Lesbók Morgunblaðsins - 18.10.1964, Qupperneq 14

ir veríð rek!n með svo ■'lnrnm STrugn
og loísveröum skörungssi.ap svo setn
alþjóð er kunnugt.
Mr ótt sittlhvað hafi amaiS að þarnr
í Þjóðskjalasafninu, hefir stciiið þar átt
sína kosti. Eftir því sem átin hafa lið.ð.
hefir starfskröftum fjölgdð l'ezt er þo
þess að minnast, hvað góð 'i þegnskap-
ur og hjólpfýsi hefir þarr.a rikt milli
allra. Á öllum þessum árj.n hafa tug
ir þúsunda gesta komið . rafnið, gort
fólk og kurteist. Það hefir ver’8 afgreitt
í réttri röð, án manngveinerálits og
eins fljótt og kostur hefir venð á, méi
hefir jafnan iiðið verr, ef e.'nrhver het-.
ir þurft að bíða. Ég minnist þess ekk ,
að af cllum þessum fjölda hafi meir en
einn og hálfur gestur farið cárnsegður út
Það getur en.gin ríkisstofnun státað nf
því, að hafa verið opnuö með mein
stundvísi en Þjóðskjalasafn’ð, en þar
hefir heldur engum haldizt i ppi að
slóra eftir lokunartíma.
Meðal ágætra sam.starfsntanna minn-
ist ég Benedikts Sveinssonaf sem 6j
hafði daglega við hlið mér w, margra
ára skeið, eftir að hann h-'-fö: flutzt ú:
landsbókasafni yfir í Þxðskjálasafn.
Það var eitthvað sérstakt ! fari Bene-
dikts, sem ég hefi ekki íundið með
sama hætti í skaphöfn amiura manrvx
Hann var búinn mannkostum, sem áttu
rætur að rekja langt að bdki bæði ása-
trú og kristindómi. Hann lézt 77 ára að
aldri, að vissiu leyti í blóma lífsins.
Kjart iu Sveinsson
BÖKMENNTIR
Framíbald af bls. 7
Enginn hyg.ginn leikhúsmiður lé;i
þetta henda sig. Hefði ekki verið hyggi-
legra fyrir alla aðila að láta cilar óviss-
ar hálfgerðar ráðningar liggja í þagnar-
gildi fyrst um sinn?
Það ætla ég að flestum lmnist.
Enginn þarf yfir neinu að kvarta, þö
ekki verði af því, sem aldrei hefir ver-
ið gert heyrinkunnugt.
Þetta þari vitanlega ekki að segja
sæmilegum leikhúsmanni, þv> þetta veit
hann.
1
M
örg hafa vonbngðm verið á
undantförnum árum. Þau hefuu otft geta
orðið færri, ef betur hefði vtrið þagað
um lausiegar áætlanir og hdifgildinga-
loforð.
Eftirleiðis mun reynt að fyigjast með,
af einum oig öðrum, hve mikil alvara
hefir verið í allri þessari upptalningu
og öllum loforðum leikhúss-jórans u,n
komandi leikár.
í þau fimmtán Sr, sem Þ ' ðleikhúsið
hefir starfað, hafa leikárslokin oft og
tíðum gefið allt aðra mynd af starfinu
en þá sem dregin var upp i ttvarpi o*
blöðum að haustinu.
En meðal annarra orða, er það ekki
dálítið hæpin auglýsingastavfsemi að
hetfja langan áróður í öllum blöðUm og
útvarpi með Xöngum blaðagreinum og
samtölum við börn sem sum leikr.it
gera kröfur til að leiki í sý’.jjngum?
Er þetta nú ekki fulllan-t genigið?
Nálgast það ekki að vera ómannúðlegt?
Ég leyfi mér að álíta að svo sé. * ,
Það hefir oft sýnt sig, að slíkt hefir
víðtæk óheppileg áhrif á viðkvæma, lítt
þroskaða barnssál. Sum böm hafa aldrei
beðið þess bætur. Fyrr má nu vera aug-
lýsingagræðgin.
í öðru lagi er það varhugavert, svo
að ekki sé meira sagt, að l ’ikstjóri v:ð
leikhús gegni blaðafulltrúasu rfi þar.
