Lesbók Morgunblaðsins - 13.06.1965, Blaðsíða 1

| 22. tbl. 13. júní 1965. 40. árg.
Ktallur en margir o'k’kar hefðu verið til-
leiðaniegir að trúa, að hugsanlegt væri.
t*að er ekki af því að unga kynsióðin sé
siðferðilega tilfinningalaus gagnvart
hryðjuverkum þeirra, eins og stundum
er haldið fram og harmað. Heldur er
hitt, að siðferðilegi dómurinn er hlut-
laus og fræðilegur, en ekki alvarlegur
og persónulegur. Það er líkast þvi sem
Hitier hefði verið einhver Caracalla —
og ef til vill er sannleikurinn sá, að það
sé ailt og sumt, sem hann hafi verið.
Ekki er það ætlun mín að halda því
fram, að þetta 30 ára millibiisástand
milli ioka 19. aldar og upphafs hinnar
20. hafi verið litilvægt tímabil. Öðru
nær; það hafði úrslitaþýðingu. En þýð-
ing þess er einmitt fólgin í þessu tíma-
mótahlutverki þess. í>að var á þessu
tímabili, sem ailar hugmyndafræði-
írvirtg Kristol:
TUTTUGASTA OLDIN
HÓFST ÁRID 1945
Jí. bók sinni „Formáli að Samtíma-
»ögu“ reynir Geor.ge Barraclough a'ð
ekýra þetta orð „samtímasaga" og segir:
„Samtímasagan hefst þegar vandamál,
eem eru raunveruleg í heiminum í dag,
taka fyrst á sig sýnilega mynd, hún
hefst með þeim breytingum, sem gera
okkur fært, eða öllu heldur neyða okk-
vr til að segja, að við höfum flutzt inn
í nýtt tímabil....“ Samkvæmt þessu
er sanni nær að segja, að „okkar tímar“
hefjist 1945, þegar heimsstyrjöldinni
Kiðari lauk í Evrópu Og kannski ekki
einungis „okkar tímar“, heldur líka
„öldin okkar“.
Flestir sagnfræðingar eru nú á einu
máli um það, að 19. öldinni hafi lokið
nokkru síðar en almanakið vill vera
láta. Það voru ekki hin skipulögðu há-
tiðahöld í tilefni aldamótanna, heldur
hinn skipulagði ófriður 1914 sem lauk
endanlega kapítula í mannkynssögunni.
Fyrir 1914 voru „gömlu dagarnir", sem
imör.gum hætti brátt til að kalla gullöld-
ina, með tilheyrandi söknuði, sem jafn-
an er förunautur endurminninganna.
Svo kom syndaflóðið og blóðbaðið og
síðan taugaáfallið, sem af því leiddi og
loks stóðum við andspænis.....
Jæja, við héldum að við stæðum and-
cpænis 20. öldinni, en ef litið er um öxl
getur það orðið freklega vafasamt. Og
hversu vafasamt, liggur hverjum þeim
í augum þessara 40 50 af hudraði
„sanitímasögu" þeim 50% þjóðarinnar,
eem fædd eru eftir 1939, eða þeim 40%,
sem ekki voru fædd á vopnahlésdaginn.
í augum þessara 40 eða 50 af hundraði
eru „gömlu dagarnir" (en fráleitt gull-
öidin) árin fyrir 1945. Árin milli styrj-
aldanna tilheyra alls ekki þeirra sam-
timasögu, heldur lítur þetta fólk á þau
eem nálægasta hluta tímabilsins á und-
an samtíðinni.
Og eftir að hafa lifað óteljandi
áiangurslausar tilraunir til að fá þetta
fólk til að taka þátt y eða bara viður-
kenna ofsalegar tilfinningar eldri kyn-
elóðarinnar gagnvart fasisma, nazisma,
komimúnisma og kreppunni miklu, verð-
ur manni á að finnast það hafa rétt fyr-
ir sér. Það er ekki auðvelt fyrir þá, sem
hafa orðið fyrir jafn átakanlegri life-
reynsi u — og verða enn fyrir henni —
af þessu tímabili, að hlusta á það út-
skýrt sem „millibilsástand", og er þá
átt við tímann frá upphafi heimsstyrj-
aldarinnar fyrri og til loka hinnar síð-
ari. En þetta virðist það einmitt vera,
og í vaxandi mæli. Mussolini, Stalin og
Hitler fá auðvitað sinn framtíðarstall
í sagnfræðibókum, en sá stallur er bara
farinn að verða miklu ómerkari goða-
kenningarnar, sem saga Evrópu hafði
þróað, náðu hámarki sínu — þöndust
út og enduðu í harmleik, hryðjuverkum
og jafnvel skrípaleik. Það var á þessu
timabili, sem Evrópa sjálf anaði út í
síðasta, brjálæðislega miðaldalega æv-
intýrið, með þeim afleiðingum, sem öll
slik leiða óumflýjanlega yfir ævintýra-
mennina. Það var einnig á þessu tima-
bili, sem auðvaldskerfið gerði sjálft sig,
hátíðlega og óumílýjanlega, að hreinni
vitleysu, já, að svo mikilli vitleysu, að
jafnvel það að reyna áð útskýra krepp-
una miklu, í hagfræði-kennslubókum,
er álika vonlaust verk og að útskýra
guligerð í efnafræðibókum. Það var upp
úr þessu 30 ára tímabili sem spratt ný
hagfræði, ný stjórnmál, ný Evrópa og
ný öld.
]NÍýja hagfræðin — hagfræði 20.
aldarinnar — er svo nýstárleg frá rót-
um, að við erum jafnvel enn ekki farn-
ir að gera okkur grein fyrir því. Okkur
hættir til að hugsa fyrst og fremst í
tækniformúlum og við hrósum okkur af
að vera færari en forverar okkar um að
stjórna hagmálum okkar, vegna kunn-
áttu okkar í hagfræðikenningum Keyn-
es og nýjasta-Keynes. En hagfræði 20.
aldarinnar er bara „eftir-Keynes“. Það,
að við notum tæknina frá Keynes er
þýðingarlítið í samanburði við þá stað-
reynd, að við höfum gefið hagfræðilegri
hugsun og pólitík algjörlega nýja af-'
stöðu, nýjan tilgang og nýtt markmið.
Keynes og áhangendur hans vildu gefa
auðvaldskerfinu stöðugleika, til þess að
forðast fjölda-atvinnuleysi. Nýja hag-
fræðin gengur miklu lengra. Hún heldur
fram nýrri kenningu í hagpólitíkinni: að
aðalhlutverk rikisstjórnar sé að tryggja
stöðugan hagvöxt.
Þessi kenning er nú almennt viður-
kennd af öllum stjórnmálaflokkum og
rikisstjórnum — hvort heldur þær kalla
si ; kapítalista, sósíalista, kommúnista
eða eitt'hvert afbrigði af þessu öllu.
Þetta er sú eina sanna pólitíska trúar-
játning 20. aldarinnar. Ríkisstjórnir,
sem hafa hagvöxt á stefnuskrá sinni,
eru taldar góðar, en hinar, sem ekki
gera það, misheppnaðar, — sama hve
dyggðugar og viðkunnanlegar, and-
sfyggilegar eða lastverðar þær kunna
að vera á öðrum sviðum.
Mér vitanlega er ekki til nein full-
nægjandi söguleg greinargerð fyrir því,
hvernig og hvenær þessi nýi skilningur
Framhald á bls. 14.