Lesbók Morgunblaðsins - 14.02.1965, Blaðsíða 2

Moíse Tsjombe, hinn bros-
hýri og viðmótsþýði for-
sætisráðherra Kongó, er mest um-
talaði og sennilega mest hataði
atjórnmálamaður i allri Afríku. I
augum yfirgnæfandi meirihluta
Afríkubúa er hann orðinn tákn
„svikarans“. Hann er sagður hafa
selt sig hvítum mönnum — „ný-
lendusinnum“ (Belgum) og „heims-
valdasinnum“ (Bandaríkjamönn-
um) — og sagður njóta verndar
hinna stóru auðvaldsfyrirtækja,
eins og t.d. „Union Miniére de Haut
Katanga“, sem halda áfram að hag-
ný.a sér auðlindimai í Kpngó.
Hvers vegna er hatrið á Tsjombe
svona magnað? Megirorsökin er af
tilfinningalegum toga spunnin. Afríku-
búar kenna Tsjoimbe um morðið á
Patrice Lúmúmba íyrsta forsætisráð-
herra Kongó árið 1961, en hann er
orðinn nokkurs konar písiarvottur af-
riskrar sjálfstaeðisbaráttu.
Lúmúmba og tveir lelagar hans voru
drepnir í Katanga-fylki, sem þá laut
stjórn Tsjombes og var í uppreisn gegn
Kjongó-stjórn.
Ekki hefur enn fengizt nein fullnaegj-
andi skýring á drápi þremenninganna,
en Tsjombe hefur jafnan haldið því
fram, að hann sé saklaus af þessum
glæpi. Hann var a.m.k. eklki sekari en
mennirnir sem þá fóru með völd í
Leopoldville, Kasavúbú forseti, Jósef
á’.eó þáverandi forsætisráðherra og Mó-
bútú hershöfðingi, yfirmaður herafla
Kongó-stjórnar, en beir réðu því að
Lúmúmba var seidur á vald óvinunum.
En hvaða þátt sem Tsjombe kann
að hafa átt í morðinu á Lúmúmba, þá
geta Afríkubúar ekki fyrirgefið honum
að hafa staðið fyrir uppreisninni í
Katanga, sem miðaði að því að kljúfa
fylkið frá Kongó. Er ekki úr vegi að
rifja þá atbu.ði upp í stuttu máli.
V egar sjálfstæði Kongó var lýst
yfir 30. júní 1960, hófust viðsjárnar
svo að segja sam-stundis. Herinn geiði
uppreisn. Belgar voru myrtir eða lim-
lestir, og Lúmúmba reyndist ekki fær
um að koma á reglu í iandinu.
Um miðjan júlí komu fyrstu sveit-
ir gæzluliðs Sameinuóu þjóðanna til
Kongó að beiðni Lúmúmba. Um svip-
að leyti tók Tsjomba, sem var forsæt-
isráöherra Katanga-iiylkis og áhrifa-
lítill meðlimur þjóðþm.gsins, það til
bragðs að lýsa yfir aðskihaði Ka.tanga
og biðja um vernd beigísikra hersveita.
Skömmu síðar lýsti hann yfir fullu
sjálfstæði Katanga og lét útnefna sig
forseta.
í augum Afríkubúa voru þessar að-
gerðir augljós landráð og svik við mál-
stað blökkumanna. A3 þeirra dómi var
Tsjombe ekki annað en verkfæri belg-
ískra öfgamanna og -fjármálahagsmuna,
og var fengið það h utverk að tryggja
áframjhaldandi völd Belga og arð þeirra
af áðurnefndu námuféiagi með því að
lýsa yfir svokölluðu sjálfstæði Kat-
anga-fylkis.
I>ó þessi röksemdafærsla væri ef-
laust einifaldari en ninar raunverulegu
staðreyndir í málinu, þá var samt sann-
leikskorn í henni. Aðskilnaðarstefnan
í Katanga naut stuðmngs þeirra afla í
Afríku og Evrópu, sem voru fjand-
samleg afriskri sjálfstæðisviðleitni.
Tsjombe fékk öflugan stuðning frá
Norður-Rhódesíu, Suðut-Aíríku og An-
góla. í .Belgíu og Frakklandi voru það
hægri öfli'n sem stuidu hann, og all-
stór hópur franskra herforingja úr
O.A.S.-samtökunum (!ey n i s am töku n.u m
sem unnu gegn de Gaulle) kom á vett-
vang til að berjast undir merkjum
Tsjombes.