Hætta getur legið í því að ; lutdræg li
komist þar að, svo að hann auglvá
eigin sýningar mest, og er þ:.ð kannski
mannlegt.
Maður sem annaist leikstjcm á ek.ci
að annast neina þjónnstu fyrir leikhúi-
ÍS við d-rgblöðin, enda mnn það hvergí
viðgangast.
þau ár, sem Þjóðleiih úsið hef-
ir verið starfrækt, hefir það \erið leik-
hússtjórinn sem í rauninni hefir mesta
ráðið um allt. Þrátt fyrir allar nefnd-
ir og ráð, má segja að hanr hafi ei'-
inlega komizt upp með allt, hve frá-
leitt sem það hefir verið, lallt upp i
það að kaupa ný íslenzk leik.it án þess
að spyrja nokkurn, og birt í tlöðum lat
um ágæti þeirra sem listavx rka, — e’l
sem svo ekki hafa reynzt slík, og fært
leikhúsinu hundrað þúsunda tap.)
Fátt hefir verið sagt um itjóm haxii
á opinberum vettvangi. En þá sjaldun
það hefir komið fyrir hefi ■ leikhúj-
stjórinn orðið ókvæða við, að mokkur
skuli voga sér að gagnrýna gerðir hans.
Nú er loksins ástæða til cð ætla, a í
eftirleiðis verði þetta nokkuð á annan
veg.
Reynt mun verða, að fylgjast betur
með stjórn og starfsháttum öllum á
Þjóðleikhúsimu, og það gert að opin-
bem blekkingalausu umræðueifni þeg-
ar ástæða þykir til.
Nóg er nú komið af þögn afskipta-
leysi almennkugs um þeasl mál, sem
stappað hefir nærri fullkomnu témlæu.
Þjóðin hefir að mestu vexið ófróð um
mál leikhússins og rekstur þess, nema
að því leyti sem leikdómendurnir hafa
skrifað um leiksýningarncir, þó sú
fræðsla hafi skiljanlega ekki náð langl.
Þegar þessi grein hafði verið skrifuð
hárust þær góðu fréttir frá Þjóðleikhús-
inu, um að nú skuli loksins réttur hlut-
ur skólans að einhverju leyti.
í hinni opinberu tilkynningu frá leik-
húsinu eru taldir upp níu kennarar sem
eiga að kenna þar á komandi vetri. Nýtt
gott húsnæði er fengið til afnota, og
námið lengt í þrjú ár.
Ég má sannarlega vel við una, að
þetta skuli þó vera árangurinn af upp-
gögn minni við skólann, og lýsimgunni
á því ófremdarástandi sem hann var í
Mér dettur ekki í hug að balda : V
hreift hefði verið við neinu þar, hetfðj
ég ekki kveðið upp úr urn þetta mál.
Það þyrfti að hrista rækilega upp í
fieiru við þessa stoínun, nógu er af að
taka.
Svo er að sjá, hve mikið kemur til
framkvæmda af þessu sem lofað hefur
verið. Það hetfir netfnilaga stundum kom
ið fyrir, að taldir hafa verið kennarar
við þennan skóla, sem svo aðeins hafa
kennt örlítinn hluta vetrarins, eða þá
alls ekki kennt.
Engu skal þó spáð að þessu sinni. Við
híðum og sjáum hvað setur. Það verð-
ur reynt að fylgjast með í þessu máli.
GEIMFARAFÆÐA
Framhald af bls. 9
Einblverntíma kunna að verða
geimferða-rannsóknastöðvar langt
uppi yfir jörðu, þar sem nauðsynleg
lág þyngd er fengin m.eð því að snúa
stöðinni. Jatfnvel þótt venjuleg átsað-
ferð sé möguleg í svona stöðvum,
rríunu þær samt aldrei geta veitt
venjulegt umhverfi eins og gerist á
jörðu. Ef nú geimfarið, af einhverj-
um ástæðum, hætti að snúast' kæmist
það aftur í þyngdarlaust ástand og
maturinn og borðbúnaðurinn færi að
svífa um í loftinu.
