Lesbók Morgunblaðsins - 10.01.1965, Blaðsíða 2

Lesbók Morgunblaðsins - 10.01.1965, Blaðsíða 2
Móhammed Ríza Pahleví, sjah- insjah (konungur kon- ung'a) í íran, hefur stigið niður úr söguírægu Páfuglshásæti sínu. Þetta gLmsteinum prýdda tákn valds og viðhafnar er nú geymt í eld- traustu bankahólfi í Teheran. í höll sinni hefur Pahleví konungur beint athyglinni að hversdagslegri og nauðsynlegri hlutum, og þá ekki sízt að því fyrirtæki sem hann nefn- ir „hvítu byltinguna.“ Bftir 21500 ár hefur lénsskipulagið í íran. gengið sér til húðar, og konungin- um er það ljóst. Nú verður einíhver að taka sér fyrir hendur að leiða landið út úr aldalangri stöðnun og niðurlægingu, og Palhleví hefur eklkert á móti því að tenigja nafn sitt slí'ku framtaki, ekki sízt þar sem hann gseti ella átt á hættu a'ð verða kunnur að því einu í sögunni að (hafa verið síðasti konungur elzta kön- ungsríkis í heimi. Hann hefur sem sé afráðið að fcaka sjálfur að sér hlubvenk Nassers í landi sínu. Enn er allt á huldu um, hvort Pahleví konungi muni takast að gera íran að sjállflbirgu og framtakssömu núbímaríki að vestraenni fyrirmynd. Ekki ver'ður á móti því borið, að honum hafi orðið talsvert ágengt, en jarufvel velunnarar harus telja að áaetlanir hans hafi verið illa undirbúnar og fljóbfeereislega fram- fcvæmdar, enda hafa þær vakið megna andúð xneðal valdamikilla afla í land- inu. Sú staðreynd út af fyrir sig, hive um- baelurnar eru síðfbúnar, varpar ljósi á tran, þjóðina oig póiitískar og efniaihags legar aðstæður í landimu. Iran er fyllilega helrmmgi stærra en Skamdinavía eða 1.630.000 ferkíló- metrar, og íbúarnir eru 2H milljón. Enda þófct um þnír fjórðu hiutar landisins séu of fjöllóttir og hrjóstrugir til að þar verði sbunduð ntokkuir veruleg raektum, er semmilega ekki oÆreikmað hjá Pahleví, að Iran geti brauðfætt þröMt fleira fóik við svipuð lífsfcjör og tíðfcaist í Bvrópu. í gróðursælum hlíðum við Kasplahaif eru ræktaðir fyrsta flokks ávextir, græn meti, hrisgrjón og be, þó svæðið sé • kannski kunnara fyrir hin ágætu styrju- hrogn sem koma úr hafiiíu á þessum slóðum. Á hálfhrjóstrugum héslétbunum í Klhúrasan og Fars er ræktað hveiti, baðmujll og sykurrófur. Bnn er að mestu óka.nmað, hve milkið er af fersku vatni neðanjarðar, en vitað er að það er fyrir hendi í miklu magni. Sömuieiðiis er mikið um málma (eink- um járn) og kol í jörðu. Og íran er eins og kunnugt er eitt helzta olíulinda- ^svæði heims. Olíulindirnar hafa verið þjóðnýttar sfðan» árið 1951 og eru í höndum ÞjóóLega íranska olíufélagsins, sem á viðskipti við fjölda erlendra olíu- félaga. Á síðasta ári nam framleiðslan um hálfum milljarði bunna af hráolíu, og tekjurnar, sem akiptast jafnt mLLj íramska olíufélagsins og hinna erlendu viðskiptavina, námu um 400 milljónum dollara (17,2 milljörðum ísi. króna). En næsta lítið af þessum auði kemst sEram hjá stjórnmálamönnuxium og em- 2 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS bættismönnutmm í hendiur þjóðarin.n- ar sjálfrar. Þrátt fyrir 750 milljón doll- ara (ytfir 32 milljar'öar ísl. króna) efna- Ihagsaðsboð frá Bandaríkjunum síðasta áratug, eru meðaltekjur venjulegrar fjölsfcyidu ekki nema 170 dollarar (7300 ísl. krónur) á ári. 80% aif landsmönn- um búa í sveitum (10% búa í Taheran og 10% í smærri borguim); og 80% þjóðarinnar eru ólæs. Byggðir í svéit- um eru dreifðar oig frumstæðar. Vegir eru mjög slæmir og samgöngur ófull- komnar. N okkrir ættflokkar — lúrar í vestudhéruðum landsins, Baktíaríar í Sagrosfjöllum, Kúrdar í norðvestan- verðu Azerbaídsjan og Túrfcmenar í norðvestanver’ðu Khúrasan — haifa safn- azt um afskekkt vatnsból eða lifa hálf- gildings hirðingjalífi, berjast innbyrðis um beitiiönd og halda frá sér öllum að- komumönnum. En flestir sveitamenn í fran eru bændur — eða réttara sagt ánauðugir leiguliðar sem vinna ekki fyrir sjálfa sig, heldur fjarstadda og istórauðuga jarðeiigendur. Fyrir fáum árum mátti vei segja, að íran væri í eigu einna þúsund fjölskyidna. Eignir þeirra voru geipilegar. Faðir núverandi koniungs, Ríza Sjah Pahieví, var ekki au'ðugur maður i önd- verðu, en á valdaskeiði sínu varð hann ríkasti jarðeigandi írans og átti ekkl færri en tvö þúsund bændaþorp. Ymsir aðrir komust nálægt honum í landauði. Venjan var