Lesbók Morgunblaðsins - 14.02.1965, Blaðsíða 6

BOKMENNTIR
Framhaild af bls. 5.
og frumlegt tillag NorffuB'anda til heims
bókmenntanna. Aff efnisvali, mannlýs-
ingum og stíl eru þessar sögur algjör-
lega sérkennilegar fyrir ísland .... ís-
lenzku ættarsögumar eiga sér enga liiiff-
stæðu, hvorki á Norffurlöndum sérstak-
lega, né í Norðurálfu yfir'eitt á sama
tíma.“ Þessi bók er frá 1956. Fyrir ein-
um tveimiur árum gaf dr. Haillberg út
samskonar bók um fomíslenzkain skáld-
slkap, þ.e. Eddiukvæðin. Einnig þar er
hann allur í viðfangsefni símu. Hann
lýkur verkinu með þessari setningu:
„Fortíff íslenzks skáldskapar er hin lif-
andi fortíff.“ Um það bil samtímis þess-
ari ágætu bók gaf hinn mikilsmetni há-
akólamaður út iærða ritgerð um málið á
Egils sögu. Víðtækar rannsóknir Pet-
ers Hallbergs leiða hann að þeirri niður-
stöðu, að Snorri hafi samið þetta nafn-
fræga bókmenntaverk.
P eter Hallberg hefur einnig með
miklum ágætum starfað sem þýðandi og
fyrirlesari. Meðal annars hefur hann
þýtt nokkrar skáidsogur eftir Halldór
Laxnese. Árið 1959 gaf hann út í sam-
ráði við höfundinn nokkrar ritgerðir
hans. Sumar þeirra eru þær sömu sem
til eru í danska úrvalinu, sem Erik
Söndeiholm gerði 1963, en að öðm leyti
bæta þessar bækur hvor aðra upp.
— Hvenær fóruð þér að hafa áhuga
á íslandi?
— Ég held, að það hafi verið fyrir á-
hrif frá Hjalmar Lindroth sem var pró-
fessor í norrænum málum hér í Gauta-
borg, 1919-1945. Hann varð háskólakenn
ari minn; sem vísindamaður og rithöf-
undur var hann mjög fjölhæfur og
fékkst við málsögu, málsálarfræði og
örnefni. Árið 1930 gaf hann auk þess
út talsvert stóra bók: ,ísland, eyja and-
9tæðnanna“.
— Hvenær komuð þér fyrst til ís-
lands?
— Eftir að ég hafði lokið licentiats-
prófi 1943. I>á var ég 27 ára. Þetta var
eitthvert versta stríðsárið. Héðan frá
Sviþjóð var ftugsamband við England,
og þanigað flaug ég, og svo þaðan til
íslands.
— Það hefur varla verið hættulaus
ferð?
— Jæja, ég komst að minnsta kiosti
leiðar minnar. Svo varð ég sendikenn-
ari við Háskóla íslands þangað til 1947.
Ég tel sjáilíur, að mér hafi tekizt að
,,lifa“ landið, læra málið og skáldskap
þess, og kynnast fólki og landslagi. Ég
var á bátíðinni miklu á Þingvöllum
1944, þegar ísland varð sjálfstætt lýð-
veldi. Þráin eftir að verða frjálst ríki
átti ekki upptök sín í síðustu styrjöld.
Hún á sór rætur lanigt aftur í tímanum,
og hennar gætir mikið í skáldskap þjóð-
arinnar. En margir Norðurlandabúar
hafa enga hugmynd um það. Ég reyndi
líka að skapa mér skoðun um innan-
ríkissitjórnmál landsinis. Síðasta árið,
sem ég var sendikenmari, 1947, var Stef-
án Jóhann Stefánsson forsætisráðherra.
Hann er atkvæðamikiU stj óm.mál aimað-
ur. Síðan ég kom aftur til Gautaborg-
ar, hef ég heimsótt ísland nokkrum
sinnum og einnig átt þar heima til lang-
frama.
— Finnst yður ósk Islands að fá aft-
ur handritin saningjörn?
— Já, ég skil mætavel þá von þess.
Nú heifiur Island með mikilum framlög-
um þjóðar og einstaklinga haft sinn eig-
in háskó’a í rúm 50 ár mieð færum og
heimsþekktum vísindamönnum og vax-
andi aðsókn nemenda og vísindamanna
hvaðanæva úr heiminum. Árið 1961
tókst dönskum andstæðingum afhend-
inigarinnar að fá liðveizlu einstöku
sænskra vísindamanna, þó fárra, og víst
frekar sagnfræðinga er. mál- og bók-
menntafræðiniga. En ég stend við það
sem ég hef sagt: Heimsending íslenzku
handritanna mun ekki verffa sænskum
rannsóknum til hnekkis.
MATTERHORN
FramJhald af bls. 1.
um. Stormviðri á tindinum kom í veg
fyrir sigurinn.