Maðurinn hefur sýnt af sér geysi-
lega aðlögunarhæfni, hvar sem hann
hefur farið og flækzt. Ef geimöldin
lieimtar, að maðurinn taki til sín'
fæðuna úr pípum, pokum og umslög
um, þá er það hsegt. Fæðuatriðið
þarf ekki að fæla memn frá geim-
rannsókinum.
Næringarefni
úr grasi
G,
1 ert er ráð fyrir því, að um
næstu aldamót hafi fólki á jörðinni
fjölgað svo mjög, að það verði hálfu
fleira en nú er. Og af þessu stafa
svo áhyggjur manna út af því, að
þá muni jörðin ekki geta framfleytt
svo miklum fjölda. Og nú þegar er
orðinn matvælaskortur í heiminum,
þrátt fyrir mjög aukna framleiðslu
matvæla á seinni árum. Sums staðar
stappar nærri fullkominni hugnur-
sneyð. í Indlandi eiga t.d. heima
400 milljónir manna, en viðurværi
er þar svo bágborið, að meðalaldur
manna er ekki nema 32 ár.
Það er nú langt síðan að menn
uppgötvuðu að ástandið var mjög
slærnt og sáu engin ráð til þess að
aístýra mannfelli. En þá komu vís-
indin til hjálpar. Menn mega ekki
halda að visindamennirnir fáist ein-
göngu við að finna upp hættulegri
og hættulegri drápsvélar. Þeir vinna
einnig að því að tryggja það, að
mannkynið geti lifað á jörðinni,
enda þótt það aukist og margfaldist.
Fýrir atbeina vísindanna gefur nú
ræktuð jörð margfalt af sér við það
sem áður var. Þeim má einnig þakka,
að tekist hefir að breyta eyðimörk-
um og ófrjóvum landsvæðum í akra.
E,
l n þe.tta er ekki nóg. Þess
vegna hefir athygli manna beiúst að
því á seinni árum hve mikið af nær-
ingarefnum sé í grasi. Þessum nær-
ingarefnum hefir mannkynið náð
eftir krókaleiðum á undanförnum
öld'um. Þeir hafa látið búsmala bíta
grasið og breyta næringaefnum þess
í mjólk og kjöt. En sú aðferð er of
seinivirk, eftir því sem nú horfir.
Maðurinn getur ekki melt kras, en
er þá ekki leið til þess að ná nær-
ingarefnum úr grasinu á vísindaleg-
an hátt og í svo stórum stil, að mann
kynið þurfi ekki að óttast hungur-
sneyð fyrst um sinn? í ýmsum jarð-
argróðri eru líka fituefni, sem að-
allega hafa verið notuð handa bú-
peningi sem fóðurbætir, en þó nokk-
uð verið unnið til manneldis, einkum
til smjörlíkisframleiðslu.
í byrjun seinni heimsstyrjaldar-
innar var mönnum orðið það ljóst
hve mikið er af eggjahvítuefnum í
ýmsum jarðargróðri, og hvernig það
mundi geta gjörbreytt viðhorfinu í
heiminum, ef unnt væri að ná í þau
og blanda þeim sarnan við ýmsar
fæðutegundir. En þá var eftir að
finna upp aðferð til þess að ná
eggjahvítuetfnunum úr gróðri jarðar
þannig að þau næðist hrein og fram-
leiðslan yrði svo ódýr, að þau gæti
eigi aðeins aukið matarforða jarð-
arbúa, heldur einnig gert fæðu þeirra
ódýrari.
iJ kortur á eggjahvítuefnum
hafði orðið milljónum manna að
bana á undanförnum öldum, bæði í
Asíu og Afríku. En vísindamenn
gáfu ekki svo miklar gætur, vegna
þess að meðal vestrænna þjóða hafði
ekki borið á tilfinnanlegum skorti á
eggjahv'ítuefnum.
En þetta viðhorí breyttist algjör-
lega á stríðsárunum. Þá komu hinar
miklu þrengingar og n.ú vofði hung-
urvofan yfir milljónum mann í Evr-
ópu, þar sem menn tærðust upp af
næringaefna skorti. Og þá varð
mönnum það einnig ljóst, að hinn
lági meðalaldur mann í Asíu og
Afríku og margskonar sjúkdómar á
þeim slóðum, stöfuðu fyrst og fremst
af langdregnum næringarefna skorti.
