Lesbók Morgunblaðsins - 14.02.1965, Blaðsíða 5

Poul P. M. Pedersen:
við PETER HALLBERG
i Gautaborg
9
Einn æstasti andstæðingur af-
hendingar íslenzku handriit-
anna til Háskóla íslands sagði fyrir
nokkru eitthvað á þá leið, að sænsk-
ir vísindamenn væru andvígir slíkri
afhendingu, þar eð þeir teldu að
staðsetning safnsins í stofnunum í
Reykjavík drægi úr skilyrðum
sænskra rannsókna. Ekki var nefnt,
hverskonar sænskar rannsóknir hér
væri um að ræða né heldur hvaða
rannsakendur; fullyrðingunni var
bara slegið fram óljóst og almennt
tekið án nokkurra sannana. Ég ákv-
að að athuga þetta nánar og gerði
mér því ferð til sænsiku háskóla-
borganna.
Einn dag hafði ég mælt mér mót
við dósentinn í bókmenniasögu við
Gautaborgarháskóla, dr. Peter Hall
berg, sem er lærður bókmennta-
fræðingur og þekkir vel til á ís-
landi. Hraðlestin ekur inn á aðal-
j árnbrauitarstöðina í Gautaborg. Hér
er ekki eins kalt og í Uppsölum og
Stokkhólmi, golan er ekki alveg
eins nöpur, en ber mildan svala frá
hafinu.
lV stöðvarpallini.un bíður dr. Hall-
berg mín. Hann varð 49 ára í janúar,
en sýnist miklu yngri. f bílnuim á leið
til bústaðar hans í rólegu úthverfi hinn-
ar miklu og föigru hafnarborgiar spyr
ég hann, hvort hann sé hér fasddur, og
hann svarar:
— Já, en í bemsfku minni vorum við
talsvert á ferð og flugi; þó tók ég
stúdentspróf hér, síðan licentiaitspróf og
varð loks do'ktor fyrir ritgerð um nátt-
úrutáknin í sænskum ljóðskáldskap, frá
nýrómantíkinni til Karlfaldts. Það var
1951, og sama ár varð ég dósent við
háskóilann hér.
— f bókmenntasögu?
— Já, og innan þeirrar greinar hef ég
lagt sérstaka stund á Norðuriancbbók-
menntir.
— Einkum ís'.enzkar?
— Já, ekki hvað sízt íslenzkar, svar-
ar Peter Hallberg búosandi.
Eftir nokkrar mínútur erum við
komnir heim til Harlbergs dósents, og
þar heilsa ég upp á konu hans, íslenzka.
Frúin er skyld sendihexra íslands í Dan-
mörk, Stefáni Jóihanni Stefánssyni.
— Já, segir frú Kristín Hall'berg, nú
er ég farin að sletta ta'lsverðu að sænsk-
um glósuim í dönskuna mína. Ég er
efnaverkfræðinguir frá verkfræðinga-
skólanum í Kaupmannahöfn, og þar
var ég öill styrjaldarárin; svo vann ég
dá'lítið á rannsóknarstofu háskólans í
Reykjavík. En nú er ég búin að eiga
Dr. Peter Hallberg.
heima hér ein tíu ár; samt förum við
oft til íslands.
vo skeliti ég fram þessari vanda-
spumingu minni við Peter Hallberg:
— Yrði það sænskum visindarann-
sókruum til tjóns, ef Danmörk skilaði
íslenzku handritunum aftur, eins og
þingið samiþykkti 1961 — enda þótt
vegalengdin til rannsóknastaðarins yrði
eitthvað lenigri?
— Nei, svarar Hallberg dósent tafar-
laust og laggur áherzlu á orðin, — einn
ig fyrir sænska vísindamenn er það mik
ils virði að kynnast ísiandi. Mörg atriði
sem standa í sambandi við íslenzku
handritin, verða yfirleitt ekki rannsök-
uð án þekkingar á upprunalandinu.
— En hvað um þessa auknu fj arlægð?
— Hún skiptir engu máli með þeim
samgöngum sem menn ráða yfir í dag,
hvort sem farið er loftieiðis eða sjóleið-
is. Satt er það að vísu, að vegalengdin
héðan frá Gautaborg, eins frá Osló,
Stokkhókni, en þó einkuun Lundi, er
meiri til Reykjavíkur en Kaupmanna-
hafnar. En þessi aukna vegialengd kem-
ur mest niður á Norðúrlöndunum. Eng-
land og Ameríka, þar sem mikill áhugi
er á norrænum rannsóknum, ekki sízt á
forníslenzku, eiga skenunri leið að fara
til rannsóknastaðarins.
— Sumir færa það sem rök, að ferð-
in til Reykjavíkiuir sé dýrari en til Kaup-
inanna'hafnar.
— Það á nú ekki við nema um Skandi
naviu, oig þá Lund fyrst og framist. En
siík rökseimdafærsila er býsna léttvæg.
Þetta verður ódýrara fyrir Englendinga
og Ameríkumenn. Sænskir vísindamenn
og sj álfsagt norskir lika fara ósjaldan
miklu lengri ferðir en héðan tii Reykja
víkur. Og venjulega fá þeir einhvem
opinberan styrk til fararinnar. Rann-
sóknaferðir til ÍSlands koma tæplega
tii að verða nein undantekning frá
gildandi styrkjavenju í Svíþjóð, og
sönnilega ekki heldur í Danmörku eða
Noregi. Nei, þessi röksemd stendur ekki
undir sér. Auk þesis er það, að vilji
menn fást við ís'lenzka tungu og bók-
menntir, verða menn að kynnast land-
inu. Mál og bókmenníir verður að læra
á upprunastaðnum, eins og óg hef þagar
tekið fram.
