Lesbók Morgunblaðsins - 30.05.1965, Blaðsíða 11

ANDY CAPP
— Ég stefni
ykkur fyrir
rétt! Hef 'ekki
fengið eyri frá
ykkur í heila
sex mánuði!
— Hafið þið
ekkert ykkur
til málsbóta?
— Verjand-
inn kýs að
þegja!
Ævisögur
The Prime of Iáfe. Simon de
Beauvoir. Penguin Books 1965.
8/6.
Þetta er annað bindi ævisögu
höfundar. Þetta bindi kom út
1960 í Frakklandi. Fyrra bindið
„Memoris of a Dutiful Daughter"
er einnig fáanlegt í þessari út-
gáfu. Hér lýsir höfundur lífi sínu
með Sartre. Hún segir frá baráttu
sinni til að öðlast jafnvægi og það
innra öryggi, sem virtist svo
mjög úr tengslum við tímana
fyrir síðari heimsstyrjöldina og
stríðstímana. Hún elst upp í fág-
uðu umhverfi, hlýtur ágæta
menntun og lifir framan af
hnökralausu borgaralegu lífi.
Hún kynnist fjölda fólks og með-
al þeirra var Sartre, en síðan
hafa þau verið óaðskiljanleg.
Hér er ágæt lýsing á andrúms-
loftinu í vissum hópum í Paris
fyrir og á stríðstímunum og lýs-
ing á samlífi hennar og Sartres.
Bókin er ágætlega skrifuð og
minnisverð.
Joseph Goebbels. Helmut Helber.
Colloquium Verlag Berlin, 1962.
DM 29.80.
Þetta er stór bók, alls 436 síður
með myndum. Paul Joseph
Goebbels fæddist í Rínarlöndum
1897, hann verður doktor 1 heim-
speki frá Heidelberg 1920, kynn-
ist Hitler og verður náinn sam-
starfsmaður hans. Hann verður
aðalleiðtogi nazista í Berlin 1926
og áróðurs- og útbreiðslustjóri
flokksins 1929. Hann varð þing-
maður 1930. Hann varð mennta-
málaráðherra 1933 til 1945 og út-
breiðslumálaráðherra, hann
stjórnaði jafnframt árððursher-
ferðum flokks og ríkis. Ha,nn
var fyrirmyndarnemandi 1 skóla,
en á háskólaárunum tekur hann
að efast um barnatrúna og verð-
ur altekinn af nazismanum fljót-
lega uppúr 1920. Höfundur lýsir
honum sem vel menntuðum, gáf-
uðum og sérlega duglegum manni.
Hann var einnig mjög metorða-
gjarn og sást þá lítt fyrir þegar
því var að skipta. Sem meistari
áróðursins á hann fáa sína líka.
Hann er fyrsti pólitíkusinn sem
notar nútímatækni í áróðri, fána-
borgir, hátalara, geysistórar
myndir og vel skipulagðar göng-
ur. Hann var snjall ræðumaður
og náði einkar vel eyrum fjöld-
ans og þekkti hann. Það var
þessi þekking sem gerði hann að
áhrifaríkum áróðursmanni. Hann
vissi hvernig massinn hugsaði,
þekkti smekk hans, vonir og ótta
hans. Valdagræðgi doktorsins var
ekki minni en annarra nazista-
leiðtoga, hann vildi skapa sér
stórt nafn í sögunni, verk hans
voru miðuð við þetta. Hann átti
hvað mestan þátt i sigri nazis-
mans og í stríðinu var hann á
við margar herdeildir. Hann var
trúr hlutverki sínu fram á dauða-
stund og síðasta áróðursatriðið
var að láta drepa sig ásamt allri
fjölskyldu sinni í rústum þriðja
ríkisins.
Goðafræði og hjátrú
Gods, Demons and Others. R. K.
Narayan. Heinemann 1965. 25s.
Höfundurinn er einn fremsti
núlifandi rithöfundur Indverja.
Hann fæddist í Madras 1907,
stundaði nám í Mysore og býr þar.
Hann hefur sett saman nokkrar
skáldsögur, sú síðasta er „The
Man-eater of Malgudi". f þessari
bók endursegir hann fornar goð-
sagnir. Fáar þjóðir eiga jafn fjöl-
skrúðugt safn goðsagna og Ind-
verjar. Höfundurinn dregur sög-
ur víða að, þó mestmegnis úr
bálkunum „Ramayana" og
„Mahabharata", hann segir síðan
sögurnar í stíl þorpsþula. í þess-
um legendum er allt mögulegt,
þúsund ár eru sem andartak og
hið góða sigrar að lokum hið illa.