Allt þetta opnaði augu mann fyr-
ir þvi, að bráðan bug yrði að vinda
að því að framleiða meira af eggja-
hvítuefnum í heiminum.
Nú vildi svo til, no'kkrum árum
eftir stríðið, að brezk verksmiðja
hóf rannsóknir til þess að reyna að
bæta framleiðslu sína, sem aðallega
var feiti og eggjahvítusambönd, unn
ið úr feiti og beinum dýra. Menn
komust fijótt að þeirri niðurstöðu,
að hin gamla aðferð að bræða feit-
ina úr hráefninu við hita, hafði mjög
skaðleg áhrif á fituefnin. Það var
því ekki um annað að gera, en
breyta framleiðslu aðferð. En hvern
ig átti að ná fitu úr beinum án þess
að nota hita?
E:
I n þá kom fram maður sem
heitir I. H. Chayen. Hann benti á
það, að ef hráefni væri sett í vatn
cg látið verða þar fyrir sterkum
hijóðbylgjum, þá opnuðust frumurn-
ar og innihald þeirra færi út í vatn--
ið S’ðan væri hægðarleikur að ná
þessum eifnum úr vatninu. Þá var
smíðuð vél í þessu skyni og hún
reyndist eins og hugvitsmaðurinn
hafði gert sér vonir um. Hljóðbylgj-
urnar sundruðu fnmuinum, fita og
eggjahvítuefni losnuðu úr læðingi
og bárust með vatninu, og síðan að-
greindi vélin þessar tegundir. Og þá
var hægðarleikur að hreinsa þser og
vinna úr þeim.
Þegar þetta hafði gengið vel um
nokkur ár, fóru menn að hugsa hvort
ekki mundi mega á svipaðan hátt ná
egigjahvítuefnum og öðrum efnum
úr jarðargróðri. Var svo hafist
handa, en það var ekki fyrr en eftir
fimm ár að lausnin fannst.
Það reyndist auðvelt að brjóta
upp frumur gróðursins með hljóð-
bvlgjum, en syo kom vandinn að að-
greina þau efni sem'losnuðu úr læð-
ingi. Þar stóðu menn fyrst ráðþrota.
En þá kom Chayen aftur til skjal-
arina. Hann fann upp þá aðferð, að
nota ekki hreint vatn, heldur blanda
sérstökum efnum, og þá leystust öll
eggjahvítuetfnin upp í vatninu og
hlönduðust saman við jurtafeitina.
En kolefni og tréni aðgreindi vélin
sjálf, og ksilaði aðeins eggjahvitu-
efnum og fitu með vatninu.
1. á var hægðarleikur að að-
greina þessi efni í sérstakri skil-
vindu. Eftir það er eggjahvítuefnið
eins og hvítleitt duft og algjörlega
bragðlaust. Má því nota það með
öllum öðrum mat. Nú þarf hver
maður ekki meira en um 30 grömm.
af eggjahvítuefnum á dag til þess
að halda fullu fjöri. Gert er ráð fyr-
ir því að þessi 30 grömm kosti ekki
meira en 7-8 aura, og má sjá á því
hvílik býlting gæti orðið á mata-
ræði manna, einkum í hinum van-
þróuðu löndum, ef almennt yrði far-
ið að nota þessa „fæðubót“.
Tilraunaverksmiðja var reist I
Lundúnum og fara ekki aðra.r sög-
ur atf henni en að hún reynist vel.
Slíkar verksmiðjur mætti svo reista
um allan heim, þar sem nógar gras-
lendur eru. Eggjahvítuefnin em
svona ódýr, vegna þess að hægt er
að fá ýmis önnur gagnleg etfni úr
grasinu.
Með þessu segja menn að fengin
sé trygging fyrir því, að fólk þurfi
eklci að veslast upp úr skorti á
eggjahvítuefnum, enda þótt mann-
kynið tvöfáldist á næstu árum.
14 L.ESBÖK MORGUNBLAÐSIMS
32. tbl. 1964