Lesbók Morgunblaðsins - 13.06.1965, Blaðsíða 5

r
Effir Jón Kristvin Margeirsson
FYRRI HLUTI
almarsambandið fræga var á
pappímum bandalag Norð-
urlanda. í raun og veru táknaði það
yfirráð Danakonungs yfir öllum
norraanum löndum- Nokkrum árum
eftir að lærimeistari vor, Marteinn
Lúther, hóf hina frægu baráttu sína
gegn spillingu kristins dóms, leið
þetta bandalag undir lok. Þar með
var lokið yfirráðum Danakonunga
yfir Svíþjóð- Þetta gerðist ekki ó-
ekapalaust. Sjálfstæðisbarátta
eænsku þjóðarinnar gegn erlendu
konungsvaldi hafði verið hörð á
köflum. Sífelldar uppreisnir í Sví-
þjóð á fimmtándu öld og í upphafi
himiar sextándu höfðu fengið Dana-
kóngum nóg að starfa. Samt voru
þeir ákveðnir í að láta ekki undan,
Til að lama viðnámsþrek sænsku
þjóðarinnar greip Kristján II Dana-
Konungur fegins hendi þá tillögu að
láta öxina fella blómarm úr sænska
aðlinum, í nóvembermánuði 1520.
Gengur þessi atbiírður undir nafn-
inu Blóðbaðið í Stokkhólmi.
En nú var mælirinn fullur. Á næstu
árum brutust Svíar undan yfirráðum
Danakonungs fyrir fullt og allt, og í
júní 1523 var fyrirliði þeirra í sjálf-
stæðisbaráttunni, Gústaf Vasa, kjörinn
konungur S-víþjóðar. Hann sat að ríkj-
um í fjóra áratugi og varð ættfaðir
Vasaættarinnar, einnar gáfuðustu kon-
ungsættar í Norðurálfu.
Elzti sonur Gústafs Vasa hét Eiríkur
og erfði ríki föður síns. Sem konungur
var hann kallaður Eiríkur XIV. Er það
efni þessarar greinar að segja frá ævi
hans.
SsSffSSS:
íVffe'jý
Ppl#:
Gustaf Vasa
V
E iríkur fæddist í Stokkhólmshöll
þrettánda dag desembermánaðar árið
1533. Sagt er, að hendur drengsins hafi
verið blóði drifnar, þá er hann kom úr
móðurkviði, og er það í góðu samræmi
við þá fornu skoðun, að fæðing barns-
ins yrði í samræmi við feril þess síðar
sem fullorðins manns.
í»á er pilturinn hafði aldur til, var
honum útvegaður lærifaðir, er skyldi
annast uppfræðslu hans. Það reyndist ó-
kleift að finna nægilega velmenntaðan
mann í það starf innan landamæra
ríkisins, þar eð Svíþjóð var enn skammt
á veg komin í menningarefnum. Varð
því að leita út fyrir landssteinana.
Kaþólskur maður kom að sjálfsögðu
varla til greina, þar eð Svíar höfðu, er
hér var komið sögu, sagt skilið við
páfadæmið og komið á hjá sér ýmsum
breytingum í anda lútherstrúarmanna.
Um þessar mundir var Vittenbergs-
staður eitt helzta menntasetur mótmæl-
enda. Þar störfuðu Lúther og Melankt-
on. Jafnvel Shakespeare kemur hetj-
um sínum fyrir þar til náms. Þaðan
tókst Gústaf Vasa að ná sér í ágætan
lærdómsmann handa syni sínum. Þessi
maður, sem hét Georg Normann, var af
aðalsætt frá eyjunni Ré (Riigen) und-
an Þýzkalandsströnd, en hafði numið í
Vittenbergi undir handarjaðri Lúthers
og Melanktons, sem báðir gáfu honum
hin ágætustu meðmæli.
Normann kom til Svíþjóðar árið 1539
og tók þegar til við starf sitt, að ala upp
og mennta hinn unga konungsson, sem
var nú orðinn sex ára gamalL
T il að styðjast við í starfi sínu
samd; Normann leiðarvísi handa kon-
u .gssyninum varðandi daglega hegðun,
námstilhögun o.s.frv. Þetta rit kallaði
Normann „Bækling um uppeldi og hirð-
hald“ (Zuctbuchlein und Hofordnung).
Samkvæmt þessum leiðarvísi átti dag-
ur í lífi konungssonarins að líta út eitt-
hvað á þessa leið:
Eiríkur átti að fara á fætur ásamt fé-
lögum sinum, ýmsum aðalsdrengjum,
klukkan sjö á sumrin, en klukkan átta
á veturna, vegna þess að það er skyn-
samlegt að venja sig ekki í æsku sinni á
að sofa lengL Slíkt háttalag veldur
spjöllum á minni og skilningsgáfu
manna, segir hinn lærði maður alvar-
lega.
Eftir að hafa beðið morgunbæn og
borðað morgunverð eiga drengirnir að
lesa latínu og kristin fræði. Síðan mega
þeir leika sér stillilega fram að hó-
degismat, en þó skal litið eftir þeim á
meðan.
Klukkan tíu er svo borðaður hádegis-
verður að hætti þeirra tíma. Slíkt á að
fara fram með hátíðablæ. Viðstaddir
máltíðina skulu vera kennari Eiriks og
hirðmeistari hans — því að konungsson-
urinn hefur þegar, þótt ungur sé, sinn
eigin hirðmeistara. Ennfremur á læknir
að vera viðstaddur.
Þessir herrar eiga að leiðbeina drengj-
unum við borðhaldið og stuðla að því,
að maturinn komist rétta leið á sem
menningarlegastan hátt.
Meðan máltíðin stendur yfir, mé
gjarnan lesa eitthvað upphátt eða hafa
uppi samtöl, sem gleðja hjarta drengs-
ins.
Eftir að borðhaldi var lokið skiptust
á leikir, líkamsæfingar og bóklegt nám
Framhald á bls. 6