M iðað við aldur hefur Peter Haffl-
berg afkastað miklu verki: Hann hefur
samið tvær bækur um Halldór Laxness
og verk hans, sem nú eru báðar upp-
seldar. Fyrra bindið er nú til á íslenzku
(Helgafell). Auk þess hefur hann ritað
bók um íslendingasögUr, sem er allþýð-
leg að framsetningu en byggð á miklum
lærdómi. Sú hefst á þesisum línum: „Ætt
arsögurnar íslenzku eru sem bókrr.mnta
grein í algerum sérflokki. Ýkjulaust má
segja, að þær séu eina samanhangandi
Framhald á bls. 6.
Norrœnt samstarf er mal mál-
anna á íslandi þessa dapana, meöan
hið fjölmenna frœndaliö situr hér á
rökstólum. Þing eins og þaö, sem
nú er haldiö, eru kannski fremur
táknrœn en raunhœf, og þó veröur
því ekki neitaö aö liöin tólf þing
Noröurlandaráös hafi látiö œöi
margt þarflegt af sér leiöa, og mun-
um viö íslendingar brátt sjá einn
áþreifanlegan vott þess, þegar Nor-
rœna húsiö rís af grunni, en œtlun-
in er aö Ijúka byggingu þess fyrir
veturnætur 1966.
Oklcur er bœöi skylt og hollt aö
staldra viö og íhuga í fullri alvöru,
hvort viö þurfum á samstarfi viö
norrænu frændþjóöirnar aö halda,
og ef svo er, hvaöa raunhœfa skerf
viö getum lagt til þess sameigin-
lega átaks aö varöveita og efla hina
norrœnu menningarlieild, sem vissu
lega er virkara afl í heiminum nú
en höfðatala Norðurlandabúa kynni
aö gefa ástœöu til aö œtla.
Verkefniö, sem er brýnast hér-
lendis, er aö vekja og rœkta áhuga
þjóðarinnar á menningu frœndþjóö-
ra
anna, bókmenntum þeirra, listum
og félagsmálum. Til þeirra höfum
I R) m meira aö
I Kg H sœkja en ann-
■ arra þjóöa, af
BbS því við erum
I þeim skyldast-
I ir og búum
I viö áþekkar
aöstœöur í
r®B menningu, fé-
I I I lagslífi og
I efnahagsmál-
um. Viö cett-
um vitaskuld
líka aö gera okkur meiru far um
aö kynna okkar eigin menningu
meöal frœndþjóðanna, þó hitt sé
víst, aö þær hafa sýnt íslandi og
því sem íslenskt er meiri áhuga og
skilning en viö veröskuldum. Aö
sleppti'i fornmenningunni, sem
Noröurlandaþjóöir hafa eðlilegan
sögulegan áhuga á, blasir viö sú
staöreynd, aö þaö litla sem berst út
fyrir landsteinana af lifandi íslenzk
um menningarverömætum fer til
Noröurlanda, og berst svo stundum
fyrir þeirra tilstilli víöar um heim.
Þetta á við um þá íslenzka rithöf-
unda sem oröið hafa kunnir erlend-
is, og þaö á ekki síður viö um aörar
listgreinir, þó kannski megi finna
einstaka undantekningu í málara-
list og tónlist. Noröurlandaþjóöirn-
ar hafa einar þjóöa í veröldinni
virkan áhuga á því sem er aö ger-
ast í íslenzkri nútímamenningu, og
er þetta mjög mikilvægt atriöi þeg-
ar höfö er í huga þörf hverrar
menningar á lifandi og gagnkvœm-
um samskiptum við aörar menning-
ar. íslenzk menning er angi af hinni
norrœnu menningaiheild og vekur
því af eölilegum ástœöum forvitni
og dhuga meöal frændþjóöanna. Er
óþarft aö tína fram dœmi þessu til
staðfestingar.
íslendingar hafa lengi veriö
hörmulega sinnulausir um norrœnt
samstarf, og mun þar nókkru valda
gráthlœgilegur sjálfsþótti margra
íslendinga, sem telja Noröurlönd
„of lítil“ fyrir okkur og vilja leita
á vit stærri þjóöa og öflugri menn-
ingurheilda. Viö þvi er aö sjálfsögöu
ekki nema gott eitt aö segja, aö
sem víöast sé leitaö fanga í menn-
ingarlegum efnum, enda hafa náin
menningartengsl Noröurlandia aldrei
falið í sér útilokun annarra menn-
ingaráhrifa, en hitt gefur auga leiö
aö skynsamlegust veröa náin sam-
skipti viö þœr þjóöir sem geta miöl-
aö okkur verömætum, er liæfa okk-
ar eigin menningu og frjóvga hanu.
Viö erum þannig í sveif settir, ccð
engilsaxnesk menningaráhrif hljóta
aö veröa hér mikil og einhliða, en
þau eru í flestu tilliti framandi okk
ur eigin menningu og geta lítiö fœrt
oklcur annaö en menningarlega oq
þjóöernislega upplausn. Á Jiinn bóg-
inn geta hin norrænu samskipti
styrkt bœöi menningu okkar og þjoð
erni, af því frœndþjóöirnar hafa
fullan skilning á hvoru tveggja, en
enskumœlandi þjóðir eru svo til á-
hugalausar um hvort tveggja af á-
stœöum sem óþarft er aö rekja hér.
Niöurstaöan lilýtur því aö veröa sú,
aö sem allra nánast norrænt sam-
starf sé íslendingum lífsnauösyn.
s-a-m.
S. tbd. 1965.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 5