Hann bjó sig undir sjöttu tilraunina,
en Carrel neitaði að íara með honum.
Hann hélt þá af stað rneð kryppling sem
aðstoðarmann, en mistóíkst. aftur.
Mr egar hann var kominn aftur til
þorpsins frétti hann sér til mikillar skeif
ingar, að annar Englendingur væri
þangað kominn til að freista uþ-pgöngu.
Fáeinum dögum síðai' Morfði hann á
hópinn leggja af stað og beið á nálum
afturkomu hans. Þegar hann sá þá koma
aftur um kvöldið skrifaði hann ánæigð-
ur í dagbólkina sína: „Það var enginn
léttleiki í skrefum þeirra. Þeir voru
líka sigraðir."
Árið 1865 kom hann aftur til Zermatt.
í Breuil réð hann Carred, en um það
bil sem hann hatfði lokið undirbúningi
sínum, kom sendiboði að kvöldi hins
8. júlí með þær fréttjr, að Englending-
ur nokkur væri hættulega veikur í
þorpi neðar í dalnum. Whymper hætti
þá við tilraun sína og hélt af stað til
að hjálpa landa sínum. Á leiðinni mætti
hann Carrel og sagði honum, að þeir
myndu gera tilraun til uppgöngu á
Matterhorn þann 11. júlí.
Hann varði mestum hluta þess 9. júlí
til að fara um fjöllin til að ná í lyf
handa veika manninum. Þann 10. júlí
sneri hann aftur tiil Breuil o-g Iþmst þá
að því, að Carrel nafði svikið hann.
Leiðsögumaðurinn ætlaði að stjórna
hópi ítalskra fjallgöngumanina á tind-
inn.
1. ofsareiði ákvað Whymper að
flýta sér til Zermatt og reyna að vera á
undan ítölunum þaðan. Hann leiitaði fyr
ir sér í miklum ákafa í þorpinu, en tókst
ekki að ráða leiðsögumann eða leigja
múlasna til að flytja faranigur sinn og
útbúnað í gegnuim Théodule-skarðið
Svisslandsmegin. Þagar hér var komið
kom annar Englendingur, Francis Dougl
as, lávarður. Þar sem hann hafði leið-
sögumann, ungan mann, sem hét Peter
Taugwalder, stakk Whymper þegar upp
á því, að þeir slægjust í félagsskap, og
Slysið á Matterlsorn, eins og teiknari
hefur hugsað sér það.
Edward Whymper.
saman flýttu þeir sér yfir skarðið til
Zermatt, þar sem þeir réðu einnig föð-
ur leiðsögumannsins, Peter Taugwalder,
eldri.
Þeir voru ekki fyrr búnir að ljúka
þessu en tveir Englendingar til viðbótar
ko-mu, einnig ákveðnir í að sigrast á
Matterhom. Þessir menn voru 37 ára
gamiali prestur, séra Charles Hudson,
(Og 19 ára gamall stúdent frá Harrow,
Douglas Hadow að rafni. í fylgd með
þeim var Michel Croz, leiðsögumaður,
sem hafði orð fyrir að vera ekki á-
nægður nema hann væri í 10 þúsund
feta hæð eða meir. Hudson var reynd-
ur fjallgöngumtaður ems og Whymper.
Hadow var áhugamaður, sem var óvan-
ur erfiðum tinduim.
Whymper hafði áhyggjur af þessari
nýju samkeppni og stakk því upp á því,
að þeir reyndu allir uppgöngu saman,
og héldu þeir af stað kluikkan 5.30 ár-
degis föstudaginn 13. júlL
Hadow, sem var taugaóstyrkur og
óöruggur með sig, þurfti sífellt á aðstoð
að halda, en Whymper rak ákveðinn á
eftir, enda var hann haldinn stöðugum
kvíða um, að ítalirnir yrðu á undan
honum. Sér til mikillar undrunar reynd
ist hon-um, og hinum reyndari göngu-
mlönnum, leiðin upo miklu auðveldari
en þeir höfðu búizt við. Leyndarmál
„fjallsins ókleifa“ var einfaldlega, að
hlið þess Svisslandsmegin virtist miklu
erfiðari á að barfa en hún var í raun-
inni.
Þeir kornust í 11 þúsund feta hæð
mjög auðveilcLiega og á-n erfiðleika. Þar
tóku þeir sér nætursrað. Næsta dag
gekk ferðin jafnvel betur. Gangan var
svo auðveild, að þeir hirtu ekki einu
sinni um að binda reipi á milli sín í ör-
ygigisskyni. Aðeins á leiðinni upp hlíð-
ina frá austri til norðurs várð gangan
erfiðari, en varð svo auðveldari á hýj-
an leik.
Þegar þeir voru aðeins örfá hundruð
fet frá því áð ná tindinum uppgötvaði
Whymper sér til mikiliar ánægju, að
jökullinn var með mjög litlum halla.
