sterl-
ingspundum? Sennilega mætti þrefalda
upphæðina. Sem dæmi um þá verð-
hækkun, sem orðið hefur, má geta þess,
að fyrir sex árum seldi Sir Alec 4300
ekrur í útkjálkahéraði Bervíkur og fékk
fyrir þær 150.000 pund.
Laxveiðiréttindi, á tveggja mílna
svæði við ána Tweed, eru sögfð hafa
gefið 100.000 sterlingspund.
En þrátt fyrir allar landasölur, og
enda þótt gróðinn af kolanámunum sé
horfinn, þarf forsætisráðherrann tæp-
lega að hafa fjárhagsáhyggjur. Það eru
ekki litlar eignir, sem hann hefur enn
milli handa. Má þar nefna herragarðinn
Hirsel við Coldstream með 3000 ekrum
lands, Castelmains með víðáttumiklum
og fögrum veiðilöndum, og 50.000 ekrur
1 Lanarkskíri. Bróðir ráðherrans,
Henry, telur að Sir Alec eigi enn lönd,
sem nema 80.000 ekrum. Það er að vísu
50 000 ekrum minna en ættin átti á sín-
um velmektardögum, en verðhækkun
á þeim löndum, sem óseld eru, gerir þó
meir en jafna metin.
að er athyglisvert, að Sir Alec
hefur aldrei þurft að vinna sér inn fé
eða reka neina fjármálastarfsemi, eins
og fjölmargir landeigendur hafa verið
neyddir til, til þess að láta tekjur og
gjöld mætast. Þess ber þó að minnast,
að þau fimm ár, sem hann var utan
þings, eftir að hafa tapað kosningu I
Lanark 1945, tók hann að sér stjórn
fimm félaga, ekki í þeim tilgangi að
afla sér fjár, heldur til hins að fylgja
fordæmi ættarinnar.
Þau laun, sem féllu í hlut jörlunum
af Home, fyrir að mæta mánaðarlegia á
stjórnarfundum banka og vátrygging-
arfélaga, voru smávægileg samanborið
við þau 50.000 sterlingspund, sem land-
areignir þeirra gáfu árlega af sér.
Og þannig er það enn í dag. Þau
embættislaun, sem Sir Alec nýtur sem
forsætisráðherra, er nema 10.000 pund-
um á ári, fylla aðeins löggina á þeim
mæli, sem honum er tilreiddur.
/Xjttin er búin arfgengum fjármála
hyggindum, og hefur jafnan verið laus
við þánn oflátungshátt, sem orðið hef-
ur mörgum auðmönnum að fótakeflL
Þetta tvennt hefur búið henni og tryggt
henni sæti við háborð auðsins.
Þrátt fyrir áðurnefnda hófsemi í öllu
líferni, sem vakið hefur athygli margra
og undrun sumra, eða jafnvel vegna
þessarar hófsemi, er annar milljóna-
mæringurinn í viðbót orðinn forsætis-
ráðherra Breta.
Bretar kunna manna bezt með fé að
fsra og gæta jafnan hófs í meðferð
þess og í uppeldi hverrar kynslóðar.
Hinn nýi forsætisráðherra gæti veitt
sér hvern þann munað, sem heimurinn
hefur upp á að bjóða og falur er fyrir
jarðneskan auð. En hvað er það svo
sem hann kýs helzt sér til handa? —
Nákvæmlega það sama og fjölmargir
bjargálna Islendingar njóta á hverju
sumri. Þegar vor er komið, og hvenær
sem hann á frjálsa stund, hraðar hann
sér upp í sveit, axlar litlu flugustöng-
ina sína og fer á silungsveiðar.
E ins og kunnugt er afsalaði Home
sér lávarðstigninni, þegar hann tók við
embætti forsætisráðherra. Sú ákvörðun
hans er afleiðing af hinni hörðu baráttu
Breta fyrir því að kocma á fullkomnu
pólitísku lýðræði og vernda það fyrir
konungsættinni og aðlinum. Síðasti að-
alsmaður sem myndaði ríkisstjórn í
Bretlandi var Salisbury lávarður, og
það var árið 1895. Síðan hafa það verið
óskráð lög, að forsætisráðherrann geti
ekki setið á „hinum staðnum", eins og
þingmenn neðri málstofunnar nefna
lávarðadeildina. Tvisvar hafa flokks-
foringjar orðið að hlaupa yfir aðals-
menn og velja þingmenn úr neðri mál-
stofunni til stjórnarforustu. Árið 1923
hreppti Stanley Baldwin embættið í
staðinn fyrir Curzon lávarð, og árið
1940 varð Halifax lávarður að láta í
minni pokann fyrir Winston Churchill.
En þessi regla þarf ekki framar að
svipta hæfileikamenn möguleikanum á
að mynda stjórn, því í fyrrasumar voru
samþykkt lög, sem heimila aðalsmönn-
um að afsala sér titlum sínum ævilangt,
ef þeir kæra sig um. Þess vegna er 14.
jarlinn af Home nú orðinn Sir Alexand-
ei Frederick Douglas-Home.
Þó Sir Alec hafi lagt frá sér titilinn
er hann eftir sem áður hinn dæmigerði
Framhald á bls. 4
Utgefandl: H.Í. Arvakur, Reykjavflc.
Framkv.stJ.: Stgfús Jónsson.
Ritstjórar: Stgurður Bjarnason fri Viaur.
Matthías Johannessen.
Eyjólfur Konráð Jónsson.
Auglýslngar: Arnl GarSar Kristinsson.
Ritstjóm: Aðalstræti 6. Simi 22480.
6. tölublað 1964.