Að sjálfsögðu fellst TsjUmbe sjálfur
ekki á þessar sögiisKýringar. Hann
segir, að uppreisn Katan.ga-stjórnar
gegn Kongó-stjórn liafi aðeins haft
þann tilgang að bjarga fylkinu frá al-
geru öngþveiti og stjórnleysi. Og svo
bætir hann gjarna vjð, að tilgangur-
inn hafi lika verið sá að berjasf gegn
undirróðri kommúnista og verja krist-
na menningu.
Seint á árinu 1962 gerði gæz'.ulið
Sameinuðu þjóðanna öflugt átak og
bældi að fullu niður uppreisnina í Kat-
anga. Tsjombe flúði til Spánar, og
pólitískum ferli hans virtist þar með
lokið. En þá gerðist tvennt sem breytti
rás viðburðanna. í ryrst lagi brauzt
út vopnuð uppreisn gegn Kongó-stjórn,
sem náði yfir heliming landsins og
leiddi tii þess að sett var upp í Stan-
leyville „sósíalistastjóm11, er hlauit
opinbera viðurkenningu Kína. í öðru
lagi voru Sameinuðu þjóðirnar komnar
í fjárþröng og urðu --.ð kalla heim her-
sveitir sínar. Heimkvaðningu gæzlu-
liðsins var að fullu lokið 30. júní í
fyrra.
Um þetta leyti var ástandið í Kongó
orðið iskyggilegt. Tsjombe hélt heim
úr útlegðinni og var falið að mynda
stjórn í Leopoldville. 10. júlí í fyrra
varð hann forsætisráðherra. Síðan h.ef-
ur hann aukið á hatur annarra Afríku-
búa í sinn garð með því að leita aftur
eftir hjá'.p hvítra manna. Kúbanskir
úblagar, fjandsamlegir Castro, fljúiga
flugvé!um hans. Belgar stjórna hersveit-
um hans, og hvitir málaiiðar mynda
framvarðarsveitirnar ’ herafla hans.
„Lítið bara á“, segja afrískir andstæð-
ingar hans. „Við höfum áþreifanlegar
sannanir fyrir því að Tsjombe er svik-
ari. Hann borgar hvitum mönnum fyrir
að brytja niður afríska bræður okk-
ar“.
Bæði Be!gar og Bandaríkjamenn
vioru sáróánægðir með val Tsjombes i
embætti forsætisráðherra í fyrra. Belg-
ar báru lítið traust til hans. Banda-
ríkjarnenn gerðu sér ijóst, að stuðning-
ur við hanm gæti grafið urudian áhrif-
f’j'ainKV.stj.. tíiglús Jonsson.
Ritstjórar: Sigurður Bjarnason frá Vieur.
Matthías Johannessen.
E.vjólíur KonráS Jónsson.
Auglýslngar: Arni Garðar Krtstlnsson.
Ritstjórn: Aðalstræti 6. Sími 22400
Utgefandi: H.f. Arvakur. ItoyKjavIK.
Sem forsætisráðherra vinnur
Moíse Tsjombe 16 tirria á sólarhnng,
en hann vinnur á l’Africaine — þ.e.a.s.
án nokkurrar reglu. Það sem er raun-
alegast fyrir þennan tiltölulega un..a
ríkisleiðtoga (hann verður 47 ára á
þessu ári) er, að hann verður að gera
allt sjáfur. Hann á nokkra fyria
flokks samverkamenn, sem hann ber
traust til, meðal þeirra Godefroid M i-
ongó innanríkisráðherra og hóp „Ev-
rópumanna“ sem einnig unnu m.eð hon-
um í Katanga. En Tojotnbe hefur kom-
Framhald á bls 14.
MOÍSE TSJOMBE
uim þeirra í öðrum ríkjuim. En þeir
áttu enga völ, meðan allt reið á því
að finna einhvern til að bæla niður
uppreisnina í landinu. Góður árangur
er svo sjaldgæfur í Kongó, að jafnvel
há!fmisheppnuð tilraun eins og aö-
skilnaðarbröltið í Katanga getur geiið
manni yfiibragð mikilmennis!
2 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS-
6. thl. 1965.