Hann og Croz hlupu upp á tindinn, litu
yfir klettana og sáu ítalina langt þar
fyrir neðan. í ákafri gleði sinni tóku
þeir að höggva ísklumpa af grjótinu og
henda þeim niður tindinn eins og tveir
smástrákar.
Á meðan þeir hvíldust á tindinum
nufcu þeir „stundar hins gleðiþrungna
lífs" eins og Whymper orðaði það. Svo
lögðu þeir af stað niöur. Þeir höfðu með
sér þrjú reipi. Eitt þeirra var, eins og
átti eftir að sýna sig, ekki eins sterkt og
hin tvö. Það var það, sem valið var
handa Francis Douglas lávarði og Pet-
er Taugwalder eldri.
F erðin niður gekk seinit og erfið-
lega, aðalle-ga vegna hins óreynda
Hadows. Á uppleið iiorfir göngumaður-
inn upp fyrir sig til að leita að haildi. Á
niðurleið neiddist hann til að líta niður
í hyldýpið til að sjá hvar hann eigi að
fóta sig.
Croz var í fararbroddi á niðurleið-
inni. Hadow var næstur honum, svo
kjarklaus, að Croz varð að taka um fæt
ur hans hvað etftir annað og setja þá
á hinar litlu klettanibbur. Þeir voru svo
taugaspenntir, að a.ðeins einn hélt
áfram í einu. Þá gerðist það, er Croz
sneri sér við til að taka sjáifur skref
niður, að annar fótur Hadows rann til
og skall á baki hans. Báðir mennirmr
hröpuðu saman.
Hudson, som var næstur í röðinni,
dróst niður af bergmu, svo og Franc-
is Douglas, lávarður, sem var næstur
honum.
Fyrir ofan lávarðinn bjuggust þeir
Peber Taugwalder eldri, sonur hans og
Whymper til að stanaast átakið. Þung-
inn skall á þeim, þeir börðust við að
haida sér. Þá hrökk hið ótrausta reipi
í sundur.
Whymper horfði á mennina fjóra
renna niður hlíðina. Hendur þeirra
kröfsuðu í bert bergið til að leita hand
festu. Að andartaki liðnu hurfu þeir
niður fyrir brún 4 þúsund feta þver-
hnípts bjargsins.
í háilifa klukkustund voru mennirnir
þrír, sem björguðust, of skelfingu
lostnir til að hreyfa sig. Svo héldu
þeir áfram, þumluhg fyrir þumlung.
Leiðsögumennirnir voru svo skjáifandi,
að Whymper óttaðist, að þeir yrðu
fyrir öðru slysi, en þeim heppnaðist
að ná til búða sinna og þar voru þeir
undir beru lofti um nóttina, hnipruðu
sig saman í skelfingu minningarinnar.
Slysið alli háværri gagnrýni. Biöð-
in skrifuðu gegn fjallgöngum og fjaill-
göngumönnium. Viktoría drottning ve ti
því fyrir sér, hvort ekki væri unnt að
banna íþróttina með lögum. En Alpa-
fjöllin urðu nú enn vinsælli en áður —
að nokkru leyti sökiuim þess, að ferða-
menn flykktuist til að sjá fjallið, þar sem
slysið varð. O.g innan fárra ára renndi
fóik sér jafnvel á skíðum í fjöllunum,
jafnframt því að klífa þau.
Hvað um þá, sem 'ifðu Matterhorn-
slysið af? Meðan gagiuýnin vegna slyss-
ins var hvað háværust hófst sá orðróm-
ur, að Taugwalder eldri hefði skorið á
reipið til að bjarga sjálfum sér, syni
sínium og Whymper. (Þótt sagan hafi
verið við líði árum saman, trúir henni
enginn nú til dags). Sem margt fjal a-
fóik vöru lei'ðsöigumennimir tveir við-
kvæmir, en þögulir, og , tóku engan
þátt í deilunum. Þeir lifðu sínu lífi £
svo miklum kyrrþey og svo miklu stolti,
að fáum uitan Zermatt kom til hugar
hversu þunglega þeim og nágrönnum
þeirra féll orðrómurinn. Nærri 80 ár-
um síðar var lítill koparskjöldur sett-
ur á hús þeirra við torgið í Zermatt
til minningar um þá. Það lýsti þeirri
trú þorpsbúa, að þeir hefðu gert skyldu
sína.
Whymper varð frægur, en hélt áfram
að ve-ra einmana fram til hinztu stund-
ar. Árið 1906, þegar hann var 66 ára
að aldri, hætti hann á að kvænast tvít-
ugri stúlku, en hjónabandið varð ekki
langlíft. Árið 1911 veiktist hann í
Chamonix, læsti dyrunum að herbergi
sínu og lézt eins og hann hafði varið
ævi sinini — einn.
6 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
' 6. tbl. 1965.