Þessar sögur eru góður inngang-
ur að indverskum goðsögum,
guðirnir eru ómennskari en guð-
irnir I goðsögum Rómverja,
Grikkja og okkar fornu goðsögn-
um og leiðinlegri. Höfundur gef-
ur lifandi lýsingu á þessum guða-
sæg og viðskiptum þeirra við
Indverja. Bókin er skemmtilega
myndskreytt af bróður höfundar,
sem er einn af fremri teiknururr.
Indverja.
Einhorn, Sphinx und Salamander.
Ein Handbuch der phantastischen
Zoologie. Jorge Luis Borges und
Margarita Guerrero. Carl Hanser
Verlag 1964. DM 11.80.
Þessi bók kom út í Mexíkó 1957.
Hún er þýdd af Ulla H. de Herr-
era. 158 blaðsíður og með 20
myndum.
Þetta er bók um furðudýr goð-
sögunnar. Skepnurnar eru úr
goðsögum Grikkja, Rómverja og
Austurlandaþjóða. Hér eru sam-
ankomin hin kátlegustu kvikindi
og einnig ískyggilegustu. Hér
eru ýmsar skepnur úr Biblíunni,
Hómerskviðum og austurlenzkum
þjóðkvæðum og sögum. Hér er
fugiinn Fönix, kentárar, einhyrn-
ingar og frægir drekar. Þessar
skepnur eru fantasíur en fanta-
sian verður mönnum raunveru-
leiki á vissu tímaskeiði og þetta
orkar svo sterkt á mannkynið að
þessi dýr eru ennþá á sveimi í
undirmeðvitund og draumum
mannanna (sbr. Jung). Höfund-
ur segir frá draumum Kafka,
C. S. Lewis og Poe um furðudýr.
Þessi bók er ein sú fyrsta sem
út kemur þessa efnis. Hér eru
samandregnar sögur mjög víða
að, þær hafa birzt áður, en þá
í sérstökum goðsögnum eða fræði
ritum um slík efni. Þeim hefur
ekki fyrr verið safnað í eina heild.
Þetta er goðsöguleg dýrafræði og
hin skemmtilegasta lesning, mynd-
irnar, sem eru úr gömlum hand-
ritum, eru til mikillar prýði í bók-
inni.
Landlýsingar
The Great Red Island. A Biograp-
hy of Madagascar. Arthur Stratt-
on. Macmillan 1965. 36s.
Höfundurinn er Bandaríkja-
maður, fæddur 1911. Hann gerðist
sjálfboðaliði í her frjálsra Frakka
og reyndist ógætur hermaður.
Hann hefur farið víða síðan og á
heima í Aþenu. Hann hefur sam-
ið ferðabók um Indland og eina
skáidsögu og svo þessa bók.
Þetta er bæði saga Madagask-
ar og ferðaminningar höfundar
um eyna. Þetta er mjög persónu-
leg bók, þ.e. höfundurinn hefur
oft mjög sérstæðar og ákveðnar
skoðanir. Eyjan er mjög fjöl-
breytileg, þarna ægir saman
gömlu og nýju, vestrænu og
austrænu, og höfundurinn gefur
mjög litauðuga og lifandi lýsingu
á eynni og íbúum hennar, at-
vinnuháttum og menningu. Bók-
in er skemmtilega skrifuð og
höfundur virðist vera skemmti-
legur líka, hann segir mikið af
sjálfum sér og fer ekki í laun-
kofa með skoðanir sínar. Mynda-
valið er ágætt og bókin er
smekklega útgefin. Frakkar
eignast eyna á 19. öld, eyjan öðl-
aðist sjálfræði 1958 og ríkið heitir
Malagasy-lýðveldið og er nátengt
Frakklandi.
Jóhann Hannesson:
ÞANKARÚNIR
Tvær skepnur eru frægar í sögum og er þó hvorug þeirra
sköpuð af Guði, en báðar smíðaðar af mönnum, að vísu í gjör-
ólíkum tilgangi. Fyrri skepnan er öllum kunn: Gullkálfurinn.
Um hann segir á þessa leið í biblíusögum, sem kunnar eru
með þjóðinni:
,,Er fóikið sá, að komu Móse seinkaði ofan af fjallinu, þyrpt-
ist það í kringum Aron og sagði við hann: Kom og gjör oss
guð, er fari fyrir oss, því að vér vitum ekki hvað af þessum
Móse er orðið, manninum, er leiddi oss burt af Egyptalandi“.