sú að ráðlherrar, þingmenn og öldungadeildarmenn vœru úr hinum þúsund útvöldu fjölskyldum. Lénsskipulagið var orðið svo rótgróið, að fyrir aðeins fimm árum sá Paihieví konungur sig ti-Lneyddan að geifa út til- akipiun í þáglu aimennra framfara, þar sem laigt va-r fyrir jarðeigenduir að hætta að taka við gjöfum eins og hænsnum, eggjum Og „brúðka.U'pesköttum“ af bændu-num. Þegar dóttir jarðeiganda giftist, var' venjan aú, að all- ir leiguliðar hans sendiu dýrar gja'fir, ýmist skepnur á fæti eða lan-dlbúnaðarafurðir — og ekki var ótítt a’ð við slíkar. „gja£ir“ bættist eins eða tveggja m-ánaða kaup-l-aus vinna. Þegar bónd-adóttir giftist, varð faðir h-ennar að greiða jarðeigandanum skatt. Þegar hann lenti í illdeilum við nábúa sinn, var hon-um skylt að greiða jarðei-gand- anum sekt. u vers vegna bændurnir gerðu ekki uppreisn, er spurning sem erfitt er að svara. Hitt er vist, áð þeir hefðu ekki þolað slikan ójöfnuð og niðurLægingu mikiu lengUr, nú eftir að öld flugvéla og útvarps er upp runnin í landinu. Komingurinn gerði það upp við sig, að hyggilegra væri að hefjast handa, með- an hann ætti enn tveggja kosta völ. „Hvíta byltingin“ felur í sér áætlun í sex liðum. í stuttu máli er hún fól-gin i skiptin-gu jarðnæðis milli bænda, hlut- -deil-d verksmiðjufólks í arðinum af vinnu sinni, þjóðnýtingu skóga landsins, skipuiagðri herferð gegn ólæsi, sö-lu nokkurra ríkisverksmiðja til að standa straum a-f- Llastnaði við framkvæmd á- ætlunarinnar o-g loks endurbót-uim á kosningalöggjöfinni, m.a. kosningarétti handa konum. Skipting jarðnæðis er þun-gamiðja þessarar áætlunar — á henni veltur allt. Fyrirætlun konun-gsins er sú, að þegar frá líður verði öllu ræktarlandi í íran skipt niður í smærri einingar, sem ■bændur fái til eignar — einingar sem verða frá 100 upp í 600 ekrur, og fer stærðin eftir frjósemd landsins. Jarð- eigendurnir fyrrverandi eiga að fá greitt verð — í tíu árlegum greiðslum — sem byggt verður á fyrra fasteignamati, greiddium sköttum og tekjum jaröeig- enda af leiguliðunum. Bændurnir sjálfir eiga svo að endurgreiða ríkinu andvirði jarðanna á 15 árum. Undir-lok síðasta árs höfðu lönd umhverfis 8000 sveitaþorp, sem gáfu ríkin-u sem svarar 3,6 milljörðum ísl, króna í sfcatt, verið keypt af jarðeigend- um og löndum 6000 þorpa hafði verið skipt milli 230.000 bændafjölskyldna, sem samtals eru 1.200.000 manns. En í íran eru 50.000 sveitaþorp, þannig a'ð fram-kvæmd áætlunarinnar er ena skammt á veg komin. Þá er þess enn að gæta, að sbofna ber samvinnu-félög sem taki við hlut- verki jarðeigendanna og útvegi bænd- un-um útsæði, áburð, verkfæri, lán o-g veiti þeim hjálp við afurðasölu. Þróun slíkra samvinnufélaga hefur ekki hald- ið í við úbbýting-u jarðnæðis, en áa hjálpar þeirra veióur reynslulitl-um baéndunum um megn að nytja lön-d sía til fullnust-u fyrstu árin. Fari svo, getur verið að matvælafram- leiðsia í landinu dragist saman, bænd- urnir verði vonsviknir og hungur ^teðji að miiljónum manna. Afleiðingar slíks ástands gætu orðið konunginum stór- hættulegar. Næstu fimm ár munu skera úr um það, hvort Pahleví konungur hafi rasað um rá’ð fram í áætl-un sinni. J arðeigendur eru síður en svo sáttir við aðgerðir kon-ungs, og mar-gir þeirra Mta á hann sem svikara við stétt sína, sem sé að ha-gnýta sér bændurna í pólitísku a-ugnamiöi. Þeir segja hana hafa lofað bændunum meiru en hann geti staðið vi’ð, og hann eigi eftir að súpa seyðið af því, þegar vonir þeirra bregðist. Ja^ðel’g'endur hafa stuðning ýmisaa baipfcasrtjóra í Teheraxi, iþegar þeir kvarta yfir því, að ríkisstjórnin muni ekki — geti hreint ekki — staðið við fyrirheit sin um að grei'ða jarðei-gend- um and-virði svo mi'killa landareigna. Þetta sé ein a-f afleiðingum hinnar illa undirbúnu o-g fLjótfærnis'legu áætlunar konungsins. Það er kannski eðlilegt, að jarðei'g- en-d-ur séu óánægðir með verðið sera þeir fá fyrir landareiignir sínar, en Pa- Framhald á bls. 8 Framkv.stj.: Slgfús Jónsson. RiLstjórar: Sigurður Bjarnason frá Vieur. Matthías Johannessen. Eyjólfur KonráS Jónsson. , Auglýsingar: Árni Garðar Kristinsson. Ritstjórn: Aðalstræti G. Sími 22480. Utgefandi: H.f. Arvakur, Iteykjavík. 1. tbl. 1966

x

Lesbók Morgunblaðsins

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.