Meö fullri viröingu fyrir þeim
margháttuðu verkefnum, sem viö
erum aö fást viö, er ég næstum þvt
sannfœrður um, aö húsbygginga-
áhyggjur valdi fleiri magasárum en
nokkrar aörar áhyggjur á landinu
kalda. Meö hliösjón af byggingar-
kostnaöi og , lúnsmöguleikum œtla
íslendingar sér sennilega meira á
þessu sviöi en flestar aörar þjóðir.
Þaö hlýtur alltaf aö veröa dýrt aö
hyggja t landi þar sem tvær tbúðir
mega helzt ekki vera eins. Svo bœt-
ist þaö viö, aö menn af öllum stétt-
urn fást viö húsbyggingar, hvort
sem þeir hafa snefil af þekkingu
á viöfangsefninu — eöa ekki. Þótt
þeir afli sér einhverrar kunnáttu
meö reynslunni er hún þeim og
heildinni e.t.v. dýrari en margan
grunar.
Hundruð manna hlaupa daglega á
milli verzlana í höfuöstaönum til
þess aö leita aö nöglum og skrúfum
sem þeir nota viö húsbyggingar í i
frístundum. Sömu innkaup gæti
einn gert fyrir fimm hundruö, ef
grundvöllur skapaðist fyrir bygg-
ingaframkvœmdir í stórum stíl.
Þess eru dœmi aö heill tugur
arkitekta spreytir sig á aö teikna
eldhúsinnréttingar * íbúðir eins sam
býlishúss. Ætli þaö yröi ekki mis-
jafnlega efnuöum húsbyggjendum
örlitiö ódýr■

ra

ara aö gefa
þremur eöa
fjórum kost á
aö keppa að
þvi aö teikna
hagkvæma
innréttingu —
ekki í eitt hús,
heldur tíu eöa
fleiri sambýl-
ishús — og
enn fleiri smá
liús, láta síöan sarna aðilann smíöa
allt í einu? Og hve mikiö mundi
sparast, ef einum manni vœri faX-
iö aö kaupa inn allar skrámar og
skrúfurnar, gluggana og gleriö í
eina þyrpingu húsa, er byggð vœru
eftir sömu teikningunni, meö sömu
tœkninni af sama vinnuflokknum?
Þetta eru aöeins tvö dœmi af fjöl-
mörgum. Ætli ýmsum reyndist ekki
auöveldara að eignast íbúð og losna
jafnframt viö „byggingarvinnuna",
ef þannig vœri aö fariö?
Eöa er þaö œskilegt aö stór hluti
þjóöarinnar stundi íbúðarbygging-
ar í hjáverkum nokkurn hluta œv-
innar? Vceri ekki langtum happa-
drýgra og arðsamara fyrir einstákl-
ingana og þjóðarheildina, aö hver
maöur starfaði eingöngu á sinu
sviöi og léti smiöina og múrarana
um aö byggja? En þá þyrfti líka aö
byggja * stórum stíl, á hagkvœman
hatt og einfaldan — og þaö vaeri
vafálaust hœgt aö gera án þess aö
rýra gæöin. Byggja þyrfti heil fjöl-
býlishverfi upp í einu í staö þess aö
skipta stigáhúsum niöur á einstáka
byggingameistara og auka þar meö
raunverulegan byggingarkostnaö og
margfalda þá heildarfjárliœö, sem
verktákinn smyr á verkið fyrir snúö
Framháld á bls. 6

22. tbl. 1965
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 5