Aron svaraði: „Slítið eyrnagullin úr eyrum kvenna yðar, sona
og dætra og færið mér“. Fólkið gjörði svo, og steypti Aron
úr gullinu kálf. Þá sögðu þeir: „Þetta er guð þinn, ísrael, sem
leiddi þig út af Egyptaiandi“. Síðan var haldin mikil fórnar-
hátíð, og fólkið dansaði í kringum gullkálfinn.“
Framhaldið er kunnugt. Hið furðulega í þessu sambandi er
að æðsti prestur ísraels skyldi láta til leiðast að leggjast svo
lágt sem að smíða skurðgoð, meðan spámaðurinn Móse, bróðir
hans, var uppi á fjallinu á fundi við Guð. Enda segir í Biblí-
unni að Móse hafi sagt við bróður sinn: Hvað hefir þetta
fólk gjört þér, að þú skulir hafa leitt svo stóra synd yfir það?
En Aron kunni að afsaka sig: Reiðst eigi, herra; þú þekkir
lýðinn, að hann er jafnan búinn til ills....fengu þeir mér
gullið og kastaði ég því á eldinn; svo varð af því þessi kálfur.
Aron kunni ýmsar listir stjórnvizkunnar: Að ná verðmætum
af mönnum, að taka tillit til óska neytenda og koma þeim í
framkvæmd, og þegar í óefni var komið og allt var tapað, gat
hann velt af sér allri ábyrgð og skellt skuldinni á illsku lýðs-
ins. (Sjá 2. Mós. 32).
Hin skepnan, sem einnig nýtur heimsfrægðar í hugsjóna-
sögunni, er hinn frægi tréhestur frá Trójuborg. í áratug hafði
verið barizt um borgina og íbúarnir höfðu varið sig af undra-
verðri hreysti, unz þessi hestur kom til sögunnar. Um hann
segir á þessa leið:
„Smíðaði Epeos tréhest geysimikinn eptir ráði og fyrirsögn
Aþenu, og í þeim hesti innibyrgði Ódyssevs sig með þeim
er hraustastir voru af Akkeum. Skildu Akkear tréhestinn eptir
í herbúðum sínum og lögðu burt skipum sínum, eins og þeir
ætluðu heimleiðis. Þegar Trójumenn komu á hinar auðu her-
stöðvar Akkea og sáu tréihestinn, þá varð þjark mikið um það,
hvort heldur ætti að höggva hann í sundur eða koma honum
inn í borgina og helga hann goðunum. Laókóon, hofgoði Appoll
óns í Trójuborg, eggjaði þess fastlega, að hesturinn væri höggv
inn sundur og slöngdi hann spjóti sínu ramlega í síðu hans,
svo að undir tók í hinum holu fylgsnum. Skömmu síðar bar
srvo til, að hann færði Poseidóni blót á sjávarströndinni; þá
komu frá Tenedos-ey tveir ógurlegir höggormar, og voru þeir
sendir af Aþenu; læstu þeir sig utan um Laókóon og sonu
hans báða og veittu þeim aumkunarverðan dauðdaga. Þótti
þá Trójumönnum sem þetta væri refsidómur guðanna, af því
Laókóon hefði níðst á tréhestinum; var þá fastráðið að koma
skyldi hinu helga smíði inn í borgina. Var svo gert og drógu
borgarmenn feigð og fár yfir höfuð sjálfum sér. Um nóttina
sigu hinir grísku kappar niður úr fylgsnum sínum, skipaher-
inn lagði aptur að landi og þurfti nú eigi framar að spyrja um
afdrif Trójuborgar, hún var gjöreydd, en íbúar hennar annað-
hvort drepnir eða hnepptir í þrældóm og fluttir úr landi....
Hefir skáldið Virgilíus ítarlega lýst því er Trója var unnin
og í eyði lögð, og er sú lýsing tekin eptir hinum kyklisku
skáldum". (Hér eftir goðafræði H. W. Stolls, þýðing Stein-
grims).
Ólíkar eru þessar skepnur, enda smíðaðar í ólíkum tilgangi.
Onnur átti að vera guð, hin hergagn, en báðar vöktu aðdáun
lýðsins og leiddu hann afvega. Hrifningin andspænis undrum
tækninnar er ekki ný af nálinni, og það er ekki nýtt að menn
glati dómgreind sinni frammi fyrir hlutum, sem furðulegir
eru. Fátt niðurlægir menn meir en að falla fram fyrir sínum
eigin handarverkum eða annarra.
Trójuhesturinn er hins vegar nýtízkulegur þegar litið er til
þeirrar kænsku, sem að baki býr, og svarar til þess sem nú
nefnast sálfræðilegar hernaðaraðgerðir, psychological warfare.
Þær eru einnig stundaðar á friðartímum, með ýmsum aðferð-
um. En beztur árangur næst þar sem borgarbúar flytja sjálfir
inn það afi, sem bindur enda á sjálfstæða og skynsamlega
hugsun þeirra sjálfra.
20. tbl. 1965
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS U